Το πνεύμα του Ιαβέρη αναβιώνει στις κοινωνίες της Δύσης, που εξαντλούν
την αυστηρότητά τους στους Αγιάννηδες των γκέτο και των προαστίων
Μη φοβάστε τους ληστές και τους δολοφόνους. Οι προκαταλήψεις είναι ο αληθινός ληστής. Η κακία είναι ο πραγματικός δολοφόνος»
Οι Αθλιοι – Βικτόρ Ουγκό
Πριν από περίπου μία δεκαετία οι μαθητές των γαλλικών σχολείων
επέστρεψαν στις αίθουσες, μετά τις καλοκαιρινές διακοπές, με μια
δυσάρεστη έκπληξη: στα θερινά τμήματα της γαλλικής εθνοσυνέλευσης είχε
ψηφιστεί νομοθεσία που όριζε ότι παιδιά από 13 ετών θα φυλακίζονταν έως
και για έξι μήνες εάν «προσέβαλλαν» τους δασκάλους τους ή τους ελεγκτές
στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Η ποινή συνοδευόταν από πρόστιμο 7.500 ευρώ
και προφανώς ένα «λερωμένο» ποινικό μητρώο που θα τους συνόδευε για το
υπόλοιπο της ζωής τους.
Όσο για τους γονείς των ανήλικων παραβατών, κινδύνευαν να χάσουν
σειρά κρατικών επιδομάτων, γεγονός που θα μπορούσε να ρίξει αρκετές
οικογένειες κάτω από το όριο της φτώχειας χωρίς κανένα δίχτυ κοινωνικής
ασφάλισης.
Εξίσου ανατριχιαστικές με την επιβαλλόμενη ποινή ήταν και ορισμένες
λεπτομέρειες στη διατύπωση του νόμου: τα παιδιά των 13 ετών θα κατέληγαν
στη φυλακή ή σε κάποιο ίδρυμα όχι για την τέλεση συγκεκριμένου
εγκλήματος αλλά για την «άρνηση επίδειξης του απαιτούμενου σεβασμού». Ο
νόμος πρόσφερε επίσης ανωνυμία στους «αυτόπτες μάρτυρες», δηλαδή σε κάθε
επίδοξο «καταδότη» που θα παρέδιδε τα παιδιά στις Αρχές.
Ο ευρωπαϊκός Τύπος εντόπισε γρήγορα το πνεύμα του Ιαβέρη, από τους
«Αθλιους» του Βικτόρ Ουγκό, να πλανάται πάνω από τον ουρανό του
Παρισιού. «Ενα σκληρό μάθημα από τους “Αθλιους”» τιτλοφορούσε τη σχετική
ανταπόκρισή της η βρετανική εφημερίδα «Guardian», αφήνοντας να εννοηθεί
ότι η κυβέρνηση της χώρας σερνόταν στη γραμμή του «νόμου και της τάξης»
που χάρασσε το νεοφασιστικό κόμμα του Λε Πεν.
Η γαλλική κυβέρνηση δεν ήταν η μόνη που διολίσθαινε ταχύτατα στον
αυταρχισμό. Λίγα χρόνια από τη στιγμή που οι Γάλλοι ξύπνησαν το φάντασμα
του Ουγκό, στην Αγγλία κάποιοι αποφάσισαν να συνδυάσουν τη φρίκη του Όργουελ με τον παραλογισμό της ταινίας «Κουρδιστό Πορτοκάλι» του
Κιούμπρικ: τοπικές αρχές τοποθετούσαν σε κεντρικές πλατείες ηχεία που
έπαιζαν υπέρηχους, που γίνονταν αντιληπτοί μόνο από παιδιά και εφήβους.
Οι ήχοι ήταν ένα «δώρο» στους καταστηματάρχες που ενοχλούνταν από την
παρουσία νεαρών ατόμων στις γειτονιές τους. Σήμερα παρόμοιες συσκευές,
με τον τίτλο «απωθητικά νέων» πωλούνται στη Μεγάλη Βρετανία σε τιμές που
ξεκινούν από 400 στερλίνες.
Στην αντίπερα πλευρά του Ατλαντικού τα δρακόντεια μέτρα εναντίον
παιδιών και εφήβων επιβάλλονται συχνά με τους λεγόμενους «νόμους των
τριών χτυπημάτων», που προβλέπουν ότι ακόμη και ασήμαντα πταίσματα (όπως
λόγου χάρη η επίπληξη για διατάραξη κοινής ησυχίας) μπορούν να
οδηγήσουν σε σημαντικές ποινές φυλάκισης ή και στέρηση πολιτικών
δικαιωμάτων εάν επαναληφθούν τρεις φορές. Πρόσφατα όμως αρκετές
πολιτείες σκέφτονται να υιοθετήσουν και τη γαλλική πρακτική της διακοπής
επιδομάτων σε οικογένειες των οποίων τα παιδιά έχουν διαγωγή… κοσμία ή
απλώς δεν παρακολουθούν με επιμέλεια τα μαθήματά τους στο σχολείο.
Γινόμαστε, λοιπόν, μάρτυρες της επιστροφής του Ιαβέρη που θα διώκει
ανελέητα ένα σύγχρονο Γιάννη Αγιάννη; Στη Γαλλία και τη Βρετανία αρκετοί
σχολιαστές έσπευσαν να αμφισβητήσουν τον παραλληλισμό τονίζοντας ότι οι
διώξεις εναντίον των νέων δεν έχουν τα ταξικά χαρακτηριστικά, τα οποία
καταδίκαζε στο έργο του ο συγγραφέας των «Αθλίων». Η πραγματικότητα όμως
φαίνεται να τους διαψεύδει.
Όπως αποδείχθηκε στην πράξη, η εφαρμογή των νόμων είναι πάντα πιο
σκληρή στα προάστια του Παρισιού, όπου ζουν οι αποκλεισμένοι του
γαλλικού ονείρου. Στη Μεγάλη Βρετανία οι έφηβοι, που απωθούνται σαν τα
κουνούπια, είναι τα φτωχά παιδιά που μεγαλώνουν στη μεταθατσερική εποχή
των ιδιωτικοποιημένων δημόσιων χώρων και της έλλειψης εγκαταστάσεων
αναψυχής και άθλησης.
Όσο για τις Ηνωμένες Πολιτείες, όλες οι έρευνες αποδεικνύουν ότι η
σκληρότερη αστυνόμευση των νέων και η επιβολή των αυστηρότερων ποινών
σημειώνεται στα γκέτο των μαύρων και των ισπανόφωνων. Όσο για την
οικονομική τιμωρία των γονιών, μέσω της διακοπής επιδομάτων, είναι
προφανές ότι φτάνει την έννοια του ταξικού διαχωρισμού στα άκρα, αφού
ουσιαστικά θίγει μόνο τις φτωχές οικογένειες που εξαρτώνται από την
κρατική βοήθεια για την επιβίωσή τους.
Φτάσαμε, λοιπόν, στην ηθική της προεπαναστατικής Γαλλίας και των
πρώτων χρόνων της βιομηχανικής επανάστασης, όταν η πρωταρχική συσσώρευση
κεφαλαίου επέβαλε έναν απάνθρωπο αυταρχισμό στα πιο ευάλωτα τμήματα της
κοινωνίας; Όσοι αμφιβάλλουν θα μπορούσαν να βρουν μερικές ακόμη
ομοιότητες στην οργή που προκαλούσαν οι «Άθλιοι» του Ουγκό στην
καθεστωτική διανόηση της εποχής του. «Είναι αδύνατο να διαβάσεις (το
βιβλίο) χωρίς να νιώσεις μια ανίκητη αηδία» έγραφε στις 17 Αυγούστου του
1862 η γαλλική «Monde».
Την ίδια αηδία, προς κάθε έννοια ανθρωπισμού, που νιώθουν ακόμη και
σήμερα οι καλοπληρωμένες πένες των οικονομικά ισχυρών –οι απάνθρωποι,
υπάνθρωποι υπερασπιστές του νόμου και της τάξης.
Άρης Χατζηστεφάνου
Εφημερίδα των Συντακτών 17/8/2013
