Ο Μεταξάς υπήρξε ο ήρωας του «Οχι», ο πρώτος εργάτης, ο πρώτος αγρότης, με λίγα λόγια ο πατέρας μας. Η προπαγανδιστική καρικατούρα της δικτατορίας του 1936 επανέρχεται ως άποψη καθωσπρέπει δημοσιογράφων και ιστορικών.
Αν ήταν μόνο ο κ. Μιχαλολιάκος και η παρέα του που λατρεύουν τον Ιωάννη
Μεταξά και το καθεστώς της 4ης Αυγούστου κανείς δεν θα παραξενευόταν.
Ομως εδώ και μια δεκαετία, από την περίοδο δηλαδή που άρχισε να
αμφισβητείται η δημοκρατική τομή της Μεταπολίτευσης του 1974, ακούγονται
όλο και συχνότερα από ιστορικούς αναλυτές και δημοσιογράφους καλά λόγια
για τον Μεταξά. Κανείς δεν αμφισβητεί βέβαια τον δικτατορικό χαρακτήρα
του καθεστώτος 1936-1941, αλλά παράλληλα αναδεικνύονται οι «θετικές του
πλευρές», κυρίως σε εθνικό και κοινωνικό επίπεδο. Τα στοιχεία και τα
ντοκουμέντα που παρουσιάζουμε σήμερα δεν επιβεβαιώνουν αυτή την
εξωραϊσμένη εικόνα του δικτατορικού καθεστώτος. Ισως μάλιστα να
ερμηνεύουν και τους λόγους που οδηγούν κάποιους όψιμους θαυμαστές του
Μεταξά να ανακαλύπτουν αρετές και επιτεύγματα σ’ αυτή τη μαύρη σελίδα
της ελληνικής Ιστορίας.Το «Οχι», αλλά στα γαλλικά
Εν
αρχή βέβαια ην το περίφημο «Οχι». Από την περίοδο της Μεταπολίτευσης
αμφισβητήθηκε η μέχρι τότε γενικά παραδεκτή άποψη ότι «το είπε ο
Μεταξάς». Από την πλευρά μάλιστα των αναλυτών του ευρύτερου δημοκρατικού
χώρου αντιπροτάθηκε το σχήμα που μέχρι τότε πρόβαλλε μόνο η Αριστερά,
ότι δηλαδή «το ‘‘Οχι’’ το είπε ο λαός», με τη γενναία στάση του στο
μέτωπο. Τώρα τελευταία υπάρχει και ο συνδυασμός των δύο εκδοχών από
πολιτικούς που δεν θέλουν να ταυτιστούν με τη δικτατορία, αλλά δεν
θέλουν και να ξεκόψουν μαζί της: «Το ‘‘Οχι’’ το είπε και ο λαός και ο
Μεταξάς» υποστηρίζουν άνθρωποι όπως ο Αδωνις Γεωργιάδης.Η συζήτηση είναι βέβαια άχαρη. Αν θέλει κανείς να κυριολεκτήσει, κανείς δεν είπε το «Οχι», ούτε ο Μεταξάς ούτε ο λαός. Το βράδυ της 28ης Οκτωβρίου 1940, το τελεσίγραφο που επέδωσε ο Ιταλός πρεσβευτής Γκράτσι στον Μεταξά δεν μπορούσε να απαντηθεί ούτε με «ναι», ούτε με «όχι». Ηταν το τελεσίγραφο της κήρυξης πολέμου, το οποίο προετοιμαζόταν τις προηγούμενες ώρες με ιταλικές ανακοινώσεις για εχθροπραξίες στην ελληνοαλβανική μεθόριο. Αυτός είναι ο λόγος που, σύμφωνα με όσα διηγήθηκαν στη συνέχεια οι δύο μόνοι παρόντες της συνάντησης, η φράση που εκστόμισε ο Μεταξάς στα γαλλικά, μόλις διάβασε το τελεσίγραφο, ήταν «Alors, c’est la guerre» («Επομένως έχουμε πόλεμο»).
Στην πραγματικότητα, δηλαδή, επρόκειτο για ένα τελεσίγραφο κήρυξης πολέμου, το οποίο δεν μπορούσε να «απορριφθεί», εφόσον δεν υπήρχε εναλλακτική λύση. Οπως διηγείται ο Κώστας Κοτζιάς, ο Μεταξάς δήλωνε στους στενούς του συνεργάτες ότι οι Ιταλοί κήρυξαν πόλεμο. Δεν υπήρχε θέμα κάποιας –έστω και ατιμωτικής–διαπραγμάτευσης: «Κυρ Κώστα έχουμε πόλεμο… οι Ιταλοί μάς τον κήρυξαν» («Ελλάς, ο πόλεμος και η δόξα της», Αθήνα 1947, σ. 28).
Το πραγματικό κλίμα εκείνου του βραδιού αποτυπώνει ο υπουργός Ναυτιλίας του Μεταξά Αμβρόσιος Τζίφος, ο οποίος μετείχε στην πρώτη κυβερνητική σύσκεψη το ξημέρωμα εκείνης της ιστορικής νύχτας: «Εξάλλου η προθεσμία του τελεσιγράφου ήτο τρίωρος, ήτοι ώς τας 6 το πρωί, ώστε δεν εδίδετο καν καιρός διά οιανδήποτε ενέργειαν, έστω και αν υπήρχε η παραμικρά διάθεσις» (ανέκδοτες «Αναμνήσεις», περιλαμβάνονται σε παράρτημα του «Ημερολόγιου Μεταξά»).
Πού βρέθηκε λοιπόν το «Οχι»; Μα ήταν μια εύστοχη δημοσιογραφική έμπνευση (εφημ. «Ελληνικό Μέλλον», 30.10.1940), η οποία μετατράπηκε γρήγορα σε βασικό προπαγανδιστικό σλόγκαν ενός καθεστώτος, το οποίο ήδη λειτουργούσε με ολοκληρωτικές μεθόδους χρησιμοποιώντας κάθε λογής ύμνους για τον «Εθνικό Κυβερνήτη».
Εκ των υστέρων, βέβαια, το «Οχι» έχει ενσωματωθεί στη μυθολογία των υπερασπιστών του Μεταξά. Ο Κοτζιάς, λ.χ., στο ίδιο βιβλίο, το αναφέρει ως γεγονός και το συνοδεύει με μια εξίσου επινοημένη κίνηση του Μεταξά: «Τότε ηκούσθη η φωνή της Ελλάδος! Ηκούσθη η επιταγή των χιλιετηρίδων από του στόματος του Ελληνος Πρωθυπουργού: ΟΧΙ! Κτυπώντος συγχρόνως τον γρόνθον του με ζωηρότητα και έμφασιν επί της τραπέζης» (σ. 27). Se non è vero, è ben trovato, που θα έλεγε κι ο Γκράτσι.
Κανένα «Οχι» δεν υπάρχει και στις καταγραφές εκείνων των ημερών στο Ημερολόγιο. Αντίθετα υπάρχουν διατυπώσεις που θα μπορούσαν να ερμηνευτούν και ως το «Οχι του λαού»! Το πρωί της 28.10 ο Μεταξάς δείχνει έκπληκτος («Φανατισμός του λαού αφάνταστος») και την επομένη αρχίζει να ανησυχεί («Με ανησυχεί η υπεραισιόδοξος Κοινή Γνώμη»).
Για να ενισχύσουν εκ των υστέρων την εικόνα του αποφασισμένου «εθνικού ηγέτη», οι απολογητές της 4ης Αυγούστου έχουν ξεχωρίσει μια μυστηριώδη καταγραφή από το Ημερολόγιο Μεταξά, ενάμιση χρόνο νωρίτερα: «Φοβερά απόφασίς μου εν περιπτώσει ιταλικής απειλής» (18.3.1939). Αλλά η ιταλική απειλή είχε εκδηλωθεί με όλες τις μορφές στο διάστημα αυτών των δεκαεννιά μηνών, με αποκορύφωμα τον τορπιλισμό της «Ελλης». Ο Μεταξάς και η «φοβερά απόφασίς» του έμειναν απολύτως αδρανείς. Υπάρχει αντίθετα μια άλλη καταγραφή στο Τετράδιο των Σκέψεων του Μεταξά, λίγες μέρες πριν από τον θάνατό του (2.1.1941), στην οποία ομολογείται το απόλυτο αδιέξοδο και η απελπισία του δικτάτορα από την «προδοσία» των ομοϊδεατών του Χίτλερ και Μουσολίνι:
«Η Ελλάς έγινε από της 4ης Αυγούστου Κράτος αντικομμουνιστικό, Κράτος αντικοινοβουλευτικό, Κράτος ολοκληρωτικό, Κράτος με βάση αγροτική και εργατική, και κατά συνέπεια αντιπλουτοκρατικό. Δεν έχει βέβαια κόμμα ιδιαίτερο να κυβερνά. Αλλά κόμμα ήτανε όλος ο λαός, εκτός από τους αδιόρθωτους κομμουνιστάς και τους αντιδραστικούς παλαιοκομματικούς. Επομένως, αν ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι αγωνιζότανε πραγματικά για την ιδεολογία που υψώνανε για σημαία, έπρεπε να υποστηρίζουν παντού την Ελλάδα με όλη τους τη δύναμη. Ακόμα και να ανεχότανε αν τα άμεσα συμφέροντα ή και η ανάγκη από τη γεωγραφική της θέση έφερνε την Ελλάδα κοντά στην Αγγλία. Λοιπόν, το εναντίον, η Ελλάδα έμεινε μακριά από την Αγγλία –εκτός από την απαραίτητη και αλλιώς αναγκαία φιλική σχέση. Η Ελλάδα καμιά βοήθεια ούτε έδωσε ούτε υπεσχέθη εις την Αγγλία. Επομένως η Ιταλία, που ωστόσο ανεγνώριζε την συγγένεια του ελληνικού καθεστώτος προς το δικό της, έπρεπε να είναι φιλικώτατη προς την Ελλάδα, ειλικρινά και πιστά φιλικώτατη. Και όμως ήτανε εχθρική. Από εξ αρχής εχθρική. Και στο τέλος επεζήτησε να την κατακτήση και την υποδουλώση. Για τον Χίτλερ το πράγμα δεν είναι και τόσο φανερό. Βέβαια δεν περίμενε κανείς να μεταχειριζότανε βία απάνω στην Ιταλία για να την σταματήση. Αλλά περίμενα, εγώ τουλάχιστον, ότι δεν θα είχε ευθύς εξ αρχής ξεπουλήσει την Ελλάδα στην Ιταλία σαν να ήτανε άψυχο αντικείμενο και χωρίς αξία μάλιστα. Επομένως και αυτός πηγαίνει, σχετικά με την Ελλάδα, στην κατηγορία του Μουσολίνι. Λοιπόν και ο Μουσολίνι και ο Χίτλερ απέναντι της Ελλάδος δεν ωδηγηθήκανε από κανένα από τα ιδεολογικά ελατήρια που υψώνανε ως σημαία του αγώνα των. Το εναντίον, κτυπώντας την Ελλάδα, κτυπούσανε τη σημαία αυτή».
Το καταπληκτικό αυτό κείμενο δεν αφήνει καμιά αμφιβολία για το πώς σκεπτόταν ο Μεταξάς μέχρι το τέλος της ζωής του και κάτω από ποιες συνθήκες οδηγήθηκε η χώρα στον πόλεμο. Εξηγεί ακόμα την φαινομενική τυφλότητα των σύγχρονων εθνικοσοσιαλιστών μπροστά στα πασίγνωστα εγκλήματα του ναζισμού στην Ελλάδα.
Το ΙΚΑ και το «Οκτάωρο»
Υπάρχει όμως και η δεύτερη γραμμή άμυνας των νοσταλγών του Μεταξά. Είναι η λεγόμενη «κοινωνική πολιτική» του καθεστώτος που πιστώνεται στον «Εθνικό Κυβερνήτη». Πρόκειται για άλλον έναν προπαγανδιστικό μύθο της Τετάρτης Αυγούστου, ο οποίος αναπαράγεται με ευκολία από τα σημερινά μέσα ενημέρωσης. Ακούσαμε, λ.χ., τη Σοφία Παπαϊωάννου πριν από λίγα χρόνια να απαριθμεί τα στοιχεία του μύθου αυτού στην εκπομπή «Φάκελοι» του Αλέξη Παπαχελά: «Στον κοινωνικό τομέα ο Μεταξάς ίδρυσε το ΙΚΑ, έφερε τις Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας, βοήθησε οικονομικά τους αγρότες, επέβαλε το Οκτάωρο και το εξαήμερο στην εργασία» (Mega, 27.10.2006).
Καταρχήν ο νόμος για τις κοινωνικές ασφαλίσεις είχε ψηφιστεί από το 1932 (ν. 5733, κυβέρνηση Βενιζέλου) και συμπληρώθηκε το 1934 (ν. 6298, κυβέρνηση Λαϊκού Κόμματος). Η θέσπισή του αποτελούσε ένα από τα πρώτα αιτήματα του εργατικού κινήματος. Ο νόμος για τις Συλλογικές Συμβάσεις είχε ψηφιστεί από το 1935! Και είναι πραγματικά ανέκδοτο να συγκαταλέγονται οι Συλλογικές Συμβάσεις στα θετικά ενός καθεστώτος που κατήργησε τον ελεύθερο συνδικαλισμό, ενώ ο Μεταξάς είχε προετοιμάσει ήδη προτού κηρύξει τη δικτατορία το νόμο περί υποχρεωτικής διαιτησίας.
Οσο για το Οκτάωρο, υπήρχε από το 1920 ο ν. 2269 «περί κυρώσεως συμβάσεως της Διεθνούς Συνδιασκέψεως της Εργασίας περί περιορισμού των ωρών εργασίας εν ταις βιομηχανικαίς επιχειρήσεσιν εις οκτώ καθ’ ημέραν και 48 καθ’ εβδομάδα», μεσολάβησαν πολλοί νόμοι, τους οποίους συνόψισε το 1932 το διάταγμα «περί κωδικοποιήσεως και συμπληρώσεως των περί οκταώρου εργασίας διατάξεων». Το μόνο που έκανε ο Μεταξάς είναι ότι επέκτεινε την ισχύ του νόμου σε κάποιες ακόμα κατηγορίες βιομηχανιών!
Οταν ο βασιλιάς Γεώργιος τον διόρισε πρωθυπουργό, μετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου Δεμερτζή, τον Απρίλιο του 1936, ο Μεταξάς ξεκαθάρισε στις προγραμματικές του δηλώσεις τον τρόπο που θα χειριστεί τα εργασιακά και κοινωνικά ζητήματα:
«Μετά μεγάλης συμπαθείας παρακολουθεί η Κυβέρνησις τα εκκρεμή ζητήματα του εργατικού κόσμου και μετά σταθερότητος θα επιδιώξη την επίλυσιν των δικαίων αιτημάτων αυτού, εξασφαλίζουσα παγιωτέρους κατά το δυνατόν όρους συνεργασίας μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας. Εν των κυριωτέρων μέσων προς επιτυχίαν του σκοπού τούτου θεωρεί την ευρείαν εφαρμογήν των συλλογικών συμβάσεων εργασίας εν συνδυασμώ προς την οργανικωτέραν ρύθμισιν των εκ των συλλογικών συγκρούσεων εργασίας προκυπτόντων ζητημάτων. […] Θα επιδιώξη να θέση εις βαθμιαίαν και τμηματικήν εφαρμογήν τον θεσμόν των κοινωνικών ασφαλίσεων, λαμβάνουσα παραλλήλως τα προσήκοντα μέτρα διά την συνθετικήν ολοκλήρωσιν της σχετικής νομοθεσίας» (25.4.1936).
Στη σχετική συζήτηση που ακολούθησε (27.4.1936) πίεσαν προς την κατεύθυνση να εφαρμοστεί ο νόμος περί κοινωνικών ασφαλίσεων όχι μόνο ο Σοφούλης (των Φιλελευθέρων), αλλά και ο Ι.Θεοτόκης (του Εθνικού Λαϊκού Κόμματος). Αλλά αποκαλυπτική ήταν η αντίδραση δυο έμπειρων κοινοβουλευτικών.
Προηγήθηκε ο Γεώργιος Καφαντάρης του Κόμματος Προοδευτικών: «Θα επεθύμουν να έχω μίαν πληροφορίαν επί της περικοπής των προγραμματικών δηλώσεων, της αναφερομένης εις τον θεσμόν των κοινωνικών Ασφαλίσεων, εις την οποίαν αναφέρεται ότι η Κυβέρνησις θα επιδιώξη την τμηματικήν και βαθμιαίαν εφαρμογήν του θεσμού τούτου. Τι ακριβώς εννοεί η Κυβέρνησις λέγουσα βαθμιαίαν και τμηματικήν εφαρμογήν; Θα γίνη εφαρμογή κατά περιφερείας ή κατ’ επαγγελματικάς τάξεις ή κατά κλάδους ασφαλίσεως; Αναμένω την απάντησιν. Εν πάση περιπτώσει, κεκηρυγμένος υπέρ αμέσου και ολοκληρωτικής εφαρμογής του θεσμού των Κοινωνικών Ασφαλίσεων, δεν εγκρίνω τον προτεινόμενον υπό της Κυβερνήσεως τρόπον».
Ακολούθησε ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου του Εργατικού και Αγροτικού Κόμματος: «Ο κ. Πρόεδρος της Κυβερνήσεως, αφού έχει ήδη εψηφισμένον νόμον, αφού έχει αρχίσει τρόπον τινά έστω και επ’ ελάχιστον την συγκρότησιν της υπηρεσίας αυτής, αντί να θέση εις λειτουργίαν τον νόμον, έρχεται και μας λέγει ότι θα τεθή τμηματικώς και βαθμιαίως. Πού το ευρήκεν αυτό ο κ. Πρόεδρος της Κυβερνήσεως να ομιλή περί τμηματικής και βαθμιαίας λειτουργίας των κοινωνικών Ασφαλίσεων; Δεν γνωρίζω εάν εις τας προγραμματικάς του δηλώσεις εις άλλας εκλογάς υπεσχέθη ποτέ ότι θα μεταβάλη τον νόμον περί Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Πώς τώρα ομιλεί περί τμηματικής και βαθμιαίας λειτουργίας αυτών; Εις το παρελθόν, εν τω νόμω των Κοινωνικών Ασφαλίσεων έγινε μία κατάχρησις. Ιδρύθησαν διάφορα Ταμεία ασφαλίσεων, όχι βέβαια διά να στερεωθούν αι Κοινωνικαί Ασφαλίσεις, αλλά διά να ικανοποιηθούν ατομικαί αξιώσεις εκατοντάδων φίλων της κρατούσης Κυβερνήσεως. Πρόκειται δε με την τμηματικήν και βαθμιαίαν λειτουργίαν των κοινωνικών Ασφαλίσεων να συνεχισθή αυτή η τακτική της αποσυνθέσεως των Κοινωνικών Ασφαλίσεων, χάριν ατομικών αξιώσεων ωρισμένων τινών φίλων των κομμάτων. […] Ημείς, όμως, ελάχιστοι όντες, εναντιούμεθα απολύτως εις την τμηματικήν και βαθμιαίαν λειτουργίαν των Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Ηθελον να γνωρίζω ποία των πολιτικών μερίδων εδώ θα υπεστήριζε την τμηματικήν και βαθμιαίαν λειτουργίαν των κοινωνικών ασφαλίσεων ή ποία πλειοψηφία της βουλής είναι πρόθυμος να υποστηρίξη τοιαύτην λύσιν καθ΄υπόδειξιν της Κυβερνήσεως».
Γνωρίζουμε ότι η κυβέρνηση Μεταξά έλαβε τότε ψήφο εμπιστοσύνης από όλες τις πτέρυγες της βουλής εκτός από την Αριστερά. Οι φόβοι του Καφαντάρη και του Παπαναστασίου αποδείχτηκαν δικαιολογημένοι. Γιατί μπορεί ο Μεταξάς να ήταν αυτός που έκοψε την κορδέλα στα εγκαίνια του ΙΚΑ, κατά την εύστοχη παρατήρηση του Αντώνη Λιάκου («Το Βήμα», 28.10.2007), αλλά η τύχη των Κοινωνικών Ασφαλίσεων στη χώρα μας σφραγίστηκε από την πολιτική της δικτατορίας. Οσο για τους ίδιους τους δύο δημοκράτες πολιτικούς που αντέδρασαν σ’ αυτή την προδικτατορική εμφάνιση του Μεταξά στη Βουλή, είχαν από μέρους του την ανάλογη αντιμετώπιση. Ο πρώτος εξορίστηκε, ενώ ο δεύτερος τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό μέχρι τον θάνατό του (17.11.1936). Και βέβαια το πρώτο που έκανε ο Μεταξάς είναι να τοποθετήσει επικεφαλής στο ΙΚΑ έναν δικό του άνθρωπο, τον Σπύρο Κορώνη, στη θέση του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, τον οποίο επίσης έστειλε στην εξορία.
Δείγμα των πραγματικών σχέσεων του Μεταξά με αυτά τα πάγια εργατικά αιτήματα είναι το γεγονός ότι για να επιβάλει τη δικτατορία στις 4.8.1936 επικαλέστηκε πρόσχημα την εξαγγελθείσα μεγάλη απεργία, η οποία είχε ως βασικά αιτήματα ακριβώς αυτά!
Η κοινωνική προσφορά της δικτατορίας Μεταξά δεν είναι δηλαδή τίποτα άλλο παρά δημιούργημα των προπαγανδιστικών μηχανισμών της ίδιας της δικτατορίας. Ο ίδιος ο δικτάτορας είχε πιστέψει τα δικά του ψέματα, όπως διαπιστώνουμε από αυτά που έγραφε στο Ημερολόγιό του: «Εργατικόν Συνέδριον. Αφοσίωσις συνέδρων. Αγροτικόν Συνέδριον Λαρίσης. Αφοσίωσις αγροτικού κόσμου» (Νοέμβριος 1937).
Υπάρχει βέβαια και η «πνευματική» ουρά στη φιλομεταξική μυθολογία. Στην ίδια εκπομπή του Mega ακούσαμε ότι «επί ημερών του Μεταξά αναβίωσε η αρχαία τραγωδία και ξεκίνησαν οι παραστάσεις στα αρχαία θέατρα. Ιδρυσε τη Λυρική Σκηνή και αναβίωσε το Εθνικό Θέατρο».
Μόνο που όλα αυτά ήταν για τους λίγους και τους εκλεκτούς. Αυτό που παρέλειψε να πει η εκπομπή είναι ότι για τους πολλούς εφαρμόστηκε ένα καθεστώς λογοκρισίας, φίμωσης και πνευματικής κατατρομοκράτησης. Οπως αποδεικνύεται και από ντοκουμέντα σε άλλες στήλες, το καθεστώς δεν ήταν σε θέση να ανεχτεί ούτε τα αρχαία κείμενα που μπορούσαν «να παρεξηγηθούν», όπως ο «Επιτάφιος» του Περικλή, ενώ απαγορεύτηκε στο Εθνικό Θέατρο να ανέβει η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή. Μια από τις πρώτες ενέργειες της μεταξικής δικτατορίας ήταν να κάψει τα «ύποπτα» βιβλία που κατασχέθηκαν από σπίτια, εκδόσεις και βιβλιοπωλεία, αντιγράφοντας τις ενέργειες του χιτλερικού καθεστώτος. Εκδόθηκε κατάλογος με εκατοντάδες «κομμουνιστικά βιβλία» που απαγορεύονταν, στον οποίο περιλαμβάνονταν έργα του Τολστόι, του Καζαντζάκη, του Ρολάν, του Φρόιντ, του Σπινόζα και του Καντ!
Για τα πνευματικά εφόδια των λογοκριτών του καθεστώτος αρκεί να σημειωθεί ότι περιέλαβαν στην απαγόρευση και δυο κλασικά αντικομμουνιστικά και εθνικοσοσιαλιστικά πονήματα, το «Εβραίοι και Κομμουνισμός» του Χέρμαν Φεστ και της Σίτσας Καραϊσκάκη και το «Τι εστί Μπολσεβικισμός» του Αριστείδη Ανδρόνικου, μόνο και μόνο προφανώς επειδή είχαν την τρισκατάρατη λέξη στον τίτλο. Και για την ειρωνεία της Ιστορίας: δύο από τα βιβλία που περιλαμβάνονται στον κατάλογο των απαγορευμένων είναι το «8 ώρες δουλειά την ημέρα» (Στ. Παπαδόπουλου) και «Το οκτάωρο» (Ι. Γκεντ).
Μένει ένα ερώτημα. Για ποιο λόγο αναπτύσσεται αυτό τον καιρό από καθεστωτικούς δημοσιολόγους κάθε είδους όλη αυτή η παραπλανητική φιλολογία για τα «καλά» της 4ης Αυγούστου; Αν το ερώτημα ήταν δύσκολο να απαντηθεί πριν από λίγα χρόνια, σήμερα, την εποχή των Μνημονίων, είναι πολύ απλό. Η όψιμη νοσταλγία της 4ης Αυγούστου ισοδυναμεί με την υποστήριξη ενός πολύ γνώριμου και πολύ σύγχρονου ιδεολογήματος: ότι δηλαδή ένας ορισμένος πολιτικός αυταρχισμός μπορεί να συνοδεύεται από φιλολαϊκές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, τις οποίες εμποδίζει ο «πολύς» κοινοβουλευτισμός, ο συνδικαλισμός και εν τέλει η δημοκρατία.
……………………………………………………………………………………………………………………………………
Η… 5η Αυγούστου
Για
τον μύθο της κοινωνίας που είχε χτίσει η 4η Αυγούστου και για το κλίμα
που κυριαρχούσε ακόμα και μεταξύ των στελεχών της τις παραμονές της
επίθεσης των Γερμανών διαθέτουμε μια μαρτυρία εκ των έσω. Περιλαμβάνεται
σε πληροφοριακό σημείωμα του «Αστυνομικού Διευθυντή Αλεξανδρουπόλεως»
και αφορά τις απόψεις του Κωνσταντίνου Κοτζιά, υπουργού του Μεταξά και
παρ’ ολίγον διαδόχου του. Το έγγραφο φυλάσσεται στο αρχείο Χρηστίδη, στο
ΕΛΙΑ.«Ο κ. Κοτζιάς περιοδεύσας ανά την Θράκην εύρε κατάστασιν πράγματι αξιοθρήνητον από απόψεως ηθικού και δεν είναι δυνατόν παρά να επηρεασθή απ’ αυτής. Τας ενεργείας και τας κινήσεις του χαρακτηρίζει νευρικότης.
Επωφελήθη της ευκαιρίας διά να χύση δηλητήριον εναντίον του εκλιπόντος μεγάλου κυβερνήτου και της οικογενείας του, των υπουργών του και της καταστάσεως της 4ης Αυγούστου, εις την οποίαν αποδίδει όλα τα σημερινά, δυσάρεστα βέβαια διά τον θρακικόν λαόν γεγονότα, και ετόνισεν όπου και αν ευρίσκετο, ότι αυτός θα ηγηθή κινήματος, διά να δημιουργήση την 5ην Αυγούστου, η οποία θα σβύση την φαύλον και αμαρτωλήν 4ην Αυγούστου.
Διεκήρυττε ότι ήτο πάντοτε αντίθετος προς τας μεθόδους και τας κατευθύνσεις και τας ιδέας του μεγάλου αρχηγού, ότι κατ’ επανάληψιν είχε παραιτηθή, αλλά δεν έκαμνε δεκτήν την παραίτησίν του διά να εκμεταλλεύηται την δημοτικότητά του, ότι διά να καλύπτη τας πράξεις του απέδιδεν εις αυτόν Γερμανοφιλίαν, ότι πολλάκις τον ύβρισε, χωρίς να τολμήση να τον αντικρύση, ότι ήτο δούλος των παθών και της κλίκας του.
Απεκάλει την σύζυγόν του Μέγαιραν και την κόρην του κ. Λ.Μ. [Λουκία –Λουλού- Μαντζούφα] Μεσσαλίναν. Ελεγεν ότι η νεολαία της Ελλάδος είχε παραδοθή εις χείρας κιναίδων, πορνών, διαφθορέων και ότι ήτο ατιμία η συμμετοχή κάθε νέου εις αυτήν.
Ακόμη έλεγεν ότι εκείνοι εκ των υπουργών του, που απετέλουν το στενόν περιβάλλον του, ήσαν και διεφθαρμένοι, αυτός δε μέσα εις την κατάστασιν αυτήν της λωποδυσίας, της ασωτείας και του βούρκου ήτο πραγματικός εθνομάρτυς, αποτελεί δε το μεγαλύτερον ευτύχημα διά την χώραν ο θάνατος του Ιωάννου Μεταξά» (12.3.1941).
…………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Ο επιτάφιος της δημοκρατίας
Η μεταξική δικτατορία συνδέεται με ευθεία φίμωση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, εφόσον το καθεστώς της 4ης Αυγούστου δεν ανεχόταν καμιάς μορφής δημοκρατία. Η προφανής αντίφαση του «Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού» οδηγούσε τα στελέχη του κρατικού μηχανισμού στην απόλυτη γελοιότητα, όπως αποδεικνύει το παρακάτω έγγραφο (αρχείο Χρηστίδη, ΕΛΙΑ):
«Ιωάννινα 26.2.1937
Αριθ. Πρωτ. 534
Προς τους κ.κ. Διευθυντάς των Σχολείων της ΙΒ΄ Εκπαιδευτ. Περιφερείας
Λαβόντες υπόψη ότι αντινομίαι παρουσιαζόμεναι κατά την παροχήν της διδασκομένης ύλης δι’ ην δεν είνε πρόσφορον έδαφος η παιδική ηλικία δυνατόν να δημιουργήσουν παρά τοις μαθηταίς θλιβεράς παρανοήσεις εις βάρος του επιδιωκομένου σκοπού παραγγέλλομεν υμίν
α) όπως κατά την διδασκαλίαν των φυσικών μαθημάτων μη προβαίνητε εις την ανάπτυξιν της Δαρβινείου θεωρίας ως και των μαθημάτων των σχετικών με την επί της γης εμφάνισιν του ανθρώπου […]
β) όπως κατά την διδασκαλίαν των αρχαίων Ελληνικών εν τη Στ΄ Γυμνασιακή τάξει παραλείπητε τον Επιτάφιον του Περικλέους, αντικαθιστώντες τούτον διά τινος πλατωνικού διαλόγου, διότι το εν τω Επιταφίω υπέροχον τη αληθεία εγκώμιον των δημοκρατικών ιδεωδών δυνατόν να εκληφθή κακώς υπό των μαθητών ως έμμεσος επίκρισις της σθεναράς κυβερνητικής πολιτικής και των εν γένει τάσεων της σημερινής πολιτείας.
Λέγομεν δε κακώς, διότι κατ’ ουσίαν τον πραγματικόν θρίαμβον των δημοκρατικών ιδεωδών και της καλώς εννοουμένης ελευθερίας απεργάζεται η εθνική κυβέρνησις πατάσσουσα τας δημαγωγικάς ροπάς και πάντα αποσυνθετικόν σπόρον.
Επειδή όμως η εφηβική ηλικία δεν είνε ικανή διά την υψηλήν αφαίρεσιν και την επίμοχθον αναζήτησιν της αληθείας ευκόλως δε ρέπει προς τον σχηματισμόν πεποιθήσεων στηριζομένων επί του συναισθηματικού μόνον κόσμου καλόν είνε όπως αι λαμπραί του Θουκυδίδου σελίδες αφεθούν διά τα έτη εκείνα κατά τα οποία η Ελληνική νεότης ωριμωτέρα πλέον θ’ ακούση από του στόματος των Πανεπιστημιακών διδασκάλων την ανάλυσιν του κάλλους των αρχαίων κειμένων.
Αλλως υπάρχει πιθανότης ότι θα επιφέρουν το αυτό αποτέλεσμα φθοροποιόν και διαλυτικόν, το οποίον επέφερον κατά την εποχήν του πελοπονησιακού πολέμου απαγγελλόμενοι προς τον άστατον δήμον των Αθηναίων υπό του στόματος του μεγάλου Περικλέους παρουσιάσασαι τόσον θαυμασίως εστολισμένας τας λαμπράς δημοκρατικάς κατακτήσεις εις τον στερούμενον ισχυρού νοητικού οργάνου αθηναϊκόν όχλον συντελέσασαι εις το ν’ αποκτήση ούτος αλόγιστον περί της δυνάμεώς του πεποίθησιν συντρίβων διά της αναρχικής του επάρσεως το θαυμάσιον έργον το οποίον εις καλυτέρους καιρούς αι αυταί δημοκρατικαί ιδέαι είχον δημιουργήσει.
Εντελλόμενοι όπως ακριβώς τηρήσητε τ’ ανωτέρω παραγγελλόμενα παρακαλούμεν υμάς κ.κ. συνάδελφοι, όπως μη αποδώσητε εις αντιδραστικόν πνεύμα τας αντιρρήσεις μας ταύτας, αλλά μόνον εις το καλώς εννοούμενον συμφέρον των μαθητών και εις το ευρύτερον και ανώτερον συμφέρον της Πατρίδος.
Ο Γενικός Επιθεωρητής της ΙΒ΄ Περιφερείας
Δ. Παπούλιας»
ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΙΟΥ: Τάσος Κωστόπουλος, Αντα Ψαρρά, Δημήτρης Ψαρράς
