Το μπεστ
σέλερ «Μικρά Αγγλία» μεταφέρεται στην οθόνη από τον Παντελή Βούλγαρη,
με τη γνωστή συγγραφέα να επιμελείται τη σεναριακή διασκευή του. Η
Ιωάννα Καρυστιάνη μιλά στον Γιάγκο Αντίοχο και στο Αθηνόραμα για
το βιβλίο, την αγαπημένη της Άνδρο, τα γυρίσματα, τη διαδικασία
συγγραφής ενός σεναρίου, αλλά και για τη σημερινή κοινωνικοπολιτική
κατάσταση στην Ελλάδα. Χαρακτηρίζει το δημόσιο χρέος ως νέα μορφή
αποικιοκρατίας, ένα νέο τρόπο να υποτάσσονται και διατηρούνται υπό έλεγχο τα πολιτικά συστήματα και οι λαοί ανά τον κόσμο. Και πιστεύει πως η Αριστερά για να αποκτήσει σχέδιο θα πρέπει να έχει στόχο το αύριο.
Πώς αποφασίσατε να γράψετε ένα βιβλίο για την Άνδρο; Είχατε κάποια σχέση με το νησί;
Καμία απολύτως. Όταν πρωτοπήγα μάλιστα είχα κάποια προσωπικά
προβλήματα που δεν με άφησαν να την εκτιμήσω εξαρχής. Ένας παλιός
συμφοιτητής με φώναξε για έναν καφέ στο σπίτι του και είδα τις
φωτογραφίες πέντε πνιγμένων ναυτικών σε κάδρα.
Μέσα σε ελάχιστα
δευτερόλεπτα άλλαξαν όλα μέσα μου. Ένιωσα ένα τεράστιο σοκ και
αναρωτήθηκα πώς ένα σπίτι μπορεί να αντέξει τέτοιο πένθος. Στην Άνδρο
σχεδόν όλα τα σπίτια είναι λαβωμένα από ναυάγια. Αυτό με έκανε να
αγαπήσω παράφορα το νησί και τη ναυτική ζωή και αποφάσισα ότι ήθελα να
γράψω ένα βιβλίο γι’ αυτό το θέμα. Ο ανδριώτικος κόσμος είναι φοβερά
ενδιαφέρων γιατί έχει μια γοητευτική μη κανονικότητα. Βασικά μιλάμε για
ναυτονήσι, συνεπώς για γυναικονήσι. Η καθημερινότητα περιλάμβανε μόνο
γυναίκες και ελάχιστους άντρες, συνταξιούχους που επιβίωσαν και μικρά
παιδιά. Οι οικογενειάρχες ήταν στο μεροκάματο στους πέντε ωκεανούς. Την
ίδια στιγμή ο κόσμος στο νησί βρισκόταν σε μια διαρκή αγωνία για την
τύχη των αγαπημένων του ανθρώπων στη θάλασσα. Ακόμη και στο θάνατο
υπήρχε μια μη κανονικότητα, αφού ένας ναυτικός μπορούσε να χαθεί στα
ανοιχτά του ωκεανού και το σώμα του να μην γυρίσει ποτέ πίσω για τον
τελευταίο ασπασμό. Την ίδια στιγμή ο ρόλος της γυναίκας ήταν ιδιαίτερος
και επιβαρημένος: από τη μια πλευρά έπρεπε να κάνει καλό κουμάντο για να
λειτουργήσει το σπίτι και από την άλλη να ανταποκριθεί στην απονεμημένη
ταυτότητα της μικρής κοινωνίας, που ήταν αυτή της πιστής Πηνελόπης.
Πώς ξεκίνησε η ιδέα να μεταφέρετε το βιβλίο σας στην οθόνη;
Η ιδέα δεν ήταν δικιά μας. Ένα βράδυ στην Άνδρο, σε χαλαρή
ατμόσφαιρα, ο δήμαρχος, ο αντιδήμαρχος και μερικοί Ανδριώτες μας
πρότειναν να το κάνουμε. Μετά από παραίνεση του Παντελή ανέλαβα να γράψω
το σενάριο, έχοντας στο νου μου ότι αυτό θα έπρεπε να λειτουργεί
αυτόνομα. Ήθελα στις δυο-τρεις πρώτες σκηνές αυτός που έχει διαβάσει το
βιβλίο να το έχει ξεχάσει και να αφεθεί στην ταινία. Επίσης, πήραμε από
την αρχή την απόφαση να κάνουμε μια ταινία που να μην μυρίζει εποχίλα
και να απαγκιστρωθεί από την περιγραφικότητα. Να μην παγιδευτούμε στο
πανέμορφο τοπίο ή από τη λαγνεία των ναυτικών αντικειμένων και ενθυμίων.
Θέλαμε όλα αυτά να λειτουργούν βοηθητικά, υποστηρίζοντας την προσπάθεια
των ηθοποιών να μπουν στην ιστορία, αλλά μην καπελώνουν την ουσία, η
οποία είναι η ανθρώπινη περιπέτεια και τα σωθικά της ύπαρξης.
Πώς ήταν η εμπειρία των γυρισμάτων;
Η Άνδρος είναι ένα νησί περιορισμένης έκτασης, αλλά ανεξάντλητης
ομορφιάς. Με αφορμή την προετοιμασία των γυρισμάτων το ξαναείδαμε από
άκρη σε άκρη μαζί με τον Παντελή και με τον φίλο μας Βαγγέλη Λουκίσα.
Είχα στο μυαλό μου συγκεκριμένους χώρους που τους ήξερα από τον καιρό
που έγραφα το βιβλίο, παρόλα αυτά ψάχναμε και για άλλες βραχοσπηλιές,
γεφυράκια, σπίτια στη Χώρα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στο φιλμ.
Αυτό που κατάλαβα είναι ότι τελικά μια ταινία αποτελεί… επικίνδυνη
αποστολή. Όταν φτάσεις στο γύρισμα δεν έχεις τη δυνατότητα να πεις δεν
μου πέτυχε η σκηνή και θα επανέλθω ύστερα από ένα μήνα να τη φτιάξω.
Όταν γράφω ένα μυθιστόρημα μπορώ να το αφήσω να σιτέψει για καιρό, να το
διορθώσω, να σκίσω ένα ολόκληρο κεφάλαιο. Το μόνο κόστος που έχω είναι
το χαρτί και το μολύβι. Στον κινηματογράφο δεν υπάρχουν τέτοιου είδους
πολυτέλειες. Για τη «Μικρά Αγγλία» είχαμε μόνο εννιά εβδομάδες
γυρίσματα, με πολλά εξωτερικά σε Χώρα, Λιβάδια, Συνετί, Αλαμανιά,
Στενιές, Βόρη, Λάμυρα και άλλα χωριά της Άνδρου.
Γιατί πιστεύετε ότι αγαπήθηκε τόσο πολύ αυτό το βιβλίο από το κοινό;
Νομίζω ότι γράφονται καλύτερα βιβλία από το δικό μου. Η «Μικρά
Αγγλία» μάλλον άγγιξε τον κόσμο με την απαλή επιμονή της να ψάξει τι
συμβαίνει στις ψυχές των ανθρώπων. Είναι ένα βιβλίο εποχής που έχει
αναλογίες στο σήμερα, αν κοιτάξει κάποιος πόσο σφιχτός είναι ο
κοινωνικός περίγυρος και τα οικονομικά προβλήματα. Θα έλεγα ότι η τέχνη
δεν θα πρέπει πάντα να συγχρονίζεται, να εγκλωβίζεται στις
οικονομικοκοινωνικές συνθήκες του σήμερα και να μην ξεφεύγει ούτε πόντο.
Αυτό περιορίζει το εύρος που έχει η ανθρώπινη περιπέτεια. Η πλήρης
ανθρώπινη ύπαρξη εμπεριέχει τα πάντα. Τα συναισθήματα, τον έρωτα, το
πένθος, τη φιλία, τον αγώνα του ανθρώπου για ζωή.
Άρα το κοινωνικό και το οικονομικό είναι ένα μόνο μέρος του παζλ που συνθέτει την ανθρώπινη ύπαρξη;
Όταν ζεις σε μια κατάσταση σαν τη σημερινή, με δύο εκατομμύρια
ανέργους, το κοινωνικοπολιτικό είναι κυρίαρχο. Επίσης, στη συγκρότηση
της προσωπικότητας του ανθρώπου μεγάλη σημασία παίζει η παιδεία,
ζητήματα μνήμης και γενικότερες γνώσεις. Εδώ δεν ξέρουμε καλά την
ιστορία μας. Όταν επιβάλλεται σκόπιμα μια λήθη, η τέχνη έρχεται εκ των
υστέρων να θυμίσει πράγματα και να συνυπολογίσει τις μακροχρόνιες
συνέπειες γεγονότων. Οι κορυφαίες πολιτικές ταινίες έχουν γίνει πολλά
χρόνια μετά τα γεγονότα που αφορούν, επαναστάσεις, δικτατορίες… Η τέχνη
έχει το δικαίωμα να γυρίζει προς τα πίσω και να καταδεικνύει.
Είστε αισιόδοξη για το μέλλον της χώρας;
Δεν μπορώ να πω ότι είμαι αισιόδοξη ή απαισιόδοξη. Έχω τρομερό πόνο
για όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μου. Το θέμα της ανεργίας, για
παράδειγμα, στην Ελλάδα οι κυβερνήσεις το λύνανε πάντα με τη βιομηχανία…
διαβατηρίων. Πάρτε τα χαρτιά σας και φύγετε από τη χώρα δηλαδή. Αυτό
που συμβαίνει τώρα είναι εκατόμβη για το μέλλον. Νέα παιδιά που φεύγουν
και δεν ξανάρχονται. Το δημόσιο χρέος είναι η καινούργια μορφή
αποικιοκρατίας. Δείτε πόσα επίπονα μέτρα έχουν παρθεί και πάλι δεν
φαίνεται να τιθασεύεται με τίποτα το χρέος. Είναι ένας νέος τρόπος να
υποτάσσονται και διατηρούνται υπό έλεγχο τα πολιτικά συστήματα και οι
λαοί ανά τον κόσμο. Χρειάζεται άλλη λογική για το αύριο από όλες τις
πλευρές. Η αριστερά για να αποκτήσει σχέδιο θα πρέπει να έχει ένα στόχο.
Για παράδειγμα, τι είδους ζωή θέλουμε για το αύριο; Πώς θέλουμε να
είναι ο τόπος μας μετά από πέντε δέκα χρόνια;
Πώς γίνεται σε μια κοινωνία όπου η πληροφορία είναι άφθονη και δωρεάν να υπάρχει τόση αμορφωσιά;
Θα πω κάτι πολύ παλιομοδίτικο. Το κλειδί είναι η παιδεία και η
εκπαίδευση. Στις νεαρές ηλικίες αποκτάς συνείδηση, συγκρότηση, μαθαίνεις
τα δικαιώματα, τις θεμελιώδεις αξίες της ζωής και την ιστορία του τόπου
σου. Είναι μια ευκαιρία η εκπαιδευτική κοινότητα να αφυπνιστεί, χωρίς
να περιμένει βοήθεια από κανένα υπουργείο. Όπως λέει και ο Σπύρος
Μαλταμπές στην ταινία, «όποιος πνίγηκε μετάνιωσε» και σε αυτήν τη
συγκυρία αυτό ισχύει απόλυτα. Ή θα παλέψουμε με τα κύματα ή θα πνιγούμε…
Η Μικρά Αγγλία θα βγει στις αίθουσες στις 5 Δεκεμβρίου.
