‘’Αθώα ενοχή’’ ή ‘’ένοχη αθώωση’’ του σύγχρονου καπιταλισμού;

Παναγιώτης Μαυροειδής πηγή, αριστερό blog

Οι αντιδράσεις είναι αναμενόμενες, πριν ακόμη διαβαστεί αυτό το σημείωμα. Μα τι μανία είναι αυτή με τους νεολογισμούς που αποτελούν προφανή ‘’αντίφαση εν τοις όροις’’; Για να το πούμε πιο λαϊκά: Γιατί αυτοί οι γλωσσικοί και εννοιολογικοί  παραλογισμοί;

 

Ασφαλώς είναι υγιές να διατηρούμε τα μυαλά μας στη θέση τους όταν συζητούμε μεταξύ μας. Το παράξενο είναι ότι αυτή την κοινή λογική δεν την επιστρατεύουμε πάντα, τουλάχιστον με τη φυσικότητα και το θάρρος που χρειάζεται όταν πρέπει να κρίνουμε τον κυρίαρχο λόγο ή τους ισχυρισμούς των ‘’ειδικών’’ του σύγχρονου καπιταλισμού. Αυτοί βρίθουν από κοινές ανοησίες, όχι όμως από έλλειψη στοχεύσεων και δυστυχώς δεν στερούνται και αποτελεσματικότητας.

 

Ας ξεκινήσουμε με μια προσγείωση στον γνωστό κόσμο της παράλογης λογικής του κεφαλαίου. Γράφει σε ένα άρθρο του στην Καθημερινή της 29/12/13 ο Ανδρέας Δρυμούσης:

 

‘’Πριν σας αναφέρω μερικές άλλες υπηρεσίες σχετικά με την εξυπηρέτηση των πολιτών της Εσθονίας, θα σας δώσω δύο απίστευτα εντυπωσιακά παραδείγματα. Οποιοσδήποτε Εσθονός πολίτης μπορεί να δημιουργήσει και να λειτουργήσει μια επιχείρηση μέσα σε 15 λεπτά, από όπου και αν βρίσκεται, ακόμα και σε άλλη χώρα!’’

 

Απίστευτο! Πως και δεν το σκέφτηκαν οι 1.350.000 (κουτούτσικοι ως φαίνεται) άνεργοι στην Ελλάδα! Παρασυρμένοι ίσως από τη χρόνια κυριαρχία της μαρξιστικής σκέψης στη χώρα, δε σκέφτηκαν, ότι δεν υπάρχει λόγος να παρακαλούν να τους δώσει μία ιδιωτική ή δημόσια επιχείρηση  δουλειά, μιας και θα μπορούσε ο καθένας από αυτούς (όλοι δηλαδή!) να ανοίξουν μία επιχείρηση. Έτσι όλοι μαζί, θα παρήγαγαν και θα πωλούσαν αέρα κοπανιστό, όντας μάλιστα αφεντικά του εαυτού τους. Ακόμη πιο αισιόδοξα δηλαδή και από τη παλιά διαφήμιση του Λαϊκού Λαχείου όπου ‘’ένας στους δύο κερδίζουν’’.

 

Ο συγγραφέας του άρθρου, δηλώνει ‘’σύμβουλος επιχειρήσεων’’, επομένως μπορούμε να τον δικαιολογήσουμε ότι απλά βγάζει το ψωμί του, με τον τρόπο που ξέρει. Όπως φαίνεται όμως, στην περίπτωση που συζητάμε για τα οικονομικά, τις απαντήσεις και τις προοπτικές  του καπιταλισμού, ‘’ο γάιδαρος πετάει’’. Ας ξεναγηθούμε  στα οράματα-απαντήσεις στην καπιταλιστική κρίση και την κοινωνική καταστροφή, όπως διατυπώνονται από τους θιασώτες της οικονομίας της αγοράς και του ανταγωνισμού.

 

Υπάρχουν τρείς νεολογισμοί κλειδιά: Flexicurity (ευελισφάλεια), Jobless growth (άνεργη ανάπτυξη) και rilance (λιτάκαμψη).

 

Ας ξεκινήσουμε από την ‘’λιτάκαμψη’’ (rilance), που  είναι σύντμηση των όρων λιτότητα και ανάκαμψη και είναι και το νεότερο προϊόν. Τον όρο εισήγαγε  η πρώην  Γαλλίδα υπουργός Εθνικής Οικονομίας Κριστίν Λαγκάρντ (και σημερινή πρόεδρος του ΔΝΤ). Επρόκειτο για το επιστέγασμα προβληματισμών και διχογνωμιών ανάμεσα στις δύο γνωστές συνταγές των συντηρητικών και σοσιαλδημοκρατών. Ποια είναι άραγε η διέξοδος από την κρίση;  Οι πολιτικές των περικοπών και της λιτότητας, με την οποία χορταίνει την πείνα της η κερδοσκοπική αδηφαγία, αλλά ταυτόχρονα βαθαίνει η ύφεση; Ή μήπως μια ανάκαμψη της οικονομίας, με τόνωση της ενεργούς ζήτησης, η οποία αποδεικνύεται προβληματική διότι αυξάνει ελλείμματα και χρέη; Ο  Αλαίν Μενκ, σύμβουλος του Νικολό Σαρκοζί, όταν ρωτήθηκε τι πρέπει να γίνει μέσα σε αυτή την εξαιρετικά κρίσιμη συγκυρία, έδωσε την εξής αξιοθαύμαστη απάντηση: Πρέπει «να πατάμε ταυτόχρονα και το φρένο και το γκάζι». Άγνωστο αν το έχει δοκιμάσει ο ίδιος όταν οδηγεί, ωστόσο αυτό ακριβώς προτάθηκε στη διάσκεψη κορυφής της G8/G20 στο Τορόντο, τον Ιούνιο του 2010. Η Γερμανίδα καγκελάριος Άγκελα Μέρκελ συνηγορούσε υπέρ μιας αυστηρής πο­λιτικής σκληρής λιτότητας. Καθώς ο Αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα φοβόταν ότι κάτι τέτοιο θα τσάκιζε τη δειλή ανάκαμψη της παγκόσμιας αλλά και της αμερικανικής οικονομίας, τάχθηκε υπέρ μιας ήπιας και λελογισμένης ανάκαμψης.

 

Η τελική συμφωνία επιτεύχθηκε πάνω σε μια δυσλειτουργική σύνθεση των δύο αντίθετων απόψεων: η ανάκαμψη θα ελέγχεται από τη λιτότητα και η λιτότητα θα μετριάζεται από την ανάκαμψη.

 

Στην  πράξη όλα είναι απλούστερα: το σύνθημα «και ανάκαμψη και λιτότητα» σημαίνει ανάκαμψη για το κεφάλαιο και λιτότητα για μας.

 

Όπως σημειώνει ο Σερζ Λατούς «στο όνομα της ανάκαμψης -η οποία εξάλλου είναι σε μεγάλο βαθ­μό μια αυταπάτη όσον αφορά τις επενδύσεις και μια μεγάλη απάτη όσον αφορά την απασχόληση- μειώνονται ή καταργούνται οι εργο­δοτικές εισφορές στην κοινωνική ασφάλιση, ο φόρος επί των εται­ρικών κερδών (...) Οι κυβερνήσεις πα­ραιτούνται από οποιαδήποτε φορολόγηση των υπερκερδών του τραπεζικού και του χρηματοοικονομικού τομέα, ενώ η λιτότητα πλήτ­τει με σφοδρότητα τους μισθωτούς και τις μεσαίες και κατώτερες τά­ξεις, μέσα από τη μείωση των μισθών, τις περικοπές στις κοινωνικές παροχές, την αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης και τον περιορι­σμό του ύψους της σύνταξης. Το επιστέγασμα αυτής της καταστροφικής μανίας -το οποίο υποτίθεται ότι θα προετοιμάσει την ανάκαμψη- είναι η διάλυση των δημόσιων υπηρεσιών και η ταχύτατη ιδιωτικοποίηση οποιουδήποτε τομέα έχει απομείνει μη ιδιωτικός».

 

Η συνταγή όμως δεν προβλέπει μόνο λιτότητα. Η επιζητούμενη ‘’ανάκαμψη’’ ‘όχι απλά συμβιώνει, αλλά προϋποθέτει και υψηλή ανεργία. Η λεγόμενη ‘’άνεργη ανάπτυξη’’ (jobless growth), είναι ουσιαστικό στοιχείο του σύγχρονου καπιταλισμού, ειδικά στις υπερ-αναπτυγμένες χώρες του. Δε θα επεκταθούμε περισσότερο εδώ και θα παραπέμψουμε σε παλιότερη σχετική ανάρτηση (Άνεργη ανάπτυξη ή παραμύθια της Χαλιμάς). Ας σκεφτούμε μόνο τούτο: Πως μπορεί να θεωρείται ανάπτυξη με θετικό περιεχόμενο μια κοινωνική διαδικασία που απορρίπτει όλο και περισσότερους στην ανεργία και την αχρηστία; Η αντιδραστικότητα του φαινομένου, μιλώντας με συνολικούς όρους κοινωνίας, φανερώνεται ακόμη περισσότερη, αν συνυπολογίσουμε ότι η άνοδος της παραγωγικότητας της εργασίας, δίνει ακριβώς την αντίθετη δυνατότητα: Να δουλεύουν όλοι, πολύ λιγότερο, με γενναία  μείωση του χρόνου εργασίας.

 

Ο τρίτος μοδάτος νεολογισμός, δανεισμένος από την ευρωκρατική γλώσσα, αφορά στην ευελισφάλεια (Flexicurity). Ο όρος γεννήθηκε από σοσιαλδημοκρατικά μυαλά κάπου μεταξύ Δανίας και Ολλανδίας, για να υιοθετηθεί στη συνέχεια ως βασικός άξονας της πολιτικής για την απασχόληση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Συνθήκη Λισαβόνας).

 

Η ιδέα ότι η ‘’ευελιξία’’ της αγοράς εργασίας αποτελεί τη λύση στο πρόβλημα της ανεργίας έχει ως αφετηρία, τη θέση σύμφωνα με την οποία η μείωση της απασχόλησης είναι συνέπεια του υψηλού εργατικού κόστους και της έκτασης των κοινωνικών δικαιωμάτων των εργαζομένων. Λιγότερα, κατά συνέπεια, εμπόδια στις απολύσεις εργαζομένων ισοδυναμούν με λιγότερες επιφυλάξεις της εργοδοσίας για νέες προσλήψεις, ενώ μικρότερες εργατικές αποδοχές και ασθενέστερα κοινωνικά βάρη για την επιχείρηση οδηγούν σε περισσότερες προτάσεις για εργασία.

 

Η πραγματικότητα δεν συνηγορεί καθόλου με αυτές τις σκέψεις. Ακόμη και σχετική μελέτη του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Αθηνών, τονίζει σχετικά:  «Είναι ενδεικτικό ότι, κατά την περίοδο 1945-1970, ο δυτικός κόσμος αναπτύσσεται με ρυθμό 4,5-5% ενώ, κατά την περίοδο 1970-2007, όταν άρχισαν να αυξάνονται ταχύτερα οι ευέλικτες μορφές εργασίας που δημιουργούν αβεβαιότητες και ανασφάλειες, ο μέσος ρυθμός της παγκόσμιας ανάπτυξης δεν υπερβαίνει το 2,5-3%, ετησίως».

Αν θέλουμε να μεταφράσουμε όπως πρέπει το νεολογισμό της ‘’ευελισφάλειας’’, θα πρέπει να πούμε πως η κατεύθυνση της ΕΕ είναι απλούστατη: όλο και περισσότερη ‘’ευελιξία’’ στις κινήσεις του κεφαλαίου, όλο και λιγότερη ασφάλεια για τους εργαζόμενους.

 

Το σκανδαλώδες είναι ότι αυτή η αντιδραστική τομή εξαιρετικής σπουδαιότητας, επενδύεται με υποκριτικό ενδιαφέρον για ευκαιρίες στους ανέργους, για κινητικότητα στην εργασία, για στήριξη στις γυναίκες και στα ΑΜΕΑ. Στην συντήρηση αυτών των μύθων, στην προβολή του τυριού και την απόκρυψη της φάκας, είναι που συνεισφέρουν η σοσιαλδημοκρατία και η ‘’ευρωπαϊκή αριστερά’’, με την προβολή της γνωστής λογικής ‘’υπερασπίζουμε τα θετικά, αντιπαλεύουμε τα αρνητικά’’.

 

Ας κάνουμε την αναγκαία σύνοψη. Η καπιταλιστική ανάκαμψη, μπορεί να υπάρχει μόνο με ταυτόχρονη ανεργία, λιτότητα και διάλυση των εργασιακών σχέσεων. Για μια χρονική φάση και  σε μια επιμέρους χώρα ίσως να υπάρχει κάτι οριακά διαφορετικό, αλλά η γενική τάση είναι αυτή ακριβώς.  Και επειδή μια ‘’ανάπτυξη’’ μέσα σε θάλασσα ανεργίας, γενική λιτότητα και εργαζόμενους λάστιχο, δεν μπορεί να οικοδομήσει κοινωνικές συμμαχίες παλαιού τύπου, ο γενικευμένος καπιταλισμός της εποχής μας έχει μοιραία ανάγκη την πολιτική αντίδραση σε όλη τη γραμμή, τον κοινοβουλευτικό ή/και φασιστικό ολοκληρωτισμό. Τίποτα από τα παραπάνω δεν αποτελεί παρεκτροπή από ένα ‘’υγιή’’ καπιταλιστικό δρόμο. Αντίθετα, πρόκειται για την εξέλιξη και  ωρίμανση του ολοκληρωτικού καπιταλισμού της εποχής μας.

 

Φυσικά εδώ γίνεται συζήτηση.

 

Υπάρχει η άποψη ότι η επόμενη μέρα της σημερινής κρίσης θα είναι μια περίοδος αντιδραστικής καπιταλιστικής ανάπτυξης, σχεδόν όπως στην προηγούμενη φάση και επομένως τα θέματα της ανεργίας, της εξαθλίωσης, της δημοκρατίας ή του εκφασισμού θεωρούνται δευτερεύοντα, έναντι της καθαρής ταξικής πάλης.

 

Υπάρχει επίσης η  άποψη ότι πρώτα θα αντιμετωπιστεί το ζήτημα της δημοκρατίας ή της ύπαρξης αναπτυξιακής ικμάδας και στη συνέχεια θα μπει το ζήτημα του ταξικού πρόσημου.

 

Όμως, δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν υπάρχει άλλη καπιταλιστική ανάπτυξη παρά μόνο αυτή.

 

Είτε η αριστερά θα είναι υπέρ της, χρεωνόμενη μαζί με την εκμετάλλευση της εργατικής τάξης, την ανεργία, τη λιτότητα, τον εργοδοτικό δεσποτισμό και την αντιδημοκρατική στροφή, είτε θα τολμήσει, αντλώντας υλικά από τα παραπάνω, σε ένα αντικαπιταλιστικό δρόμο εργατικής κοινωνικής χειραφέτησης σύγχρονου κομμουνιστικού προσανατολισμού.