Οι εκλογές της βίας και της νοθείας του 1961-Τότε που "ψήφισαν και τα δέντρα"
"Θα κάνωμεν πολιτικήν και εκλογικήν συνεργασίαν με τον Καραμανλήν. Τα
στρατόπεδα θα είναι δύο: από το ένα μέρος θα είναι οι εθνικόφρονες και
από το άλλο οι κομμουνισταί. Θα κάνωμεν τας εκλογάς με τους χωροφύλακές
και με το πιστόλι στο χέρι".Γ.Παπανδρέου("γέρος της Δημοκρατίας")
"Η κυβέρνησις, εκτιμώσα την διεθνή κατάστασιν, εν συνδυασμώ με την δημιουργηθείσαν εν τη χώρα ψυχολογίαν, απέφασισε να εισηγηθή διά του προέδρου αυτής εις τον ανώτατον άρχοντα, την άμεσον διάλυσιν της Βουλής και προκήρυξιν εκλογών, ως και την διενέργειαν αυτών υπό υπηρεσιακής Κυβερνήσεως"1.
Ηταν 19 Σεπτέμβρη του 1961, όταν μετά τη συνεδρίαση του υπουργικού Συμβουλίου έφτανε στους δημοσιογράφους η παραπάνω ανακοίνωση. Κανείς δεν εξεπλάγη. Οι προετοιμασίες για διενέργεια εκλογών είχαν αρχίσει από τις αρχές του έτους και ο χρόνος τους προσδιοριζόταν ανεπισήμως για το φθινόπωρο2. Ετσι, όταν ανακοινώθηκε η διάλυση της Βουλής οι πάντες ήταν προετοιμασμένοι.Η 19η Σεπτέμβρη 1961 αποδείχτηκε μια πολύ δύσκολη ημέρα για τους δημοσιογράφους.
Το βράδυ κλήθηκαν από τον Γεώργιο Παπανδρέου ο οποίος και τους ανακοίνωσε την ίδρυση της Ενωσης Κέντρου ως ενιαίο κόμμα. Επρόκειτο για ένα πολυσυλλεκτικό σχήμα αποτελούμενο από τους Φιλελεύθερους του Σ. Βενιζέλου, τους Πλαστηρικούς της ΕΠΕΚ του Σ. Παπαπολίτη, τους Αγροτιστές του Α. Μπαλτατζή, τη Νέα Πολιτική Κίνηση των Μητσοτάκη, Νόβα, Γ. Μαύρου κ.ά, την ομάδα του Γ. Παπανδρέου, το σοσιαλίζοντα Ηλ. Τσιριμώκο, το γνήσιο δεξιογενή Στ. Στεφανόπουλο και άλλους. Λίγες ημέρες αργότερα ο Γ. Παπανδρέου δήλωνε δημοσίως πως άμεση επιδίωξη της Ενωσης Κέντρου ήταν να περιορίσει την ΕΔΑ σε ποσοστό μικρότερο του 20%, ώστε να πάψει να αποτελεί ρυθμιστικό παράγοντα και να μπορούν «τα δύο εθνικόφρονα κόμματα να παλαίουν εντός των πλαισίων της Δημοκρατίας»3.
Στις 20 Σεπτέμβρη, ώρα 10.45 π.μ. ο Κ. Καραμανλής έφτασε στα Ανάκτορα όπου και υπέβαλλε την παραίτηση της κυβερνήσεώς του στο βασιλιά Παύλο, υποβάλλοντάς του ταυτόχρονα προς υπογραφή το διάταγμα με το οποίο οι εκλογές προσδιορίζονταν χρονικά για τις 29 Οκτώβρη. Οσον αφορά το σχηματισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης για τη διενέργεια των εκλογών ο Κ. Καραμανλής εισηγήθηκε στο βασιλιά, επικεφαλής της να είναι ο Θρ. Τσακαλώτος. «Του υπέδειξα -γράφει4- τον στρατηγόν Τσακαλώτον, διότι υπήρχαν πληροφορίαι ότι οι αντίπαλοί μου, και ιδίως η Αριστερά, φοβούμενοι τας εκλογάς θα προεκάλουν κατά την προεκλογική περίοδον ταραχάς, διά να τας ματαιώσουν ή να έχουν επιχειρήματα να τας διαβάλουν». Οι ισχυρισμοί περί σχεδιαζόμενων ταραχών από μέρους της Αριστεράς, ασφαλώς ηχούν φαιδρά, ιδιαίτερα δε αν ληφθούν υπόψην οι συνθήκες υπό τις οποίες διεξήχθησαν οι εκλογές. Εν πάση περιπτώσει το σχέδιο της πρωθυπουργοποίησης του Τσακαλώτου δεν είχε αίσιο τέλος και το απόγευμα της 20ής Σεπτέμβρη ενώπιον του «ανώτατου άρχοντα» και του παραιτηθέντος πρωθυπουργού ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών όρκισε υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον Κ. Δόβα, στρατηγό εν αποστρατεία και αρχηγό του στρατιωτικού οίκου του βασιλιά.Η χώρα έμπαινε πλέον σε μια επεισοδιακή και από τις πιο πολυσυζητημένες και αμφιλεγόμενες προεκλογικές περιόδους της σύγχρονης ιστορίας της. Για να μπορέσουμε όμως να αντιληφθούμε πώς συνέβηκε αυτό οφείλουμε να πάμε λίγο πίσω, στα όσα προηγήθηκαν...
Στόχος η συντριβή της ΕΔΑ
Η κυβέρνηση της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενωσης (ΕΡΕ) του Κ. Καραμανλή που, τυπικά, παραιτήθηκε στις 20 Σεπτέμβρη του 1961 είχε προκύψει από της εκλογές της 11/5/1958. Σ' εκείνες τις εκλογές το κόμμα της ΕΡΕ συγκέντρωσε το 41,16% του εκλογικού σώματος, ενώ η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ) αναδείχτηκε στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης με ποσοστό 24,42%. Την τρίτη θέση κατέλαβε το κόμμα των Φιλελευθέρων που το συνδιοικούσαν ο Γεώργιος Παπανδρέου με το Σοφοκλή Βενιζέλο, ενώ τέταρτη με ποσοστό 10,62% ήρθε η Προοδευτική Αγροτική Δημοκρατική Ενωση (ΠΑΔΕ), ένας συνασπισμός μικρών κομμάτων αποτελούμενος από το Κόμμα Προοδευτικών (ΚΠ) του Σπ. Μαρκεζίνη, το Κόμμα Αγροτών Εργαζομένων (ΚΑΕ) του Αλ. Μπαλτατζή, την Εθνική Προοδευτική Ενωση (ΕΠΕΚ) του Σ. Παπαπολίτη και το Δημοκρατικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού (ΔΚΕΛ) που μετά το θάνατο του Αλ. Σβώλου και του Γ. Καρτάλη είχε αρχηγό του τον Στ. Αλλαμανή. Τέλος, την πέμπτη θέση, με ποσοστό 2,94%, βρέθηκε η Ενωση Λαϊκών Κομμάτων (ΕΛΚ), ένας εκλογικός συνασπισμός στον οποίο, μεταξύ άλλων συμμετείχαν το παλιό Λαϊκό Κόμμα με συναρχηγούς τον Π. Κανελλόπουλο και τον Κ. Τσαλδάρη, το Λαϊκό Κοινωνικό Κόμμα με αρχηγό το Στ. Στεφανόπουλο και το Κόμμα Εθνικοφρόνων του Θ. Τουρκοβασίλη5.
Η άνοδος της ΕΔΑ στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης σε συνδυασμό με τις αποσυνθετικές τάσεις που επικρατούσαν στο χώρο των κομμάτων του Κέντρου προκάλεσαν πονοκέφαλο τόσο στην ντόπια ολιγαρχία όσο και στον ξένο παράγοντα. Σε επιστολή του, την 1/7/1958, προς το βασιλιά Παύλο ο Σ. Βενιζέλος έκανε λόγο για «μίαν ανησυχαστικήν διόγκωσιν της ΕΔΑ, της οποίας το ποσοστόν 24% είναι ακόμη μεγαλύτερον από ό,τι ενεφανίσθη». Και πρόσθετε: «Πάντως, γεγονός είναι, ότι εις ουδεμίαν στιγμήν προεβλέψαμεν την ΕΔΑ ως δεύτερον κόμμα και η ευθύνη βαρύνει όλους μας»6. Στο ίδιο πνεύμα ο Κ. Καραμανλής γράφει ότι «το αποτέλεσμα των εκλογών του 1958 προεκάλεσεν εις την κοινήν γνώμην ένα μούδιασμα και ανησυχίες διά το μέλλον»7. Στην πραγματικότητα δεν ήταν η κοινή γνώμη που ανησυχούσε, αλλά το οικονομικοπολιτικό κατεστημένο το οποίο και φρόντισε να αντιδράσει άμεσα. Ετσι, την επομένη των εκλογών συγκροτήθηκαν μια σειρά μηχανισμοί αντιμετώπισης του λεγόμενου κομμουνιστικού κινδύνου που, για τους κρατούντες, συνιστούσε η ΕΔΑ και λίγο αργότερα δεν άργησε να ανθίσει το λεγόμενο παρακράτος, η σκοτεινή δηλαδή δραστηριότητα των κρατικών μηχανισμών, που δημιουργούσαν και συντηρούσαν πλήθος ολιγάριθμων αντικομουνιστικών οργανώσεων από ακροδεξιά, φασιστικά και κακοποιά στοιχεία, με στόχο την τρομοκράτηση των κομμουνιστών, των αριστερών και προοδευτικών πολιτών.
Σε μια μαρτυρία του ο γνωστός ιδεολογικός εγκέφαλος της χούντας Σ. Κωνσταντόπουλος αναφέρει ότι ύστερα από συσκέψεις που έγιναν με διάφορους παράγοντες ο Κ. Καραμανλής συγκρότησε μία αφανή επιτροπή «εις την οποίαν συμμετείχον διακεκριμένοι διανοούμενοι, διά την παρακολούθησιν, την θεωρητικήν και πολιτικήν του κομμουνιστικού προβλήματος». Στην επιτροπή αυτή -πάντα κατά τον Σ. Κωνσταντόπουλο- συμμετείχε και ο μετέπειτα δικτάτορας Γ. Παπαδόπουλος8.
Τον Ιούλη του 1959 ιδρύθηκε η Γενική Διεύθυνση Εθνικής Ασφαλείας (ΓΔΕΑ) που είχε ως αντικείμενό της το συντονισμό των υπηρεσιών του κράτους που ασχολούνται με τη δίωξη της Αριστεράς. Για τον ίδιο σκοπό στις 30/8/1960 συγκροτήθηκε η Δευτεροβάθμια Επιτροπή Πληροφοριών και Διαφωτίσεως που ήταν υπό την εποπτεία του αρχηγού ΓΕΕΘΑ και στην οποία συμμετείχαν ο αρχηγός ΓΕΣ, οι αρχηγοί των Σωμάτων Ασφαλείας, οι διοικητές της ΚΥΠ και της ΓΔΕΑ, καθώς και εκπρόσωπος της Υπηρεσίας Πληροφοριών του υπουργείου Προεδρίας9.
Παράλληλα με αυτά τα μέτρα η οικονομική ολιγαρχία και ο ξένος παράγοντας δραστηριοποιούνταν και στο πολιτικό πεδίο για την αντιμετώπιση της ΕΔΑ. «Η αμερικανική στρατηγική στην Ελλάδα αυτή την περίοδο -γράφει ο Ανδρέας Παπανδρέου10- είχε δύο βασικές επιδιώξεις. Η πρώτη ήταν η εκλογική εξόντωση της ΕΔΑ. Η δεύτερη, ήταν η προβολή ενός μεγάλου αλλά μειοψηφούντος κόμματος του κέντρου».
Προς την κατεύθυνση συγκρότησης ενός ενιαίου κόμματος του Κέντρου ούτως ώστε να μπορέσει να εδραιωθεί και να λειτουργήσει ένα δικομματικό πολιτικό σύστημα, εργαζόταν και ο Κ. Καραμανλής. Γι' αυτό, όταν μετά τις εκλογές του 1958 ο Γ. Παπανδρέου θέλησε να προσχωρήσει στην ΕΡΕ, ο Καραμανλής τον απέτρεψε λέγοντάς του: «Θα εξασθενούσατε (σ.σ. με την προσχώρηση στην ΕΡΕ) έτσι, μιαν εθνική αντιπολίτευση που η χώρα επίσης χρειάζεται. Δύο ισχυρά κόμματα, το ένα στην εξουσία, το άλλο εξασφαλίζοντας -για το γενικό καλό- ένα ισορροπημένο αντίβαρο, το ένα διαδεχόμενο το άλλο και ξαναπαίρνοντας τα ηνία όταν η φυσική φθορά της εξουσίας θα επέβαλε μιαν αλλαγή, ιδού ο υγιής κοινοβουλευτισμός που ονειρεύομαι. Και γι' αυτό εύχομαι τον σχηματισμό ενός συμπαγούς κόμματος του Κέντρου, ικανού να ενώση τα ανομοιογενή στοιχεία του»11.
Γ. Παπανδρέου: Θα πάρουμε τις εκλογές με το χωροφύλακα!
Το καθεστώς της βίας του κράτους και του παρακράτους κατά της Αριστεράς δεν ήταν μόνο εν γνώσει της ΕΡΕ. Το γνώριζαν και το ενέκριναν και οι ηγέτες του Κέντρου, ενώ ένθερμος οπαδός του υπήρξε ο Γ. Παπανδρέου. Ο Κ. Καραμανλής αναφέρει ότι από το καλοκαίρι του 1959 ο Γ. Παπανδρέου του πρότεινε συνεργασία και καθιέρωση του πλειοψηφικού για την αντιμετώπιση του κομμουνιστικού κινδύνου και την εκκαθάριση του κεντρώου χώρου από τον Σ. Βενιζέλο, τον οποίο ο Παπανδρέου θεωρούσε βασικό ανταγωνιστή του. Κι όταν η συζήτηση ήρθε στο χρόνο των εκλογών δε δίστασε να επισημάνει στον αρχηγό της ΕΡΕ ότι «αν δε βοηθούν πολύ τα πράγματα, ημπορεί να μας βοηθήσουν οι χωροφύλακες»12...
Την ίδια άποψη, ο φερόμενος ως «γέρος της Δημοκρατίας», εξέφραζε και στους συνεργάτες του, στους οποίους έλεγε χωρίς δισταγμό13: «Θα κάνωμεν πολιτικήν και εκλογικήν συνεργασίαν με τον Καραμανλήν. Τα στρατόπεδα θα είναι δύο: από το ένα μέρος θα είναι οι εθνικόφρονες και από το άλλο οι κομμουνισταί. Θα κάνωμεν τας εκλογάς με τους χωροφύλακές και με το πιστόλι στο χέρι». Τα δύο στρατόπεδα για τα οποία κάνει λόγο ο Γ. Παπανδρέου παραπέμπουν σ' ένα εκτρωματικό εκλογικό σύστημα που προωθούσαν εκείνη την εποχή οι Αμερικανοί στην Ελλάδα, το περιβόητο σύστημα των «συγγενών κομμάτων». Οπως μας πληροφορεί ο Α. Παπανδρέου14, βάσει αυτού του συστήματος τα κόμματα θα χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες, στα εθνικόφρονα και μη εθνικόφρονα. Τα κόμματα θα δρούσαν ανεξάρτητα, αλλά όλες οι βουλευτικές έδρες θα πήγαιναν στην κατηγορία που θα συγκέντρωνε το μεγαλύτερο αριθμό ψήφων. Η τελική κατανομή των εδρών στα κόμματα της νικήτριας κατηγορίας θα γινόταν αναλογικά.
Το σύστημα των συγγενών κομμάτων τελικά δεν υιοθετήθηκε. Ομως οι εκλογές έγιναν όπως τις περιέγραφε ο Γ. Παπανδρέου: Με το πιστόλι και το χωροφύλακα! Ηταν οι εκλογές της βίας και της νοθείας της 29ης Οκτώβρη 1961.
Οταν «ψηφίζουν» τα δέντρα...
Οι εκλογές της 29ης Οκτώβρη διεξήχθησαν με σύστημα ενισχυμένης αναλογικής που για την είσοδο στη δεύτερη κατανομή προέβλεπε ποσοστά 15% για τα αυτοτελή κόμματα, 25% για συνασπισμούς αποτελούμενους από δύο κόμματα και 30% για συνασπισμούς περισσοτέρων από δύο κομμάτων. Οι συνθήκες κρατικής και παρακρατικής τρομοκρατίας κάτω από τις οποίες έγιναν οι εκλογές ήταν απερίγραπτες. Ολη δε αυτή την τρομοκρατία την υπέστη κυρίως το ΠΑΜΕ (Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος) που ήταν ο συνασπισμός της ΕΔΑ και του Εθνικού Αγροτικού Κόμματος (ΕΑΚ). «Οι υποψήφιοι του ΠΑΜΕ -γράφει ο Λ. Σπαής15- δεν εμάχοντο εναντίον των υποψηφίων άλλων κομμάτων, αλλά εναντίον του οργανωμένου εκείνου αόρατου υπερκράτους... Ολόκληρος η Χωροφυλακή, πλην εξαιρέσεων, καθώς τα ΤΕΑ και οι πράκτορες της ΚΥΠ, δικοί μας και ξένοι, μεταχειρίσθησαν παν μέσον βίας, νοθείας και τρόμου κατά των οπαδών του ΠΑΜΕ. Σχεδόν όλοι οι υποψήφιοι του ΠΑΜΕ κατ' επανάληψιν εκακοποιήθησαν. Ουδείς αντιπρόσωπος του ΠΑΜΕ κατά την ημέρα της εκλογής κατόρθωσε να μεταβή εις το εκλογικόν Τμήμα και εις ουδέν Τμήμα υπήρχαν ψηφοδέλτια του ΠΑΜΕ». Η βία εναντίον της ΕΔΑ κορυφώθηκε όταν δολοφονήθηκαν δύο στελέχη της νεολαίας της, ο Στ. Βελδελμίρης στη Θεσσαλονίκη τρεις ημέρες πριν τις εκλογές και ο στρατιώτης Δ. Κερπινιώτης στην Αρκαδία, ανήμερα των εκλογών.
Αναφορικά με τη νοθεία τα στοιχεία που βγήκαν στη δημοσιότητα μετά τις εκλογές φανερώνουν ότι ήταν εκτεταμένη, με αποτέλεσμα ο λαός να λέει τη χαρακτηριστική φράση ότι «ψήφισαν μέχρι και τα δένδρα».16
Το ότι οι εκλογές του 1961 ήταν εκλογές βίας και νοθείας ουδείς μπόρεσε να το αρνηθεί. Ακόμη και οι ηγέτες της ΕΡΕ υποχρεώθηκαν να το παραδεχτούν υποστηρίζοντας από τη μια μεριά ότι όλα έγιναν εν αγνοία τους κι από την άλλη ότι τις εκλογές θα τι κέρδιζε το κόμμα τους και χωρίς να γίνει ό,τι έγινε.17
Οπως αποκαλύφθηκε αργότερα, όλο το όργιο της βίας και της νοθείας εκδηλώθηκε βάσει ενός σχεδίου που έφερε την ονομασία «Ασκησις ΠΕΡΙΚΛΗΣ» και είχαν επεξεργαστεί στην τελική του μορφή λίγους μήνες πριν τις εκλογές οι επιτροπές αντικομουνιστικού αγώνα στις οποίες αναφερθήκαμε πιο πάνω. Σκοπός του σχεδίου ήταν, με τη χρησιμοποίηση όλων των ενδεικνυόμενων μέσων, να υποστεί ο κομμουνισμός κάμψη και «να κατέλθη εις επίπεδα κάτω του 20%»18. Λίγες όμως ημέρες πριν τις εκλογές θύμα της τρομοκρατίας έπεσε και η Ενωση Κέντρου, σε μικρότερο βέβαια βαθμό από το ΠΑΜΕ, η οποία δεν κατόρθωσε να αποφύγει και τις συνέπειες της νόθευσης του αποτελέσματος. Το καθεστώς ήθελε ένα ενωμένο κόμμα του Κέντρου. Οχι όμως και να το κάνει αμέσως κυβέρνηση.
Το αποτέλεσμα των εκλογών ανταποκρινόταν στο σχεδιασμό. Η ΕΡΕ επικράτησε με ποσοστό 50,81% αυξάνοντας τη δύναμή της, σε σχέση με τις εκλογές του 1958, περίπου κατά 9 ποσοστιαίες μονάδες!!! Η Ενωση Κέντρου -σε συνεργασία με το κόμμα του Μαρκεζίνη- συγκέντρωσε το 33,66% και το ΠΑΜΕ υποχώρησε στο 14, 63% του εκλογικού σώματος, δηλαδή 10, περίπου, μονάδες κάτω από την εκλογική δύναμη που είχε η ΕΔΑ από τις εκλογές του 1958.
1. Εφημερίδες 20/9/1961
2. Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον Εμφύλιο στη Χούντα», εκδόσεις Παπαζήση, τόμος Γ', σελ. 570
3. «Το ΒΗΜΑ» 13/10/1961
4. «Αρχείο Κ. Καραμανλή», εκδόσεις Ιδρυμα Κ. Γ. Καραμανλή - Εκδοτική Αθηνών, τόμος 5ος, σελ. 180
5. Ηλία Νικολακόπουλου: «Η καχεκτική Δημοκρατία - Κόμματα και εκλογές 1946- 1967», εκδόσεις Πατάκη, σελ. 228-231
6. Γρ. Δαφνή: «Σοφοκλής Ελευθερίου Βενιζέλος - βιογραφία», εκδόσεις Ικαρος, σελ. 548
7. «Αρχείο Κ. Καραμανλή», εκδόσεις Ιδρυμα Κ. Γ. Καραμανλή - Εκδοτική Αθηνών, τόμος 3ος, σελ. 128
8. «Ελεύθερος Κόσμος» 11/8/1968, και Σπ. Λιναρδάτου, ο.π. σελ. 344
9. Π. Πετρίδη: «Εξουσία και Παραεξουσία στην Ελλάδα 1957-1967», εκδόσεις Προσκήνιο, σελ. 88-89
10. Α. Παπανδρέου: «Η Δημοκρατία στο Απόσπασμα» σελ. 156-157
11. Μορίς Ζενεβουά: «Η Ελλάς του Καραμανλή», εκδόσεις Σιδέρη, σελ. 208
12. «Αρχείο Κ. Καραμανλή», εκδόσεις Ιδρυμα Κ. Γ. Καραμανλή - Εκδοτική Αθηνών, τόμος 5ος, σελ. 224-225
13. Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον Εμφύλιο στη Χούντα», εκδόσεις Παπαζήση, τόμος Δ', σελ. 15 και Θ. Διαμαντόπουλου: «Κώστας Μητσοτάκης - Πολιτική βιογραφία», εκδόσεις Παπαζήση, τόμος Β' σελ. 64
14. Α. Παπανδρέου: «Η Δημοκρατία στο Απόσπασμα» σελ. 157
15. Λεωνίδας Σπαής: «Πενήντα χρόνια στρατιώτης», Αθήναι 1970, σελ. 356
16. Βλέπε αναλυτικά «Μαύρη Βίβλος της ΕΔΑ», Έκδοση ΕΔΑ Αθήνα 1962, σελ. 121- 157 και «Μαύρη Βίβλος της Ενώσεως Κέντρου», Εκδοσις Ενώσεως Κέντρου, Αθήναι 1962, σελ. 93-122
17. «Αρχείο Κ. Καραμανλή», ο.π. σελ. 223, και Π. Κανελλόπουλου: «Ιστορικά δοκίμια», εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, σελ. 48 και 51-52
18. Π. Πετρίδη, ο.π. σελ. 104 και 107.
Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
Πηγή: Ριζοσπάστης (27/10/2002)
"Θα κάνωμεν πολιτικήν και εκλογικήν συνεργασίαν με τον Καραμανλήν. Τα
στρατόπεδα θα είναι δύο: από το ένα μέρος θα είναι οι εθνικόφρονες και
από το άλλο οι κομμουνισταί. Θα κάνωμεν τας εκλογάς με τους χωροφύλακές
και με το πιστόλι στο χέρι".Γ.Παπανδρέου("γέρος της Δημοκρατίας")"Η κυβέρνησις, εκτιμώσα την διεθνή κατάστασιν, εν συνδυασμώ με την δημιουργηθείσαν εν τη χώρα ψυχολογίαν, απέφασισε να εισηγηθή διά του προέδρου αυτής εις τον ανώτατον άρχοντα, την άμεσον διάλυσιν της Βουλής και προκήρυξιν εκλογών, ως και την διενέργειαν αυτών υπό υπηρεσιακής Κυβερνήσεως"1.
Ηταν 19 Σεπτέμβρη του 1961, όταν μετά τη συνεδρίαση του υπουργικού Συμβουλίου έφτανε στους δημοσιογράφους η παραπάνω ανακοίνωση. Κανείς δεν εξεπλάγη. Οι προετοιμασίες για διενέργεια εκλογών είχαν αρχίσει από τις αρχές του έτους και ο χρόνος τους προσδιοριζόταν ανεπισήμως για το φθινόπωρο2. Ετσι, όταν ανακοινώθηκε η διάλυση της Βουλής οι πάντες ήταν προετοιμασμένοι.Η 19η Σεπτέμβρη 1961 αποδείχτηκε μια πολύ δύσκολη ημέρα για τους δημοσιογράφους.
Το βράδυ κλήθηκαν από τον Γεώργιο Παπανδρέου ο οποίος και τους ανακοίνωσε την ίδρυση της Ενωσης Κέντρου ως ενιαίο κόμμα. Επρόκειτο για ένα πολυσυλλεκτικό σχήμα αποτελούμενο από τους Φιλελεύθερους του Σ. Βενιζέλου, τους Πλαστηρικούς της ΕΠΕΚ του Σ. Παπαπολίτη, τους Αγροτιστές του Α. Μπαλτατζή, τη Νέα Πολιτική Κίνηση των Μητσοτάκη, Νόβα, Γ. Μαύρου κ.ά, την ομάδα του Γ. Παπανδρέου, το σοσιαλίζοντα Ηλ. Τσιριμώκο, το γνήσιο δεξιογενή Στ. Στεφανόπουλο και άλλους. Λίγες ημέρες αργότερα ο Γ. Παπανδρέου δήλωνε δημοσίως πως άμεση επιδίωξη της Ενωσης Κέντρου ήταν να περιορίσει την ΕΔΑ σε ποσοστό μικρότερο του 20%, ώστε να πάψει να αποτελεί ρυθμιστικό παράγοντα και να μπορούν «τα δύο εθνικόφρονα κόμματα να παλαίουν εντός των πλαισίων της Δημοκρατίας»3.
Στις 20 Σεπτέμβρη, ώρα 10.45 π.μ. ο Κ. Καραμανλής έφτασε στα Ανάκτορα όπου και υπέβαλλε την παραίτηση της κυβερνήσεώς του στο βασιλιά Παύλο, υποβάλλοντάς του ταυτόχρονα προς υπογραφή το διάταγμα με το οποίο οι εκλογές προσδιορίζονταν χρονικά για τις 29 Οκτώβρη. Οσον αφορά το σχηματισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης για τη διενέργεια των εκλογών ο Κ. Καραμανλής εισηγήθηκε στο βασιλιά, επικεφαλής της να είναι ο Θρ. Τσακαλώτος. «Του υπέδειξα -γράφει4- τον στρατηγόν Τσακαλώτον, διότι υπήρχαν πληροφορίαι ότι οι αντίπαλοί μου, και ιδίως η Αριστερά, φοβούμενοι τας εκλογάς θα προεκάλουν κατά την προεκλογική περίοδον ταραχάς, διά να τας ματαιώσουν ή να έχουν επιχειρήματα να τας διαβάλουν». Οι ισχυρισμοί περί σχεδιαζόμενων ταραχών από μέρους της Αριστεράς, ασφαλώς ηχούν φαιδρά, ιδιαίτερα δε αν ληφθούν υπόψην οι συνθήκες υπό τις οποίες διεξήχθησαν οι εκλογές. Εν πάση περιπτώσει το σχέδιο της πρωθυπουργοποίησης του Τσακαλώτου δεν είχε αίσιο τέλος και το απόγευμα της 20ής Σεπτέμβρη ενώπιον του «ανώτατου άρχοντα» και του παραιτηθέντος πρωθυπουργού ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών όρκισε υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον Κ. Δόβα, στρατηγό εν αποστρατεία και αρχηγό του στρατιωτικού οίκου του βασιλιά.Η χώρα έμπαινε πλέον σε μια επεισοδιακή και από τις πιο πολυσυζητημένες και αμφιλεγόμενες προεκλογικές περιόδους της σύγχρονης ιστορίας της. Για να μπορέσουμε όμως να αντιληφθούμε πώς συνέβηκε αυτό οφείλουμε να πάμε λίγο πίσω, στα όσα προηγήθηκαν...
Στόχος η συντριβή της ΕΔΑ
Η κυβέρνηση της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενωσης (ΕΡΕ) του Κ. Καραμανλή που, τυπικά, παραιτήθηκε στις 20 Σεπτέμβρη του 1961 είχε προκύψει από της εκλογές της 11/5/1958. Σ' εκείνες τις εκλογές το κόμμα της ΕΡΕ συγκέντρωσε το 41,16% του εκλογικού σώματος, ενώ η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ) αναδείχτηκε στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης με ποσοστό 24,42%. Την τρίτη θέση κατέλαβε το κόμμα των Φιλελευθέρων που το συνδιοικούσαν ο Γεώργιος Παπανδρέου με το Σοφοκλή Βενιζέλο, ενώ τέταρτη με ποσοστό 10,62% ήρθε η Προοδευτική Αγροτική Δημοκρατική Ενωση (ΠΑΔΕ), ένας συνασπισμός μικρών κομμάτων αποτελούμενος από το Κόμμα Προοδευτικών (ΚΠ) του Σπ. Μαρκεζίνη, το Κόμμα Αγροτών Εργαζομένων (ΚΑΕ) του Αλ. Μπαλτατζή, την Εθνική Προοδευτική Ενωση (ΕΠΕΚ) του Σ. Παπαπολίτη και το Δημοκρατικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού (ΔΚΕΛ) που μετά το θάνατο του Αλ. Σβώλου και του Γ. Καρτάλη είχε αρχηγό του τον Στ. Αλλαμανή. Τέλος, την πέμπτη θέση, με ποσοστό 2,94%, βρέθηκε η Ενωση Λαϊκών Κομμάτων (ΕΛΚ), ένας εκλογικός συνασπισμός στον οποίο, μεταξύ άλλων συμμετείχαν το παλιό Λαϊκό Κόμμα με συναρχηγούς τον Π. Κανελλόπουλο και τον Κ. Τσαλδάρη, το Λαϊκό Κοινωνικό Κόμμα με αρχηγό το Στ. Στεφανόπουλο και το Κόμμα Εθνικοφρόνων του Θ. Τουρκοβασίλη5.
Η άνοδος της ΕΔΑ στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης σε συνδυασμό με τις αποσυνθετικές τάσεις που επικρατούσαν στο χώρο των κομμάτων του Κέντρου προκάλεσαν πονοκέφαλο τόσο στην ντόπια ολιγαρχία όσο και στον ξένο παράγοντα. Σε επιστολή του, την 1/7/1958, προς το βασιλιά Παύλο ο Σ. Βενιζέλος έκανε λόγο για «μίαν ανησυχαστικήν διόγκωσιν της ΕΔΑ, της οποίας το ποσοστόν 24% είναι ακόμη μεγαλύτερον από ό,τι ενεφανίσθη». Και πρόσθετε: «Πάντως, γεγονός είναι, ότι εις ουδεμίαν στιγμήν προεβλέψαμεν την ΕΔΑ ως δεύτερον κόμμα και η ευθύνη βαρύνει όλους μας»6. Στο ίδιο πνεύμα ο Κ. Καραμανλής γράφει ότι «το αποτέλεσμα των εκλογών του 1958 προεκάλεσεν εις την κοινήν γνώμην ένα μούδιασμα και ανησυχίες διά το μέλλον»7. Στην πραγματικότητα δεν ήταν η κοινή γνώμη που ανησυχούσε, αλλά το οικονομικοπολιτικό κατεστημένο το οποίο και φρόντισε να αντιδράσει άμεσα. Ετσι, την επομένη των εκλογών συγκροτήθηκαν μια σειρά μηχανισμοί αντιμετώπισης του λεγόμενου κομμουνιστικού κινδύνου που, για τους κρατούντες, συνιστούσε η ΕΔΑ και λίγο αργότερα δεν άργησε να ανθίσει το λεγόμενο παρακράτος, η σκοτεινή δηλαδή δραστηριότητα των κρατικών μηχανισμών, που δημιουργούσαν και συντηρούσαν πλήθος ολιγάριθμων αντικομουνιστικών οργανώσεων από ακροδεξιά, φασιστικά και κακοποιά στοιχεία, με στόχο την τρομοκράτηση των κομμουνιστών, των αριστερών και προοδευτικών πολιτών.
Σε μια μαρτυρία του ο γνωστός ιδεολογικός εγκέφαλος της χούντας Σ. Κωνσταντόπουλος αναφέρει ότι ύστερα από συσκέψεις που έγιναν με διάφορους παράγοντες ο Κ. Καραμανλής συγκρότησε μία αφανή επιτροπή «εις την οποίαν συμμετείχον διακεκριμένοι διανοούμενοι, διά την παρακολούθησιν, την θεωρητικήν και πολιτικήν του κομμουνιστικού προβλήματος». Στην επιτροπή αυτή -πάντα κατά τον Σ. Κωνσταντόπουλο- συμμετείχε και ο μετέπειτα δικτάτορας Γ. Παπαδόπουλος8.
Τον Ιούλη του 1959 ιδρύθηκε η Γενική Διεύθυνση Εθνικής Ασφαλείας (ΓΔΕΑ) που είχε ως αντικείμενό της το συντονισμό των υπηρεσιών του κράτους που ασχολούνται με τη δίωξη της Αριστεράς. Για τον ίδιο σκοπό στις 30/8/1960 συγκροτήθηκε η Δευτεροβάθμια Επιτροπή Πληροφοριών και Διαφωτίσεως που ήταν υπό την εποπτεία του αρχηγού ΓΕΕΘΑ και στην οποία συμμετείχαν ο αρχηγός ΓΕΣ, οι αρχηγοί των Σωμάτων Ασφαλείας, οι διοικητές της ΚΥΠ και της ΓΔΕΑ, καθώς και εκπρόσωπος της Υπηρεσίας Πληροφοριών του υπουργείου Προεδρίας9.
Παράλληλα με αυτά τα μέτρα η οικονομική ολιγαρχία και ο ξένος παράγοντας δραστηριοποιούνταν και στο πολιτικό πεδίο για την αντιμετώπιση της ΕΔΑ. «Η αμερικανική στρατηγική στην Ελλάδα αυτή την περίοδο -γράφει ο Ανδρέας Παπανδρέου10- είχε δύο βασικές επιδιώξεις. Η πρώτη ήταν η εκλογική εξόντωση της ΕΔΑ. Η δεύτερη, ήταν η προβολή ενός μεγάλου αλλά μειοψηφούντος κόμματος του κέντρου».
Προς την κατεύθυνση συγκρότησης ενός ενιαίου κόμματος του Κέντρου ούτως ώστε να μπορέσει να εδραιωθεί και να λειτουργήσει ένα δικομματικό πολιτικό σύστημα, εργαζόταν και ο Κ. Καραμανλής. Γι' αυτό, όταν μετά τις εκλογές του 1958 ο Γ. Παπανδρέου θέλησε να προσχωρήσει στην ΕΡΕ, ο Καραμανλής τον απέτρεψε λέγοντάς του: «Θα εξασθενούσατε (σ.σ. με την προσχώρηση στην ΕΡΕ) έτσι, μιαν εθνική αντιπολίτευση που η χώρα επίσης χρειάζεται. Δύο ισχυρά κόμματα, το ένα στην εξουσία, το άλλο εξασφαλίζοντας -για το γενικό καλό- ένα ισορροπημένο αντίβαρο, το ένα διαδεχόμενο το άλλο και ξαναπαίρνοντας τα ηνία όταν η φυσική φθορά της εξουσίας θα επέβαλε μιαν αλλαγή, ιδού ο υγιής κοινοβουλευτισμός που ονειρεύομαι. Και γι' αυτό εύχομαι τον σχηματισμό ενός συμπαγούς κόμματος του Κέντρου, ικανού να ενώση τα ανομοιογενή στοιχεία του»11.
Γ. Παπανδρέου: Θα πάρουμε τις εκλογές με το χωροφύλακα!
Το καθεστώς της βίας του κράτους και του παρακράτους κατά της Αριστεράς δεν ήταν μόνο εν γνώσει της ΕΡΕ. Το γνώριζαν και το ενέκριναν και οι ηγέτες του Κέντρου, ενώ ένθερμος οπαδός του υπήρξε ο Γ. Παπανδρέου. Ο Κ. Καραμανλής αναφέρει ότι από το καλοκαίρι του 1959 ο Γ. Παπανδρέου του πρότεινε συνεργασία και καθιέρωση του πλειοψηφικού για την αντιμετώπιση του κομμουνιστικού κινδύνου και την εκκαθάριση του κεντρώου χώρου από τον Σ. Βενιζέλο, τον οποίο ο Παπανδρέου θεωρούσε βασικό ανταγωνιστή του. Κι όταν η συζήτηση ήρθε στο χρόνο των εκλογών δε δίστασε να επισημάνει στον αρχηγό της ΕΡΕ ότι «αν δε βοηθούν πολύ τα πράγματα, ημπορεί να μας βοηθήσουν οι χωροφύλακες»12...
Την ίδια άποψη, ο φερόμενος ως «γέρος της Δημοκρατίας», εξέφραζε και στους συνεργάτες του, στους οποίους έλεγε χωρίς δισταγμό13: «Θα κάνωμεν πολιτικήν και εκλογικήν συνεργασίαν με τον Καραμανλήν. Τα στρατόπεδα θα είναι δύο: από το ένα μέρος θα είναι οι εθνικόφρονες και από το άλλο οι κομμουνισταί. Θα κάνωμεν τας εκλογάς με τους χωροφύλακές και με το πιστόλι στο χέρι». Τα δύο στρατόπεδα για τα οποία κάνει λόγο ο Γ. Παπανδρέου παραπέμπουν σ' ένα εκτρωματικό εκλογικό σύστημα που προωθούσαν εκείνη την εποχή οι Αμερικανοί στην Ελλάδα, το περιβόητο σύστημα των «συγγενών κομμάτων». Οπως μας πληροφορεί ο Α. Παπανδρέου14, βάσει αυτού του συστήματος τα κόμματα θα χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες, στα εθνικόφρονα και μη εθνικόφρονα. Τα κόμματα θα δρούσαν ανεξάρτητα, αλλά όλες οι βουλευτικές έδρες θα πήγαιναν στην κατηγορία που θα συγκέντρωνε το μεγαλύτερο αριθμό ψήφων. Η τελική κατανομή των εδρών στα κόμματα της νικήτριας κατηγορίας θα γινόταν αναλογικά.
Το σύστημα των συγγενών κομμάτων τελικά δεν υιοθετήθηκε. Ομως οι εκλογές έγιναν όπως τις περιέγραφε ο Γ. Παπανδρέου: Με το πιστόλι και το χωροφύλακα! Ηταν οι εκλογές της βίας και της νοθείας της 29ης Οκτώβρη 1961.
Οταν «ψηφίζουν» τα δέντρα...
Οι εκλογές της 29ης Οκτώβρη διεξήχθησαν με σύστημα ενισχυμένης αναλογικής που για την είσοδο στη δεύτερη κατανομή προέβλεπε ποσοστά 15% για τα αυτοτελή κόμματα, 25% για συνασπισμούς αποτελούμενους από δύο κόμματα και 30% για συνασπισμούς περισσοτέρων από δύο κομμάτων. Οι συνθήκες κρατικής και παρακρατικής τρομοκρατίας κάτω από τις οποίες έγιναν οι εκλογές ήταν απερίγραπτες. Ολη δε αυτή την τρομοκρατία την υπέστη κυρίως το ΠΑΜΕ (Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος) που ήταν ο συνασπισμός της ΕΔΑ και του Εθνικού Αγροτικού Κόμματος (ΕΑΚ). «Οι υποψήφιοι του ΠΑΜΕ -γράφει ο Λ. Σπαής15- δεν εμάχοντο εναντίον των υποψηφίων άλλων κομμάτων, αλλά εναντίον του οργανωμένου εκείνου αόρατου υπερκράτους... Ολόκληρος η Χωροφυλακή, πλην εξαιρέσεων, καθώς τα ΤΕΑ και οι πράκτορες της ΚΥΠ, δικοί μας και ξένοι, μεταχειρίσθησαν παν μέσον βίας, νοθείας και τρόμου κατά των οπαδών του ΠΑΜΕ. Σχεδόν όλοι οι υποψήφιοι του ΠΑΜΕ κατ' επανάληψιν εκακοποιήθησαν. Ουδείς αντιπρόσωπος του ΠΑΜΕ κατά την ημέρα της εκλογής κατόρθωσε να μεταβή εις το εκλογικόν Τμήμα και εις ουδέν Τμήμα υπήρχαν ψηφοδέλτια του ΠΑΜΕ». Η βία εναντίον της ΕΔΑ κορυφώθηκε όταν δολοφονήθηκαν δύο στελέχη της νεολαίας της, ο Στ. Βελδελμίρης στη Θεσσαλονίκη τρεις ημέρες πριν τις εκλογές και ο στρατιώτης Δ. Κερπινιώτης στην Αρκαδία, ανήμερα των εκλογών.
Αναφορικά με τη νοθεία τα στοιχεία που βγήκαν στη δημοσιότητα μετά τις εκλογές φανερώνουν ότι ήταν εκτεταμένη, με αποτέλεσμα ο λαός να λέει τη χαρακτηριστική φράση ότι «ψήφισαν μέχρι και τα δένδρα».16
Το ότι οι εκλογές του 1961 ήταν εκλογές βίας και νοθείας ουδείς μπόρεσε να το αρνηθεί. Ακόμη και οι ηγέτες της ΕΡΕ υποχρεώθηκαν να το παραδεχτούν υποστηρίζοντας από τη μια μεριά ότι όλα έγιναν εν αγνοία τους κι από την άλλη ότι τις εκλογές θα τι κέρδιζε το κόμμα τους και χωρίς να γίνει ό,τι έγινε.17
Οπως αποκαλύφθηκε αργότερα, όλο το όργιο της βίας και της νοθείας εκδηλώθηκε βάσει ενός σχεδίου που έφερε την ονομασία «Ασκησις ΠΕΡΙΚΛΗΣ» και είχαν επεξεργαστεί στην τελική του μορφή λίγους μήνες πριν τις εκλογές οι επιτροπές αντικομουνιστικού αγώνα στις οποίες αναφερθήκαμε πιο πάνω. Σκοπός του σχεδίου ήταν, με τη χρησιμοποίηση όλων των ενδεικνυόμενων μέσων, να υποστεί ο κομμουνισμός κάμψη και «να κατέλθη εις επίπεδα κάτω του 20%»18. Λίγες όμως ημέρες πριν τις εκλογές θύμα της τρομοκρατίας έπεσε και η Ενωση Κέντρου, σε μικρότερο βέβαια βαθμό από το ΠΑΜΕ, η οποία δεν κατόρθωσε να αποφύγει και τις συνέπειες της νόθευσης του αποτελέσματος. Το καθεστώς ήθελε ένα ενωμένο κόμμα του Κέντρου. Οχι όμως και να το κάνει αμέσως κυβέρνηση.
Το αποτέλεσμα των εκλογών ανταποκρινόταν στο σχεδιασμό. Η ΕΡΕ επικράτησε με ποσοστό 50,81% αυξάνοντας τη δύναμή της, σε σχέση με τις εκλογές του 1958, περίπου κατά 9 ποσοστιαίες μονάδες!!! Η Ενωση Κέντρου -σε συνεργασία με το κόμμα του Μαρκεζίνη- συγκέντρωσε το 33,66% και το ΠΑΜΕ υποχώρησε στο 14, 63% του εκλογικού σώματος, δηλαδή 10, περίπου, μονάδες κάτω από την εκλογική δύναμη που είχε η ΕΔΑ από τις εκλογές του 1958.
1. Εφημερίδες 20/9/1961
2. Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον Εμφύλιο στη Χούντα», εκδόσεις Παπαζήση, τόμος Γ', σελ. 570
3. «Το ΒΗΜΑ» 13/10/1961
4. «Αρχείο Κ. Καραμανλή», εκδόσεις Ιδρυμα Κ. Γ. Καραμανλή - Εκδοτική Αθηνών, τόμος 5ος, σελ. 180
5. Ηλία Νικολακόπουλου: «Η καχεκτική Δημοκρατία - Κόμματα και εκλογές 1946- 1967», εκδόσεις Πατάκη, σελ. 228-231
6. Γρ. Δαφνή: «Σοφοκλής Ελευθερίου Βενιζέλος - βιογραφία», εκδόσεις Ικαρος, σελ. 548
7. «Αρχείο Κ. Καραμανλή», εκδόσεις Ιδρυμα Κ. Γ. Καραμανλή - Εκδοτική Αθηνών, τόμος 3ος, σελ. 128
8. «Ελεύθερος Κόσμος» 11/8/1968, και Σπ. Λιναρδάτου, ο.π. σελ. 344
9. Π. Πετρίδη: «Εξουσία και Παραεξουσία στην Ελλάδα 1957-1967», εκδόσεις Προσκήνιο, σελ. 88-89
10. Α. Παπανδρέου: «Η Δημοκρατία στο Απόσπασμα» σελ. 156-157
11. Μορίς Ζενεβουά: «Η Ελλάς του Καραμανλή», εκδόσεις Σιδέρη, σελ. 208
12. «Αρχείο Κ. Καραμανλή», εκδόσεις Ιδρυμα Κ. Γ. Καραμανλή - Εκδοτική Αθηνών, τόμος 5ος, σελ. 224-225
13. Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον Εμφύλιο στη Χούντα», εκδόσεις Παπαζήση, τόμος Δ', σελ. 15 και Θ. Διαμαντόπουλου: «Κώστας Μητσοτάκης - Πολιτική βιογραφία», εκδόσεις Παπαζήση, τόμος Β' σελ. 64
14. Α. Παπανδρέου: «Η Δημοκρατία στο Απόσπασμα» σελ. 157
15. Λεωνίδας Σπαής: «Πενήντα χρόνια στρατιώτης», Αθήναι 1970, σελ. 356
16. Βλέπε αναλυτικά «Μαύρη Βίβλος της ΕΔΑ», Έκδοση ΕΔΑ Αθήνα 1962, σελ. 121- 157 και «Μαύρη Βίβλος της Ενώσεως Κέντρου», Εκδοσις Ενώσεως Κέντρου, Αθήναι 1962, σελ. 93-122
17. «Αρχείο Κ. Καραμανλή», ο.π. σελ. 223, και Π. Κανελλόπουλου: «Ιστορικά δοκίμια», εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, σελ. 48 και 51-52
18. Π. Πετρίδη, ο.π. σελ. 104 και 107.
Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
Πηγή: Ριζοσπάστης (27/10/2002)
