O ασθενής μπήκε σε κακή κατάσταση στο Μητροπολιτικό Κοινωνικό Ιατρείο
Ελληνικού. Πριν από λίγες ήμερες είχε νοσηλευθεί στο Ασκληπιείο Βούλας
με έμφραγμα του μυοκαρδίου και στα χέρια του κρατούσε ένα χαρτί από το
νοσοκομείο. Δεν ήταν τα αποτελέσματα εξετάσεων αλλά ένας λογαριασμός των
500 ευρώ. «Από το λογιστήριο του νοσοκομείου μου είπαν ότι αν δεν
πληρώσω αμέσως θα με στείλουν φυλακή» εξήγησε στον καρδιολόγο Γιώργο
Βήχας από το κοινωνικό ιατρείο που τον υποδέχθηκε. Και αν αυτός δεν είχε
αντιδράσει άμεσα, χορηγώντας του ειδική αγωγή, πιθανότατα αυτός ο
λογαριασμός θα τον είχε στείλει στο θάνατο.
Το περιστατικό είναι παλιό αλλά στην πραγματικότητα είναι η απόλυτη
εικόνα του μέλλοντος. Αν και όλοι κατανοούμε ότι η «λιτότητα σκοτώνει», η
αυξημένη θνησιμότητα δεν θα προέλθει όπως νομίζουμε μόνο από τη ραγδαία
επιδείνωση του συστήματος υγείας, το οποίο δεν θα προσφέρει επαρκείς
υπηρεσίες, αλλά κυρίως από την αύξηση των ανισοτήτων και του στρες που
προκαλεί η οικονομική κρίση. Σε συνδυασμό με την νεοφιλελεύθερη συνταγή
του ΔΝΤ και της ΕΕ η κατάσταση αυτή, μας εξηγεί ο Γιώργος Νικολαϊδης,
διευθυντής Ψυχικής Υγείας και κοινωνικής Πρόνοιας στον Ινστιτούτο Υγείας
του παιδιού θα οδηγήσει σε μαζικά κρούσματα καρδιοαγγειακών παθήσεων
αλλά και κρουσμάτων καρκίνου. «Η πολιτική του 2012 θα καταγραφεί σαν
μείωση του προσδόκιμου ζωής το 2020 – ξέρετε όταν λένε ότι θα βγούμε
στις αγορές» μας λέει με ένα πικρό χαμόγελο.
Το υπουργείο υγείας αλλά και ολόκληρο το πολιτικό κατεστημένο, που
στηρίζει την πολιτική λιτότητας, γνωρίζει με κάθε λεπτομέρεια όχι μόνο
ποιες παθήσεις θα εκδηλωθούν μαζικά σε λίγα χρόνια αλλά ακόμη και με μια
ποιο χρονική σειρά θα πλήξουν τον πληθυσμό. Οι επιστήμονες είναι σήμερα
σε θέση να κάνουν εξαιρετικά λεπτομερείς προβλέψεις καθώς η ίδια
πολιτική επιβλήθηκε χωρίς καμία απολύτως διαφοροποίηση από τη Λατινική
Αμερική και τη Ρωσία μέχρι τις Τίγρεις της Ανατολικής Ασίας μέχρι την
Κορέα. Η επίθεση ξεκινά πάντα εναντίον του καθολικού χαρακτήρα της
δημόσιας υγείας και συνεχίζεται με την προσπάθεια ιδιωτικοποιήσεις των
δομών υγείας και ασφάλισης. Το τρίτο βήμα είναι η συγκέντρωση όλων των
κλάδων περίθαλψης σε ένα σύστημα σαν τον ΕΟΠΠΥ το οποίο στη συντριπτική
πλειονότητα των περιπτώσεων χρεοκοπούσε σε διάστημα έξι μηνών έως δύο
χρόνων.
Τα αποτελέσματα αυτής της συνταγής ήταν πάντα το ίδιο μοτίβο θανάτου για
δεκάδες χιλιάδες πολίτες. Ένας από τους ανθρώπους που κατέγραψαν αυτό
το μοτίβο είναι και ο καθηγητής Ντέιβιντ Στάκλερ, συγγραφέας του βιβλίου
Body Economic που συνοδεύεται από τον χαρακτηριστικό υπότιτλο «Γιατί η
λιτότητα σκοτώνει». Ταξιδεύοντας σε δεκάδες χώρες από όπου πέρασε το
ΔΝΤ, η παγκόσμια τράπεζα και πιο πρόσφατα η ΕΕ ο Στάκλερ καταλήγει στο
συμπέρασμα ότι ο θάνατος εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων στις χώρες που
αντιμετωπίζουν κρίσεις δημοσίου χρέους είναι μια συνειδητή πολιτική
επιλογή των κυβερνώντων, οι οποίοι προτιμούν να εξοφλούν τα χρέη τους σε
ξένες τράπεζες θυσιάζοντας τον πληθυσμό. Στα δικαστήρια του μέλλοντος
θα μπορεί να τεκμηριωθεί πολύ εύκολα ότι δεκάδες υπουργοί υγείας είχαν
στα χέρια τους συγκεκριμένες μελέτες για τις επιπτώσεις της πολιτικής
λιτότητας στα επίπεδα θνησιμότητας αλλά έβαλαν την υπογραφή τους για να
πεθάνουν χιλιάδες συμπολίτες τους.
Μια αντίστοιχη έρευνα με του Στάκλερ έχει πραγματοποιήσει στην Ελλάδα
και ο κ.Γιώργος Νικολαϊδης. Το Δεκέμβριο του 2011 παρουσίασε σε συνέδριο
της εθνικής σχολής δημόσιας υγείας (παρουσία του τότε γενικού γραμματέα
του υπουργείου υγείας Ν.Πολύζου) σειρά τρομακτικών προβλέψεων οι οποίες
επιβεβαιώθηκαν μιας προς μια.
«Σε πρώτη φάση» εξηγεί στο Unfollow «oι επιστήμονες μπορούσαν να
προβλέψουν ότι θα αυξάνονταν οι αυτοκτονίες, οι ανθρωποκτονίες και τα
νοσήματα που σχετίζονται με κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών. Η αμέσως
επόμενη φάση περιλαμβάνει την επανεμφάνιση λοιμωδών νοσημάτων που είχαν
ξεχαστεί στην ελληνική κοινωνία όπως η φυματίωση». Η κατάσταση στο
συγκεκριμένο τομέα ενδέχεται να επιδεινωθεί ραγδαία όσο περιορίζεται ο
εμβολιασμός των παιδιών – που ξεκίνησε από ειδικές ομάδες του πληθυσμού
αλλά επεκτείνεται απειλητικά.
Το πιο τρομακτικό, όμως, σύμφωνα με τον Νικολαϊδη είναι η παιδική
θνησιμότητα η οποία, όπως είχε προβλεφθεί, άρχισε να αυξάνεται από
πέρυσι – για πρώτη φορά από το 1950. Ο κύκλος λοιπόν αυτών των
προβλέψεων επιβεβαιώθηκε με τρομακτική ακρίβεια μέχρι το 2013 ακόμη όμως
δεν έχουμε δει τις πραγματικές επιπτώσεις της νεοφιλελεύθερης πολιτικής
λιτότητας στη θνησιμότητα του πληθυσμού. «Σε λίγα χρόνια θα δούμε το
δεύτερο κύμα που θα είναι πολύ πιο μαζικό και θα επηρεάσει άμεσα το
προσδόκιμο επιβίωσης» εξηγεί ο συνομιλητής μας επισημαίνοντας ότι «σε
λίγα χρόνια αναμένονται χιλιάδες νέα περιστατικά στεφανιαίας νόσου και
αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων. Καθώς οι συγκεκριμένες ασθένειες
αποτελούν την υπ’αριθμό ένα αιτία θανάτου στις αναπτυγμένες χώρες, ακόμη
και μια «μικρή» αύξηση της τάξης του 2 έως 5% θα σημαίνει τεράστιο
αριθμό θανάτων. «Στην επόμενη πενταετία θα ζήσουμε μια εκατόμβη νεκρών
συνανθρώπων μας κυρίως άντρες παραγωγικής ηλικίας από 45-64». Αμέσως
μετά, πιθανότατα από το 2020, θα έχει έρθει η σειρά του καρκίνου να
χτυπήσει την πόρτα μας καθώς οι κακοήθεις νεοπλασίες έχουν μεγαλύτερο
«χρόνο επώασης»
Το τελευταίο στάδιο μαζί με τον καρκίνο είναι το μεταβολικό σύνδρομο
(παχυσαρκία, υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης) – όλα τα προβλήματα δηλαδή
που τις τελευταίες δεκαετίες αποτελούν τα «νοσήματα των φτωχών».Η
απάντηση των κυβερνώντων στην κατηγορία ότι γνωρίζουν με κάθε
λεπτομέρεια ότι η πολιτική τους σκοτώνει ανθρώπους θα μπορούσε να
συνοψιστεί στην αγγλική έκφραση shit happens ή αυτά συμβαίνουν. Αφού η
νεοφιλελεύθερη πολιτική λιτότητας παρουσιάζεται σαν μονόδρομος η ραγδαία
αύξηση της θνησιμότητας είναι η απαραίτητη παράπλευρη απώλεια στην
διαδικασία «εξυγίανσης» της οικονομίας Ακόμη και αυτή η κυνική διατύπωση
όμως αποτελεί ένα τεράστια ψέμα καθώς όπως αποδεικνύει ο Ντέιβιτν
Στάκλερ του σε αρκετές περιπτώσεις μια περίοδος ύφεσης μπορεί να
συνοδευτεί ακόμη και από βελτίωση τυς υγείας του πληθυσμού.
Στο βιβλίο του ο Στάκλερ αντιπαραθέτει στην περίπτωση της Ελλάδας την
ιστορία της Ισλανδίας η οποία αναλογικά με τον πληθυσμό της βρέθηκε
αντιμέτωπη με την μεγαλύτερη τραπεζική κρίση στην ιστορία της
ανθρωπότητας.
Οι φιλοευρωπαιστές στο Ρέικιβαικ πίστευαν τότε ότι δυο ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά της οικονομίας και του συστήματος υγείας θα έφερναν την
καταστροφή. Συγκεκριμένα, καθώς η χώρα δεν ανήκε στην ευρωζώνη το
ενδεχόμενο μεγάλης υποτίμησης του εθνικύ νομίσματος, που θα έδινε μια
ανάσα στην εθνική οικονομία, θα καθιστούσε απαγορευτική την εισαγωγή
φαρμάκων. Με δεδομένη την αδυναμία της χώρας να παράξει ακόμη και τα
στοιχειώδη σκευάσματα αρκετοί προέβλεπαν έναν αρμαγεδώνα στο χώρο της
υγείας.
Παράλληλα, το γεγονός ότι το σύνολο του συστήματος υγείας βρισκόταν υπό
δημόσιο έλεγχο θα οδηγούσε σε κατάρρευση καθώς ο δημόσιος τομέας δεν θα
ήταν σε θέση να ανταποκριθεί λόγω του τεράστιου χρέους.
Όταν η κυβέρνηση του Ρείκιαβικ προσέφυγε στο ΔΝΤ, το ταμείο ζητούσε
μείωση των δαπανών υγείας κατά 30% και σταδιακή ιδιωτικοποίηση του
κλάδου. Ουσιαστικά εφάρμοζε χωρίς την παραμικρή αλλαγή το σχέδιο που
επιβάλλει σε όλες τις χώρες αδιαφορώντας για τις ιδιαιτερότητες κάθε
οικονομίας. Μόνο που στην Ισλανδία συνέβη κάτι αναπάντεχο. Ο υπουργός
υγείας, γνωρίζοντας ότι η ακολουθούμενη πολιτική θα μετριόταν σε
εκατοντάδες ή χιλιάδες ανθρώπινες ζωές υπέβαλε την παραίτησή του
αρνούμενος να συνυπογράψει μια ακόμη γενοκτονία. Και ο υποψήφιος
διάδοχός του όμως δεν φαίνεται να είχε διαφορετική άποψη. «Ξέρετε ποια
είναι η διαφορά ανάμεσα σε ένα βαμπίρ και στο ΔΝΤ;» συνήθιζε να ρωτά
στους συναδέλφους του: «Το πρώτο, τουλάχιστον, σταματά να σου πίνει το
αίμα όταν πεθάνεις».
Προκειμένου να ξεπουλήσει το σύστημα υγείας το ΔΝΤ «πείραξε» και πάλι τα
στοιχεία των λεγόμενων «πολλαπλασιαστών» θέλοντας να αποκρύψει ότι οι
δημόσιες επενδύσεις στην υγεία (όπως και στην παιδεία) προσφέρουν άμεσα
οφέλη για την ανάκαμψη της οικονομίας: βραχυπρόθεσμα από την μείωση της
ανεργίας σε δασκάλους και ιατρικό προσωπικό και μακροπρόθεσμα γιατί
βελτιώνουν την ποιότητα του εργατικού δυναμικού.
Χάρη στις μαχητικές κινητοποιήσεις των εργαζομένων η κυβέρνηση
αναγκάστηκε τελικά να προχωρήσει σε στάση πληρωμών, εθνικοποίηση
τραπεζών και υποτίμηση του εθνικού νομίσματος προσφέροντας άμεση
ανάκαμψη στην οικονομία. Το μυστικό όμως δεν βρισκόταν μόνο σε αυτά τα
γενικά μέτρα. Όπως μας εξηγούσε ο Γιώργος Νικολαϊδης ο νέος υπουργός
υγείας κάλεσε ερευνητές από τη Φινλανδία και τη Σουηδία, που είχαν
αντιμετωπίσει παρόμοιες οικονομικές κρίσεις και εκπόνησε ένα πρόγραμμα
αύξησης των δημοσίων επενδύσεων στην υγεία, κυρίως για τα παιδιά.
Παράλληλα το σύνολο των δαπανών κοινωνικής πρόνοιας αυξήθηκε από τις 280
εκατομμύρια κορόνες ( 2.2 δις ευρώ) στα 379.
Το αποτέλεσμα ήταν ότι στην Ισλανδία, σε αντίθεση με το σύνολο σχεδόν
των ευρωπαϊκών χωρών σημειώθηκε μείωση της θνησιμότητας. Η Ισλανδία
αποτελεί σήμερα ίσως τη μοναδική χώρα η οποία εν μέσω μια κολοσσιαίας
τραπεζικής κρίσης δεν κατέγραψε αύξηση των αυτοκτονιών και των
καρδιοαγγειακών παθήσεων. Σε αντίθεση με τη Ρωσία, όπου ο τερματισμός
της καθολικής δωρεάν υγείας προκάλεσε μείωση του προσδόκιμου ζωής κατά
10 χρόνια κάθε Ισλανδός πολίτης είχε πρόσβαση σε δωρεάν περίθαλψη.
Προς στιγμήν ο Ντέιβιντ Στάκλερ πανικοβλήθηκε, συνειδητοποιώντας ότι
υπάρχει αύξηση των αναπνευστικών προβλημάτων, τα οποία θα μπορούσαν να
είναι αποτέλεσμα του καπνίσματος στο οποίο οδηγεί το Στρες. Μην φοβάσαι,
του είπαν οι ισλανδοί συνάδελφοί του, χτυπώντας τον ελαφρά στην πλάτη
απλώς εξερράγη το ηφαίστειο Εϊγιαφιατλαγιοκούτλ. Ένα χρόνο αργότερα οι
Ισλανδοί είχαν καταλάβει και πάλι την πρώτη θέση στην παγκόσμια
«κατάταξη ευτυχίας» του ΟΗΕ με το μεγαλύτερο ποσοστό «Ακαθάριστης
Εθνικής Ευτυχίας».
Η Ισλανδία δεν είναι τυχαίο παράδειγμα. Καθώς έχει ομοιογενή πληθυσμό με
σταθερές διατροφικές συνήθειες και κοινό σύστημα υγείας για όλους,
αποτελεί το ιδανικό πειραματικό εργαστήριο για τη μελέτη των επιπτώσεων
της ύφεσης στην υγεία του πληθυσμού. Οι επιστήμονες μπορούν δηλαδή να
διαπιστώσουν πολύ πιο γρήγορα και με μεγαλύτερη καθαρότητα ποια είναι η
επίπτωση κάθε πολιτικής απόφασης στη θνησιμότητα του πληθυσμού.
Αυτό που ελάχιστοι όμως είχαν καταφέρει να προβλέψουν ήταν ότι ένας από
τους παράγοντες που βελτίωσαν τις συνθήκες ζωής και το επίπεδο υγείας
των πολιτών ήταν και η συμμετοχή τους στις μαζικές διαδηλώσεις εναντίον
της λιτότητας. Όπως μας εξηγούσε ο κ.Νικολαϊδης, στις κινητοποιήσεις
συμμετείχε περίπου το 10% του πληθυσμού, σαν να πέρασαν δηλαδή από το
Σύνταγμα πάνω από ένα εκατομμύριο διαδηλωτές. Όπως τεκμηρίωσε αργότερα
και η έγκριτη επιθεώρηση υγείας Lancet αυτή η πανκοινωνική συμμετοχή
βοήθησε ώστε να μην αφομοιώσει ο καθένας ατομικά το στρες γεγονός που
προκαλεί τις περισσότερες θανατηφόρες ασθένειες που παρατηρούνται σε
καιρούς κρίσης.
Οι μαζικές διαδηλώσεις στην Ισλανδία έσωσαν κυριολεκτικά ζωές τη στιγμή
που στην Ελλάδα διαδοχικές κυβερνήσεις έβαλαν την υπογραφή τους για το
βέβαιο θάνατο χιλιάδων συνανθρώπων μας.
Άρης Χατζηστεφάνου
Unfollow Οκτώβριος 2013
