Επαναστατικό πραξικόπημα η Οκτωβριανή Επανάσταση;
Συλβί Τσάλα*
Αν έχει σημασία να δώσει κανείς ιδιαίτερη βαρύτητα στην άποψη αυτή(επαναστατικό πραξικόπημα),δεν είναι απλά και μόνο από την σκοπιά της ιστορικής αλήθειας, αλλά πάνω απ’ όλα, από την σκοπιά του παρόντος και του μέλλοντος. Από την σκοπιά της πραγματικής ταξικής πάλης και πώς αυτή πρέπει να διεξάγεται, σε τροχιά απελευθέρωσης από το κεφάλαιο και όχι διαπραγμάτευσης μαζί του. Χωρίς μικροαστικές ανυπομονησίες και αυταπάτες που καταλήγουν να της προσδίδουν χαρακτηριστικά τα οποία ακόμα δεν έχει.
Το να μπορούμε να αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα όπως αυτή είναι (επίπεδο ταξικής πάλης, συνειδητότητα της εργατικής τάξης, κοινωνικοί και πολιτικοί συσχετισμοί, το ζήτημα της ηγεμονίας,…) όχι μόνο στην εποχή αλλά και στην συγκεκριμένη στιγμή, μακριά από απλουστεύσεις που στηρίζονται στο τι θα μας άρεσε και θα μας ‘’βόλευε’’, ήταν και είναι σημαντικό ζητούμενο. Σημαντικό γιατί, από αυτήν την ανάγνωση απορρέουν τόσο τα καθήκοντα, όσο και η δυνατότητα ανατροπής αυτής της πραγματικότητας. Δεν μπορεί να μην αντιλαμβανόμαστε σήμερα, πως έχουμε με το μέρος μας, όλη την πείρα -θετική και αρνητική- ενός και πάνω αιώνα κομμουνιστικού, εργατικού και λαϊκού κινήματος, την πείρα εξεγέρσεων, επαναστάσεων και αντεπαναστάσεων.
Αν και σχεδόν ένας αιώνας χωρίζει τις συνθήκες στις οποίες έδρασαν οι μπολσεβίκοι από την σημερινή πραγματικότητα, αυτή η κορυφαία (στην μέχρι σήμερα ιστορία της ταξικής πάλης) απελευθερωτική προσπάθεια, αποτελεί ένα ανεκτίμητο σχολειό για τους επαναστάτες κομμουνιστές. Ίσως, ποτέ μέχρι σήμερα, δεν υπήρξε τόσο πρόσφορο έδαφος για να κατανοήσουμε την επαναστατική αλήθεια του Κόκκινου Οκτώβρη.
Και αυτόν τον Κόκκινο Οκτώβρη, δεν μπορούμε να τον δούμε ξεκομμένο από όλο το προηγούμενο, αλλά και επί των ημερών του, ταξικό, κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι στην Ρωσία¬ – αλλά και σε όλη την Ευρώπη – συμπιέζοντάς τον, αντιδιαλεκτικά, σε μονόπρακτο της ‘’εφόδου στα χειμερινά ανάκτορα’’.
“Χωρίς τα τρία χρόνια μεγαλειωδών ταξικών μαχών και επαναστατικής δραστηριότητας του ρωσικού προλεταριάτου, 1905-1907, δε θα ήταν δυνατό να συντελεστεί τόσο γρήγορα η δεύτερη επανάσταση… Η πρώτη επανάσταση αναμόχλευσε βαθιά το έδαφος, ξερίζωσε αιώνιες προλήψεις, αφύπνισε εκατομμύρια εργάτες και αγρότες στην πολιτική ζωή και στον πολιτικό αγώνα, έδειξε τη μία στην άλλη όλες τις τάξεις (και όλα τα κύρια κόμματα) της ρωσικής κοινωνίας στην πραγματική τους φύση, στον πραγματικό συσχετισμό των συμφερόντων , των δυνάμεών τους, των μεθόδων δράσης τους, των άμεσων και απώτερων σκοπών τους… Χωρίς την επανάσταση του 1905-1907, χωρίς την αντεπανάσταση του 1907-1914, θα ήταν αδύνατος ένας τόσο ακριβής "αυτοκαθορισμός" όλων των τάξεων του ρωσικού λαού, ο καθορισμός των σχέσεων αυτών των τάξεων μεταξύ τους και προς την τσαρική μοναρχία”.(7 Μάρτη 1917, τομ. 31, σελ. 12)
Αυτή ήταν η σημασία, η αξία, και η σύνδεσή της με τα μελλούμενα, της επανάστασης του 1905, που μέσα από τα οδοφράγματα, τις διαδηλώσεις, τις καταλήψεις και τη βία, οδήγησε για πρώτη φορά την εργατική τάξη να αισθανθεί σαν πολιτικό υποκείμενο, ν’ αποκτήσει εμπειρία της επαναστατικής διαδικασίας και της συλλογικής οργάνωσης, φτάνοντας στη δημιουργία πρωτότυπων μορφών συνδικαλιστικής και πολιτικής δράσης, στη δημιουργία των Σοβιέτ.
Μετά το 1910 άρχισαν να ξεσπούν και οι πρώτες φοιτητικές και εργατικές κινητοποιήσεις, που συνεχίστηκαν μέχρι το ξέσπασμα του πολέμου. Ιδιαίτερα, στο πρώτο μισό του 1914 συμμετείχαν περίπου 1.400.000 εργάτες, από τους οποίους 1.050.000 σε πολιτικές απεργίες.
Με τη συμμετοχή της Ρωσίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στην πλευρά της Αγγλίας και της Γαλλίας, το τσαρικό καθεστώς κατάφερε να συσπειρώσει το λαό κάτω από τις σημαίες του μεγαλορωσικού εθνικισμού, στο όνομα της υπεράσπισης των συμφερόντων της πατρίδας.
Το ίδιο συνέβη και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Το μεγάλο κύμα πατριωτικού ενθουσιασμού των μαζών "σάστισε" τα κόμματα της Σοσιαλιστικής Διεθνούς, τα οποία ξέχασαν την στράτευσή τους ενάντια στον πόλεμο και τον μιλιταρισμό και αναδιπλώθηκαν στη γραμμή του "επαναστατικού" αμυντισμού. Η ταξική πάλη έγινε έτσι ζήτημα που αφορά μόνον τις συνθήκες ειρήνης, ενώ στον πόλεμο προέχει η συμφιλίωση και η υπεράσπιση της κάθε πατρίδας.
Ο Λένιν (όπως και οι Λούξενμπουργκ και Λίμπκνεχτ στη Γερμανία) κατήγγειλε τη στάση της σοσιαλδημοκρατίας και χαρακτήρισε τον πόλεμο καθαρά ιμπεριαλιστικό και από τις δυο πλευρές. Υποστήριξε την πολιτική του επαναστατικού ντεφετισμού, δηλ. όποιος πραγματικά επιθυμεί την ανατροπή της κυρίαρχης τάξης της χώρας του, τότε θα πρέπει και να "καλωσορίσει" την ήττα της δικιάς του χώρας. Στηριγμένος στη βάση, πως ο "επαναστατικός" αμυντισμός είναι προδοσία του σοσιαλισμού, έδωσε επίμονη μάχη ενάντιά του.
"Βασικό ζήτημα είναι η στάση απέναντι στον πόλεμο – το βασικό που προβάλλει στην πρώτη γραμμή, όταν διαβάζεις για τη Ρωσία και βλέπεις εδώ, είναι η νίκη του αμυντισμού, η νίκη των προδοτών του σοσιαλισμού, η εξαπάτηση των μαζών από την αστική τάξη. Στα μάτια χτυπάει, ότι σε μας στη Ρωσία, στο σοσιαλιστικό κίνημα η κατάσταση είναι η ίδια, όπως και στις άλλες χώρες: αμυντισμός, "υπεράσπιση της πατρίδας"… είναι απαράδεκτες και οι παραμικρές υποχωρήσεις στον "επαναστατικό" αμυντισμό. Για έναν επαναστατικό πόλεμο, που πραγματικά δικαιολογεί τον επαναστατικό αμυντισμό, το συνειδητό προλεταριάτο μπορεί να συμφωνήσει μόνο με τον όρο: α) περάσματος της εξουσίας στα χέρια του προλεταριάτου και των φτωχών τμημάτων της αγροτιάς που κλίνουν προς αυτό, β) παραίτησης από όλες τις προσαρτήσεις στην πράξη και όχι στα λόγια, γ) ολοκληρωτικής ρήξης στην πράξη με όλα τα συμφέροντα του κεφαλαίου. Ακούω ότι στη Ρωσία παρατηρείται ενωτική τάση, ένωση με τους αμυνίτες. Αυτό είναι προδοσία του σοσιαλισμού. Νομίζω ότι είναι καλύτερο να μείνω μόνος μου, σαν τον Λίμπκνεχτ: ένας, ενάντια στους 110".(4 του Απρίλη 1917, τομ.31, σελ 103)
"Ο σ. Κάμενεφ αντιπαραθέτει το "κόμμα των μαζών" στην "ομάδα των προπαγανδιστών". Μα, οι "μάζες" είναι ακριβώς που παρασύρθηκαν τώρα από τη μέθη του "επαναστατικού" αμυντισμού. Δεν θα ήταν άραγε, πολύ καλύτερα και για τους διεθνιστές να ξέρουν, σε μια τέτοια στιγμή, ν’ αντιστέκονται στη "μαζική" μέθη, παρά να "θέλουν να μείνουν με τις μάζες", δηλαδή να παρασυρθούν από το γενικό ρεύμα; Δεν είδαμε μήπως, πως οι σωβινιστές σ’ όλες τις εμπόλεμες ευρωπαϊκές χώρες δικαιολογούσαν τον εαυτό τους, με την επιθυμία "να μείνουν με τις μάζες"; Δεν είναι μήπως υποχρεωτικό να ξέρει κανείς για ένα χρονικό διάστημα να είναι μειοψηφία απέναντι στη "μαζική" μέθη; Δεν είναι μήπως η δουλειά, ακριβώς των προπαγανδιστών, της προλεταριακής γραμμής από τη "μαζική" αμυνίτικη και μικροαστική μέθη;"(8-13 Απρίλη 1917, τομ. 31, σελ. 143).
Το αρχικό κεφάλαιο του πατριωτισμού και της εθνικής συμφιλίωσης άρχισε σταδιακά να ροκανίζεται. Οι αποτυχίες και οι ήττες στο μέτωπο με τις εκατόμβες των σκοτωμένων στρατιωτών, σε συνδυασμό με τις άθλιες συνθήκες των εργατών, των χωρικών και των στρατιωτών στα χαρακώματα μεγάλωναν το ρήγμα ανάμεσα στο καθεστώς και στα εργατικά και φτωχά λαϊκά στρώματα. Από το 1915 και μετά άρχισαν να σημειώνονται κινητοποιήσεις και απεργίες. Το 1916 εκδηλώθηκαν 1410 απεργίες στις οποίες έλαβαν μέρος πάνω από 1 εκατομμύριο εργάτες.
"Την επαναστατική κρίση την επιτάχυναν μια σειρά πολύ βαριές ήττες που έπαθε η Ρωσία και οι σύμμαχοί της. Οι ήττες κλόνισαν όλο το παλιό κυβερνητικό μηχανισμό και όλη την παλιά τάξη πραγμάτων… και όσοι φώναζαν και ωρύονταν ενάντια στην "ηττοπάθεια" βρίσκονται τώρα μπροστά στο γεγονός της ιστορικής σύνδεσης ανάμεσα στην ήττα της πιο καθυστερημένης και πιο βάρβαρης μοναρχίας, της τσαρικής μοναρχίας, και της έναρξης της επαναστατικής πυρκαγιάς".(7 Μάρτη 1917, τομ. 31, σελ. 15).
Στις 23 του Φλεβάρη 1917 (παγκόσμια ημέρα της εργαζόμενης γυναίκας) στην Πετρούπολη ξέσπασαν εργατικές διαδηλώσεις και κηρύχτηκε γενική απεργία για τρεις ημέρες. Στις 26 όλες οι διαδηλώσεις κατευθύνθηκαν προς το κέντρο της πόλης και δέχτηκαν καταιγισμό πυρών μ’ αποτέλεσμα εκατοντάδες νεκρούς και τραυματίες. Στις 27 και 28 του μήνα, σχεδόν 200.000 στρατιώτες τάχθηκαν στο πλευρό των επαναστατών και καταλαμβάνοντας την κεντρική αποθήκη όπλων της πόλης τους τα μοίρασαν. Ταυτόχρονα, αυτές τις μέρες οι εργάτες κινητοποιήθηκαν άμεσα για τη δημιουργία των Σοβιέτ (παρακαταθήκη της επανάστασης του 1905), συγκροτώντας ένα ισχυρό Σοβιέτ στην Πετρούπολη, το οποίο στηρίζονταν και από τα τμήματα του επαναστατημένου στρατού. Στις 2 του Μάρτη οι επαναστάτες κατέλαβαν το Παλάτι της Ταυρίδας, συλλαμβάνοντας τους υπουργούς του τσάρου και 2 μέρες μετά το τσαρικό καθεστώς ήταν παρελθόν. Η επανάσταση του Φλεβάρη μπορεί να ήταν αποτέλεσμα μιας αυθόρμητης κινητοποίησης εκατοντάδων χιλιάδων πεινασμένων, εξαθλιωμένων και οργισμένων αντρών και γυναικών, αλλά σ’ αυτή ενυπήρχαν και τα σπέρματα της συγκλονιστικής επανάστασης του 1905, των προπολεμικών, όπως και του 1916, εργατικών κινητοποιήσεων.
Στις 2 Μάρτη, η νεοσχηματισθείσα από αστούς πολιτικούς προσωρινή κυβέρνηση, υπό τον Μιλιουκόφ (υπουργός δικαιοσύνης ο Κερένσκι) υποστηρίζεται από το Σοβιέτ Πετρούπολης ( η πλειοψηφία του ανήκε στους σοσιαλδημοκράτες-μενσεβίκους και στους σοσιαλεπαναστάτες-εσέρους), υπό όρους. Οι όροι αυτοί σε γενικές γραμμές ήταν η κατοχύρωση αστικών ελευθεριών και δικαιωμάτων. Η στάση του μπολσεβίκικου κόμματος απέναντι στην κυβέρνηση διαγράφεται στο τηλεγράφημα που ο Λένιν έστειλε στις 6 του Μάρτη στους εξόριστους μπολσεβίκους της Στοκχόλμης που έφευγαν για τη Ρωσία. "Η τακτική μας: πλήρης δυσπιστία, καμία υποστήριξη στη νέα κυβέρνηση, ιδιαίτερα υποπτευόμαστε τον Κερένσκι, εξοπλισμός προλεταριάτου-μοναδική εγγύηση, άμεσες εκλογές Δούμας στην Πετρούπολη, καμιά προσέγγιση με άλλα κόμματα"(τομ. 31, σελ. 7).
Η αντίληψη των αριστερών κομμάτων για την επανάσταση καθόρισε και την άποψή τους για τα Σοβιέτ. Οι μενσεβίκοι και οι εσέροι υποστηρίζοντας τον αστικοδημοκρατικό χαρακτήρα της, παρ’ όλο που είχαν πρωτοστατήσει στην συγκρότησή τους, τα θεωρούσαν σαν μαζικές οργανώσεις, που θα εξασφάλιζαν επιρροή στην αστική κυβέρνηση. Οι μπολσεβίκοι επιστρέφοντας από τις φυλακές και την εξορία, αντιλαμβάνονταν ότι οι συνθήκες γεννούσαν πρωτόγνωρες καταστάσεις. Γι’ αυτό θεωρούσαν πως η συμμαχία εργατών και αγροτών ήταν ικανή, όχι μόνο να επιβάλλει το αστικοδημοκρατικό στάδιο, αλλά να προχωρήσει παραπέρα και να την φέρει στην εξουσία. Παρ’ ότι μειοψηφία στα Σοβιέτ και σε στάδιο ανασυγκρότησής τους, ήταν η μόνη πολιτική δύναμη, που πρότεινε την ανακήρυξη του Σοβιέτ Πετρούπολης σε επαναστατική εξουσία. Ήταν οι μόνοι που κατέκριναν τη συμφωνία για υποστήριξη της κυβέρνησης (η οποία ανάμεσα στα άλλα, δεν περιελάμβανε καμία δέσμευση για την άμεση διακοπή του πολέμου, τη διανομή της γης στους αγρότες και την κατοχύρωση του 8ώρου).
"… στην οποία ο Μιλουκόφ και οι άλλοι καντέτοι είναι περισσότερο για διακόσμηση… ο Κερένσκι παίζει το ρόλο μπαλαλάϊκας για την εξαπάτηση των εργατών και των αγροτών-η κυβέρνηση αυτή δεν είναι τυχαίο άθροισμα προσώπων. Αυτοί είναι οι εκπρόσωποι μιας νέας τάξης, που ανέβηκε στην πολιτική εξουσία στη Ρωσία, των καπιταλιστών τσιφλικάδων και της αστικής τάξης, που από καιρό κυβερνά τη χώρα μας οικονομικά… Η νέα αυτή τάξη βρισκόταν "σχεδόν ολότελα" στην εξουσία το 1917, γι’ αυτό και τα πρώτα χτυπήματα, ενάντια στον τσαρισμό, στάθηκαν αρκετά για να γκρεμιστεί και να αδειάσει τη γωνιά στην αστική τάξη".(7 Μάρτη, τομ.31, σελ. 18)
Η συγκρότηση των Σοβιέτ και η ανάπτυξή τους έπαιξε καταλυτικό ρόλο και στη συγκεκριμένη στιγμή και στη μετέπειτα πορεία. Μέσα απ’ αυτά οι εργαζόμενοι αρχίζουν να συνειδητοποιούν την ταξική τους υπόσταση και να κατανοούν την ανάγκη της ταξικής ενότητας και παράλληλα συνειδητοποιούν σταδιακά ότι μπορούν οι ίδιοι ν’ αναλάβουν τη λύση των ζητημάτων τους. Μέσα σ’ αυτά οι εργάτες, οι στρατιώτες, οι φτωχοί αγρότες ψηφίζουν, ψηφίζονται, συζητούν, αντιπαρατίθενται, δραστηριοποιούνται καθημερινά. Διαβάζουν προτάσεις επί προτάσεων, θέσεις, εφημερίδες, έντυπα. Με την τακτική που ακολούθησε το κόμμα των μπολσεβίκων, πρώτα οι εργάτες και αργότερα οι αγρότες εγκατέλειψαν γρήγορα τις φιλελεύθερες ιδέες και στην πορεία τους μενσεβίκους και εσέρους. Μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα το κίνημα των Σοβιέτ απλώθηκε παντού, σε πόλεις και σε χωριά. Υπολογίζεται, πως το Μάη υπήρχαν 400 Σοβιέτ, τον Αύγουστο 600 και τον Οκτώβρη 900. Λίγες μέρες μόλις μετά την επανάσταση, το Σοβιέτ Πετρούπολης των εργατών και στρατιωτών βουλευτών αριθμούσε ήδη πάνω από 1500 βουλευτές.
Παρά την στήριξη του Σοβιέτ στην κυβέρνηση, οι εργάτες και οι στρατιώτες παρέμεναν επιφυλακτικοί απέναντί της, αναγνωρίζοντας και υπακούοντας μόνο στο Σοβιέτ. “Δίπλα σ' αυτή την κυβέρνηση... ξεπετάχτηκε η κύρια, η ανεπίσημη, η υπανάπτυκτη ακόμα, η σχετικά αδύνατη εργατική κυβέρνηση... Η κυβέρνηση αυτή είναι το Σοβιέτ στην Πετρούπολη”.
Έτσι γεννήθηκε η δυαδική εξουσία, όπως ονομάστηκε από τον Λένιν. Στις 9 του Απρίλη γράφει ο ίδιος: “Σε τι συνίσταται η δυαδική εξουσία; Στο ότι πλαϊ στην προσωρινή κυβέρνηση, στην κυβέρνηση της αστικής τάξης, σχηματίστηκε μια άλλη κυβέρνηση, αδύνατη ακόμα, εμβρυακή, που ωστόσο υπάρχει αναμφισβήτητα στην πραγματικότητα και αναπτύσσεται: τα Σοβιέτ...”, “Η εξουσία αυτή είναι εντελώς διαφορετικού είδους από την εξουσία που υπάρχει γενικά στην κοινοβουλευτική αστική δημοκρατία...”, “ Η εξουσία αυτή είναι ίδιου τύπου με την Κομμούνα του Παρισιού το 1871”, “ Η ανθρωπότητα δεν έχει δημιουργήσει και μεις δεν ξέρουμε ως τα σήμερα ανώτερο, καλύτερο τύπο διακυβέρνησης από τα Σοβιέτ...”(τομ. 31, σελ. 145) “ Η δυαδική εξουσία εκφράζει στην ανάπτυξη της επανάστασης μόνο μια μεταβατική στιγμή...”, “Δεν χωράει ούτε η παραμικρή αμφιβολία ότι μια τέτοια “σύμπλεξη” δεν μπορεί να κρατήσει πολύν καιρό. Δυο εξουσίες σε ένα κράτος δεν μπορεί να υπάρχουν. Η μια από τις δυο πρέπει να εκμηδενιστεί...”(τομ. 31, σελ 155)
Στις 4 του Απρίλη επιστρέφοντας ο Λένιν από την εξορία παρουσίασε σε δυο συγκεντρώσεις το πρόγραμμα του κόμματος, γνωστό σαν “θέσεις του Απρίλη”:
• ο πόλεμος και από την πλευρά της Ρωσίας είναι ιμπεριαλιστικός, εξ' αιτίας του καπιταλιστικού χαρακτήρα της προσωρινής κυβέρνησης
• η ιδιομορφία της στιγμής βρίσκεται στο πέρασμα από το πρώτο στάδιο της επανάστασης, που έδωσε την εξουσία στην αστική τάξη, στο δεύτερο στάδιό της που θα πρέπει να δώσει την εξουσία στο προλεταριάτο και στα φτωχά αγροτικά στρώματα
• καμία στήριξη στην κυβέρνηση
• όχι κοινοβουλευτική δημοκρατία, αλλά δημοκρατία των Σοβιέτ των εργατών, των εργατών γης και των αγροτών
• δήμευση όλων των γαιών των τσιφλικάδων και εθνικοποίηση όλων των γαιών της χώρας, διάθεση της γης από τα τοπικά Σοβιέτ των εργατών γης και των αγροτών
• άμεση συγχώνευση όλων των τραπεζών σε μια πανεθνική με άσκηση ελέγχου πάνω σ' αυτή από το Σοβιέτ των εργατών
• άμεσο καθήκον το πέρασμα αμέσως στον έλεγχο της κοινωνικής παραγωγής και της διανομής των προϊόντων από μέρους του Σοβιέτ
Οι θέσεις αυτές συνοψίστηκαν στα συνθήματα: “Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ” και “Ειρήνη, γη, ψωμί”.(τομ 31,σελ 113)
Στις 18 του Απρίλη, η κυβέρνηση αποφάσισε τη συνέχιση της συμμετοχής της Ρωσίας στον πόλεμο. Η απόφαση αυτή οδήγησε στο ξέσπασμα νέων διαδηλώσεων κατά του πολέμου και υπέρ της εξουσίας των Σοβιέτ. Οι διαδηλώσεις αυτές, ταυτόχρονα με την άρνηση των στρατιωτών να επιτεθούν ενάντιά τους, οδήγησαν σε πολιτική κρίση με την παραίτηση του Μιλιουκόφ. Στις 6 του Μάη συγκροτήθηκε υπό τον Λβοφ (υπουργός Στρατωτικών και Ναυτικού, ο Κερένσκι) κυβέρνηση συνασπισμού με τη συμμετοχή μενσεβίκων και εσέρων. “ Οι μάζες διδάσκονταν τα καθήκοντα της επανάστασης από την ίδια την αγωνιστική τους πείρα. Τα γεγονότα της 20-21 του Απρίλη, ήταν ένας ιδιόμορφος συνδυασμός διαδήλωσης με κάτι που έμοιαζε με ένοπλη εξέγερση. Αυτό ήταν αρκετό για να προκαλέσει την πτώση της αστικής κυβέρνησης”. “ Η 6 του Μάη απομάκρυνε τυπικά από την εξουσία τους μέχρι κυνισμού φανερούς εκπροσώπους του ιμπεριαλισμού... και ουσιαστικά μετέτρεψε τα κόμματα που είχαν την πλειοψηφία στα Σοβιέτ, σε κυβερνητικά κόμματα. Το κόμμα μας έμεινε και πριν και μετά τις 6 του Μάη αντιπολιτευόμενη μειοψηφία”.(13 Ιούνη, τομ 32, σελ. 332) “Οι “δικοί μας” σχεδόν σοσιαλιστές υπουργοί βρέθηκαν ακριβώς σε μια κατάσταση, που η αστική τάξη άρχισε να βγάζει τα κάστανα από τη φωτιά με τα δικά τους χέρια, να κάνει με τη βοήθειά τους αυτό που ποτέ δε θα μπορούσε να κάνει χωρίς αυτούς”.(8 Ιούνη, τομ.32, σελ 312)
Στις 3-24 του Ιούνη διεξήχθη το 1ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ. Σε σύνολο 256 μελών εκλέχθηκαν για την Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή: 36 μπολσεβίκοι, 107 μενσεβίκοι και 101 εσέροι. Έχοντας την πλειοψηφία οι δυο τελευταίοι, διακήρυξαν την υποστήριξη των Σοβιέτ στην κυβέρνηση. Οι μπολσεβίκοι αν και μειοψηφία όλο αυτό το διάστημα, στα όργανα των Σοβιέτ, με την προπαγάνδιση των θέσεών τους και τη δράση τους συντέλεσαν στην αυξανόμενη ενεργοποίηση των εργατών και των αγροτών. Σε χώρους στους οποίους η επιρροή τους ήταν αυξημένη, οι εργάτες ίδρυαν εργοστασιακές επιτροπές, καταλάμβαναν τα εργοστάσια που έκλειναν, επέβαλαν το 8ωρο, οργάνωναν πολιτοφυλακή. Από την άνοιξη άρχισε να αναπτύσσεται και το αγροτικό κίνημα. Παρά τις κυβερνητικές απαγορεύσεις και την κατάπνιξη των “αγροτικών ταραχών” αργότερα, οι αγρότες καταλάμβαναν και έσπερναν τα ακαλλιέργητα χωράφια των τσιφλικάδων, αρνούνταν να πληρώσουν τα ακριβά ενοίκια κ.α. Τον Μάη έγιναν 259 και τον Ιούνη 577 αγροτικές κινητοποιήσεις, ενώ από τον Ιούλη το αγροτικό κίνημα αγκάλιασε 43 κυβερνεία. Οι μπολσεβίκοι ήταν οι μόνοι υποστηρικτές τους.
Στις αρχές του Ιούνη, η κατάσταση στην Πετρούπολη γινόταν όλο και πιο εκρηκτική. Η προετοιμασία της επίθεσης στο μέτωπο και οι δυσκολίες επισιτισμού, μεγάλωναν την αγανάκτηση των εργατών, των στρατιωτών και των φτωχών αγροτών. Η διαταγή της κυβέρνησης για την κατάληψη της έπαυλης του Ντουρναβό και την έξωση από αυτή των εργατών του Βίμποργκ προκάλεσε απεργίες. Στις 7 του Ιούνη απήργησαν 4 εργοστάσια και την επόμενη 28. Οι μάζες αυθόρμητα κατέβαιναν στους δρόμους και η κυβέρνηση αναγκάστηκε να υποχωρήσει.(η έπαυλη ανήκε στον υπουργό του τσάρου Ντουρναβό, η οποία καταλήφθηκε τις μέρες του Φλεβάρη από εργάτες οργανώσεων της προαναφερόμενης συνοικίας και από αναρχικούς. Τη νύχτα όμως, προς τις 19 Ιούνη, ένοπλο τμήμα στρατιωτικών και κοζάκων την κατέλαβε, σκοτώνοντας 2 αναρχικούς και συλλαμβάνοντας 59 εργάτες).
Το μπολσεβίκικο κόμμα αποφάσισε την πραγματοποίηση διαδήλωσης για τις 10 του Ιούνη. Η ανακοίνωσή της δημιούργησε μεγάλη απήχηση στις μάζες και μεγάλη ανησυχία στους κύκλους της κυβέρνησης, των μενσεβίκων και των εσέρων. Στις 9 του μήνα το Πανρωσικό Συνέδριο αποφάσισε την απαγόρευση των διαδηλώσεων για τις τρεις επόμενες μέρες, με τη δικαιολογία ότι μέσα από αυτές θα δρούσαν αντεπαναστατικά στοιχεία. Αργά το βράδυ, οι μπολσεβίκοι αποφάσισαν να αναστείλουν τη διαδήλωση, μπροστά στον κίνδυνο προβοκάτσιας. “Το συμπέρασμα από τις αστικές επαναστάσεις είναι: στην αρχή εξοπλισμός του προλεταριάτου, έπειτα αφοπλισμός του για να μην τραβήξει παραπέρα. Αφού χρειάστηκε να απαγορευτεί μια ειρηνική διαδήλωση, αυτό σημαίνει πως η κατάσταση είναι πολύ σοβαρή. Ο Τσερετέλι (σημ. Μενσεβίκος και υπουργός της κυβέρνησης)... εξέφρασε την ξεκάθαρη επιθυμία να αφοπλιστούν οι εργάτες..., αξίωσε να θεωρηθούν οι μπολσεβίκοι, κόμμα που βρίσκεται έξω από τις γραμμές της επαναστατικής δημοκρατίας. Οι εργάτες πρέπει να καταλάβουν καλά, πως τώρα δεν μπορεί να γίνει λόγος για ειρηνική διαδήλωση.”(11 Ιούνη. τομ 32,σελ. 331), “Σας είναι άγνωστο το επιτελείο της αντεπανάστασης; Επιτρέψτε μας να σας βοηθήσουμε να το μάθετε: Το επιτελείο της αντεπανάστασης που οργανώνεται, βρίσκεται κύριοι στην Προσωρινή Κυβέρνηση, στην ίδια την κυβέρνηση συνασπισμού, στην οποία μετέχουν οι σύντροφοί σας!”(17 Ιούνη, τομ. 32, σελ. 348)
Με την εκπνοή της απαγόρευσης, το Πανρωσικό Συνέδριο πήρε απόφαση για διαδήλωση στις 18 του Ιούνη. Την μέρα αυτή θα άρχιζε η επίθεση του ρώσικου στρατού στο μέτωπο και οι μενσεβίκοι και εσέροι ηγέτες επιδίωκαν να δώσουν στη διαδήλωση περιεχόμενο στήριξης των μαζών προς την κυβέρνηση. Οι μπολσεβίκοι δούλεψαν επίμονα, για να φανούν σ' αυτή οι πραγματικές διαθέσεις των μαζών αλλά και για να κερδίσουν την επιρροή σ' αυτές. Η διαδήλωση απέκτησε καθαρά αντικυβερνητικό περιεχόμενο. “Η 18 του Ιούνη θα μπει, έτσι είτε αλλιώς, στην ιστορία της ρωσικής επανάστασης σαν μια από τις μέρες της στροφής... όποια και αν είναι η πορεία και ο ρυθμός της παραπέρα ανάπτυξης, το κέρδος παραμένει τεράστιο από άποψη συνειδητότητας και σαφήνειας. Η διαδήλωση σκόρπισε μέσα σε λίγες ώρες σα μια χούφτα σκόνη τα λόγια για τους μπολσεβίκους-συνωμότες και έδειξε με αναμφισβήτητη παραστατικότητα ότι η εμπροσθοφυλακή των εργαζόμενων μαζών της Ρωσίας, το βιομηχανικό προλεταριάτο της πρωτεύουσας και τα στρατεύματά της είναι στην συντριπτική τους πλειοψηφία υπέρ των συνθημάτων που υποστήριζε πάντα το κόμμα μας... Μισό περίπου εκατομμύριο διαδηλωτές... Ενότητα γύρω απ' τα συνθήματα, που ανάμεσά τους είχαν συντριπτική υπεροχή τα: “Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ”, “κάτω οι 10 καπιταλιστές υπουργοί”, “ούτε χωριστή ειρήνη με τους Γερμανούς, ούτε μυστικά σύμφωνα με τους αγγλογάλλους καπιταλιστές”κτλ... Η διαδήλωση της 18 του Ιούνη αποτέλεσε διαδήλωση των δυνάμεων και της πολιτικής του επαναστατικού προλεταριάτου, που δείχνει την κατεύθυνση της επανάστασης... Μ' αυτή την έννοια η 18 του Ιούνη ήταν η πρώτη πολιτική διαδήλωση δράσης, εξήγηση -όχι με το βιβλίο ή με την εφημερίδα, αλλά στο δρόμο, όχι μέσω των ηγετών, αλλά μέσω των μαζών- εξήγηση του πως δρουν οι διάφορες τάξεις, πως θέλουν να δρουν και πως θα δρουν για να οδηγήσουν την επανάσταση παραπέρα”.(21 Ιούνη, τομ. 32, σελ. 360-361)
Και όσο μέσα από τη δράση και την εμπειρία της εργατικής τάξης ανέβαινε και ο βαθμός της συνείδησής της, τόσο αντιλαμβανόταν όλο και περισσότερο, ότι η οικονομική κρίση και τα προβλήματα στην παραγωγή δεν μπορούσαν να λυθούν χωρίς την υποστήριξη της πολιτείας. Αντιλαμβανόταν, ότι η ίδια η αστική τάξη αδυνατούσε να τα επιλύσει μέσα από τις κυβερνήσεις της, γιατί ερχόταν σ' αντίθεση με τα δικά της συμφέροντα. “Δεν είμαστε αγύρτες. Πρέπει να στηριζόμαστε μόνο στη συνειδητότητα των μαζών”, είχε γράψει ο Λένιν (4 Απρίλη, τομ.31, σελ. 105). Δεν ήταν λοιπόν μόνο ο πόλεμος, ή η αυτοδιαχείριση των εργοστασίων, αλλά η ίδια η πρόταση για κατάληψη της εξουσίας από τους εργάτες, που κάνει τους μπολσεβίκους ελκυστικούς στις εργατικές μάζες και τα φτωχά λαϊκά στρώματα της πόλης και του χωριού. Το κόμμα των μπολσεβίκων βγήκε από την παρανομία με 24.000 μέλη. Όσο το άστρο των μπολσεβίκων ανέβαινε στο επαναστατικό στερέωμα, άλλο τόσο η κυβέρνηση εντατικοποιούσε, κύρια μέσα από τον αστικό και τον μικροαστικό Τύπο, την επίθεσή της ενάντια στον εσωτερικό εχθρό, καταφεύγοντας στην συνωμοσιολογία και τη λασπολογία. Οι πιο ακραίες επινοήσεις και τα πιο τερατώδη ψέματα άρχισαν να βλέπουν το φως της δημοσιότητας, αλλά και τους σκοτεινούς διαδρόμους της φημολογίας ενάντια στους μπολσεβίκους ηγέτες και ιδιαίτερα ενάντια στον Λένιν. Χρησιμοποιώντας σαν επιχείρημα το γεγονός, ότι ο Λένιν είχε επιστρέψει μέσω Γερμανίας (μέσα σε ένα σφραγισμένο τρένο) κατηγόρησαν αυτόν και τους μπολσεβίκους ότι είναι πράκτορες της Γερμανίας και χρηματοδοτούνται από αυτή, για να οργανώσουν την αντιπολεμική προπαγάνδα. Ακριβώς, όπως και ο Λύμπκνεχτ είχε κατηγορηθεί στη Γερμανία ως προδότης, για τη στάση του απέναντι στον πόλεμο, δουλεύοντας δήθεν για λογαριασμό της Αγγλίας. Τα αποτελέσματα της συκοφαντικής αυτής επίθεσης ήταν ελάχιστα, καθώς οι εργάτες, οι στρατιώτες και οι αγρότες αντιλήφθηκαν ποια είναι τα αίτιά της και ποια συμφέροντα εξυπηρετούσαν.
Στις 3 του Ιούλη, άρχισαν να φτάνουν στην Πετρούπολη οι πρώτες πληροφορίες για την ήττα της επίθεσης στο μέτωπο. Η βαριά αυτή ήττα είχε σαν αποτέλεσμα να σκοτωθούν 60.000 περίπου στις δεκαήμερες μάχες και ν' ακολουθήσει άτακτη υποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων. “Η επίθεση κηρύχτηκε στο όνομα της ειρήνης.... Οι Ρώσοι “σοσιαλιστές” υπουργοί στόλισαν αυτή τη συνηθισμένη μέθοδο όλων των ιμπεριαλιστών με τις πιο ηχηρές φράσεις, όπου τα λόγια για σοσιαλισμό, δημοκρατία, επανάσταση, ηχούν σαν κουδουνίστρα στα χέρια ενός επιδέξιου ταχυδακτυλουργού”(4 Ιούλη, τομ. 32, σελ. 365). Εργάτες, στρατιώτες και ναύτες κατέβηκαν αυθόρμητα σε μαζικές διαδηλώσεις. Στις 4 του Ιούλη, ο ίδιος ο Λένιν μίλησε στους ναύτες της Κοστάνδης. Οι διαδηλωτές, που τη μέρα αυτή ξεπερνούσαν τις 500.000 αντιμετωπίστηκαν με βιαιότητα, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 400 και να τραυματιστούν εκατοντάδες. Αμέσως σχηματίστηκες νέα κυβέρνηση με Πρωθυπουργό τον Κερένσκι, η οποία εξαπέλυσε πογκρόμ ενάντια στο μπολσεβίκικο κόμμα και σε κάθε επαναστατικό στοιχείο. Άρχισαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις για τον αφοπλισμό εργατών και στρατιωτών και στην επαρχία συλλαμβάνονταν μαζικά τα μέλη των αγροτικών επιτροπών. Λεηλάτησαν γραφεία και τυπογραφεία των μπολσεβίκων, ενώ κατέστρεψαν γραφεία και μηχανήματα της “Πράβντα”, συλλαμβάνοντας τους εργάτες και τους στρατιώτες που τα περιφρουρούσαν. Το συμβούλιο των υπουργών αποφάσισε ότι “όποιος υποκινεί το στρατό σε καιρό πολέμου είναι ένοχος εσχάτης προδοσίας”. Οι μπολσεβίκοι κατηγορήθηκαν για πραξικόπημα και διατάχθηκε η σύλληψη ηγετών τους. Ο Λένιν, για να αποφύγει τη σύλληψη κατέφυγε στη Φιλανδία. Τα γεγονότα της 4ης του Ιούλη αποτέλεσαν σημείο στροφής όλης της επανάστασης και άλλαξαν τα μέχρι τότε δεδομένα.
“ Το κίνημα της 3 και 4 του Ιούλη ήταν μια τελευταία προσπάθεια να παρακινηθούν τα Σοβιέτ μέσω μιας διαδήλωσης να πάρουν την εξουσία. Από εκείνη τη στιγμή τα Σοβιέτ, δηλαδή οι εσέροι και οι μενσεβίκοι που κυριαρχούν σ' αυτά, παραδίδουν ουσιαστικά την εξουσία στην αντεπανάσταση, καλώντας αντεπαναστατικά στρατεύματα στην Πετρούπολη, αφοπλίζοντας και διαλύοντας τα επαναστατικά συντάγματα και τους εργάτες, αποδοκιμάζοντας και ανεχόμενοι την αυθαιρεσία και τη βία ενάντια στους μπολσεβίκους, την επιβολή της θανατικής ποινής στο μέτωπο κ.λ.π. Τώρα η στρατιωτική, συνεπώς και η κρατική εξουσία, ουσιαστικά έχει πια περάσει στα χέρια της αντεπανάστασης, που αντιπροσωπεύεται από τους καντέτους και υποστηρίζεται από τους εσέρους και τους μενσεβίκους. Τώρα, η ειρηνική εξέλιξη της επανάστασης στη Ρωσία είναι πια αδύνατη και η ιστορία βάζει έτσι το ζήτημα: είτε πλήρης νίκη της αντεπανάστασης είτε μια νέα επανάσταση.” ( ανάμεσα 22-26 Ιούλη 1917, τομ. 34, σελ. 29)
“ Τα γεγονότα του Ιούλη δεν μπορούσαν ακόμα να φέρουν τη δικτατορία του προλεταριάτου -οι μάζες δεν ήταν ακόμα προετοιμασμένες. Γι' αυτό ακριβώς καμία από τις υπεύθυνες οργανώσεις δεν έριξε στις μάζες ένα τέτοιο σύνθημα. Σαν ανίχνευση όμως στο στρατόπεδο των εχθρών, τα γεγονότα του Ιούλη είχαν τεράστια σημασία.” ( 7 Μάρτη 1918, τομ.36, σελ. 4)
Η εξουσία πέρασε ολοκληρωτικά στα χέρια της Προσωρινής κυβέρνησης και τα Σοβιέτ μετατράπηκαν σ' ανίσχυρο εξάρτημά της. Η δυαδική εξουσία σταμάτησε. Ταυτόχρονα όμως οι μενσεβίκοι και οι εσέροι αποδείχτηκαν στην πράξη, μπροστά στα μάτια εκατοντάδων χιλιάδων φτωχών ανθρώπων συμμέτοχοι και συνένοχοι της αντεπανάστασης. Οι στόχοι και τα συμφέροντα που εξυπηρετούσε η κυβέρνηση Κερένσκι φαίνονται και από τη χαρακτηριστική δήλωση του Λβοφ, πρωθυπουργού της δεύτερης προσωρινής κυβέρνησης: “ Τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν τις τελευταίες μέρες στη χώρα μας, ενισχύουν ιδιαίτερα την αισιοδοξία μου. Το βαθύ ρήγμα που ανοίξαμε στο μέτωπο του Λένιν, έχει κατά τη γνώμη μου, ασύγκριτα μεγαλύτερη σημασία για τη Ρωσία, απ' ότι το ρήγμα που άνοιξαν οι Γερμανοί στο νοτιοδυτικό μας μέτωπο”. Ο Λβοφ έκρινε την εσωτερική κατάσταση ακριβώς από τη σκοπιά του εμφυλίου πολέμου και παραδέχτηκε πως η νίκη ενάντια στον ταξικό εχθρό, έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία από την ήττα από τον εξωτερικό εχθρό.
“ Το τελευταίο -και ίσως πιο διδακτικό συμπέρασμα... είναι ότι και οι τρεις κρίσεις, μας παρουσιάζουν μια ορισμένη, καινούρια για την ιστορία της επανάστασής μας, μορφή διαδήλωσης, πιο σύνθετου τύπου, με κυματοειδή κίνηση, με γρήγορη άνοδο και απότομη ύφεση, με όξυνση της επανάστασης και της αντεπανάστασης... Στη διάρκεια και των τριών αυτών κρίσεων το κίνημα είχε τη μορφή της διαδήλωσης... εδώ ακριβώς βρίσκεται η ουσία, πως δεν πρόκειται για μια συνηθισμένη διαδήλωση: είναι κάτι πολύ περισσότερο από διαδήλωση και κάτι λιγότερο από επανάσταση...”(7 Ιούλη, τομ. 32, σελ. 430)
Η γενική θερινή αντεπίθεση του ρώσικου στρατού, που είχε σχεδιάσει η κυβέρνηση Κερένσκι από τη Βαλτική ως τον Εύξεινο Πόντο, κατέληξε σε παταγώδη αποτυχία. Το μόνο που πέτυχε ήταν ο πολλαπλασιασμός του αίματος, των νεκρών των τραυματιών και των αιχμαλώτων. Οι στρατιώτες στο μέτωπο, που μέχρι τότε ήταν επηρεασμένοι από το σύνθημα των αστών, των εσέρων και των μενσεβίκων για “την υπεράσπιση της πατρίδας”, άρχισαν να αλλάζουν διαθέσεις. Αρκετές μονάδες αρνούνταν πλέον να πολεμήσουν και εγκατέλειπαν τις θέσεις τους, διαδήλωναν, στασίαζαν σκοτώνοντας τους αξιωματικούς τους. Στις πόλεις και στα χωριά με την ανεργία, την πείνα και την εξαθλίωση, που ήταν ο καθημερινός εφιάλτης εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, η κατάσταση αυτή δημιούργησε αναβρασμό και όλα προσομοίαζαν σε μια χύτρα, που το καπάκι της ήταν έτοιμο ν' ανατιναχτεί. Οι μπολσεβίκοι πύκνωναν τις γραμμές της αποδοχής τους. Στις 14 Αυγούστου, μετά από κάλεσμά τους, πραγματοποιήθηκε απεργία με τη συμμετοχή 400.000 εργατών. Η προσπάθεια της κυβέρνησης να συγκρατήσεις το ολοένα και πιο ριζοσπαστικό κίνημα, στα πλαίσια της “αστικής νομιμότητας” έπεφτε στο κενό. Η αστική τάξη συνειδητοποίησε, πως απαραίτητη πλέον προϋπόθεση για την επιβίωσή της, ήταν η “δια ροπάλου” πειθαρχία στο στρατό και στην κοινωνία. Η αγωνία και η ανησυχία της φαίνεται από τη δήλωση που έκανε ο Ροντζιάνκο, πρώην πρόεδρος της Δούμας, ότι η κατάληψη της Πετρούπολης από τους Γερμανούς ( η Ρίγα είχε ήδη καταληφθεί) θα ήταν ευλογία, αφού θα σήμαινε το τέλος των εξεγέρσεων.
Προς τα τέλη του Αυγούστου (27-31) έγινε απόπειρα πραξικοπήματος υπό τον στρατηγό Κορνίλωφ. Οι μπολσεβίκοι, αν και ήταν υπό διωγμών, συνέβαλαν αποφασιστικά στην κατάπνιξή του. Τα ένοπλα αποσπάσματα, που οργανώθηκαν από τις εργοστασιακές επιτροπές σε όλη την Πετρούπολη, αποτελούνταν από 40.000 μπολσεβίκους. Στις 17 Αυγούστου, είχε προηγηθεί σημείωμα σε εφημερίδα, το οποίο τελείωνε: “... στις προετοιμασίες αυτές (σημ. Για την απόκρουση του ενδεχόμενου πραξικοπήματος) κλήθηκαν να πάρουν μέρος και αντιπρόσωποι των μπολσεβίκων της Μόσχας, που έχουν επιρροή σε πολλές στρατιωτικές μονάδες, όπου στην προκειμένη περίπτωση τους επιτράπηκε η ελεύθερη είσοδος”. Ο Λένιν στις 18-19 Αυγούστου απαντούσε: “Αν... ελεύθερη είσοδο (ποιος; προφανώς οι μενσεβίκοι και οι εσέροι!) στους μπολσεβίκους... τότε αυτό σημαίνει ότι υπήρξε κάποιος συνασπισμός, κάποια συμμαχία, κάποια συμφωνία ανάμεσα τους μπολσεβίκους και τους αμυνίτες... διαδίδοντας τις “φήμες” ότι οι κοζάκοι έρχονται στη Μόσχα, παρά τη θέληση του Κερένσκι... Ο πολιτικός μικροϋπολογισμός των προδοτών μενσεβίκων και αμυνιτών είναι ολοκάθαρος: θέλουν να εξαπατήσουν τους εργάτες... ότι οι κοζάκοι θέλουν τάχα να ανατρέψουν αυτή την κυβέρνηση, ότι η κυβέρνηση αυτή δεν έχει τάχα συνασπισμό με τους κοζάκους... Ο υπολογισμός είναι καθαρός... η εμπιστοσύνη που θα κερδίσουμε για την Προσωρινή κυβέρνηση θα είναι αληθινή και με την ευκαιρία αυτή, θα τραβήξουμε και τους μπολσεβίκους σε “συνασπισμό” μαζί μας!.... ο μπολσεβίκος θα έλεγε: οι εργάτες μαζί μας, οι στρατιώτες μας θα πολεμήσουν ενάντια; στα αντεπαναστατικά στρατεύματα... όχι για να υπερασπίσουν την κυβέρνηση αυτή... φυσικά εμείς θα πολεμήσουμε, όμως δε θα συνάψουμε μαζί σας ούτε την ελάχιστη πολιτική συμμαχία, δε θα σας έχουμε ούτε την ελάχιστη εμπιστοσύνη...” Το άρθρο αυτό, που στάλθηκε σε αρκετές εφημερίδες, ο Λένιν για την Κ.Ε. το συμπλήρωσε με την υποσημείωση: “... να οριστεί επίσημη έρευνα... για να εξακριβωθεί το γεγονός, αν πάνω σ' αυτή τη βάση δημιουργήθηκαν κοινά όργανα μπολσεβίκων και αμυνιτών, αν έγιναν συνασπισμοί ή συμφωνίες... Έχει εξαιρετική σημασία στη Μόσχα να βρίσκονται στο ¨τιμόνι” άνθρωποι, που να μην ταλαντεύονται προς τα δεξιά, να μην είναι ικανοί να κάνουν συνασπισμούς με τους μενσεβίκους, που σε περίπτωση κινήματος να καταλαβαίνουν τα νέα καθήκοντα, το νέο σύνθημα της κατάληψης της εξουσίας, τους νέους δρόμους και τα νέα μέσα για την πραγματοποίησή του. Να γιατί, .... η μομφή στους συνασπιστές-μπολσεβίκους, αν υπήρξαν τέτοιοι, καθώς και η απομάκρυνσή τους είναι απαραίτητη, όχι μόνο στο όνομα της πειθαρχίας, όχι μόνο για να διορθωθεί η ανοησία που διαπράχθηκε, αλλά είναι απαραίτητη για τα πιο ουσιαστικά συμφέροντα του μελλοντικού κινήματος”. (τομ. 34, σελ.73-78)
Στις 30 του Αυγούστου: “Το κίνημα του Κορνίλοφ είναι μια εξαιρετικά αναπάντεχη... και μια απίστευτα απότομη στροφή των γεγονότων... Κατά την γνώμη μου, παραβιάζουν τις αρχές μας αυτοί, που κατρακυλούν ως τον αμυνιτισμό, ως το συνασπισμό με τους εσέρους, ως την υποστήριξη της Προσωρινής κυβέρνησης... Εμείς ακόμη και τώρα δεν πρέπει να υποστηρίζουμε την κυβέρνηση Κερένσκι... θα πολεμήσουμε, πολεμάμε ήδη ενάντια στον Κορνίλοφ... δεν υποστηρίζουμε όμως τον Κερένσκι, μα ξεσκεπάζουμε την αδυναμία του... χωρίς να παραιτηθούμε από το καθήκον της ανατροπής του Κερένσκι... θα πραγματοποιήσουμε διαφορετικά το καθήκον της πάλης εναντίον του, και συγκεκριμένα: θα εξηγούμε στο λαό (που αγωνίζεται ενάντια στον Κορνίλοφ) την αδυναμία και τις ταλαντεύσεις του Κερένσκι... κύριοι έγινε τώρα το δυνάμωμα της ζύμωσης για ένα είδος “μερικών διεκδικήσεων”... πρέπει να τις υποβάλλουμε όχι τόσο σ 'αυτόν, όσο στους εργάτες, τους στρατιώτες και τους αγρότες, που έχουν συνεπαρθεί από την πορεία της πάλης ενάντια στον Κορνίλοφ”. (τομ. 34, σελ. 119-120)
Την 1 του Σεπτέμβρη ο Λένιν βασιζόμενος στην εκτίμηση, οτι η συντριβή του πραξικοπήματος δημιούργησε μια στροφή που έδινε τη δυνατότητα για μια ειρηνική εξέλιξη και στηριζόμενος στην απόφαση των εσέρων και των μενσεβίκων να μην πάρουν μέρος σε κυβέρνηση με τους καντέτους, πρότεινε ένα συμβιβασμό μαζί τους. “Συμβιβασμός από την πλευρά μας είναι η επάνοδος στη διεκδίκηση που είχαμε προβάλλει πριν από τον Ιούνη: όλη η εξουσία στα Σοβιέτ, κυβέρνηση από εσέρους και μενσεβίκους, υπόλογη απέναντι στα Σοβιέτ... Μόνο στο όνομα της ειρηνικής αυτής εξέλιξης της επανάστασης... δυνατότητας εξαιρετικά σπάνιας, μόνο στο όνομά της οι μπολσεβίκοι... οπαδοί των επαναστατικών μεθόδων, οφείλουν και μπορούν, κατά τη γνώμη μου, να κάνουν ένα τέτοιο συμβιβασμό... οι μπολσεβίκοι χωρίς να έχουν την αξίωση συμμετοχής στην κυβέρνηση (πράγμα αδύνατο για έναν διεθνιστή χωρίς ουσιαστική πραγματοποίηση των όρων της δικτατορίας του προλεταριάτου και της φτωχής αγροτιάς)...” (τομ. 34, σελ. 134-135)
Τις μέρες αυτές της πάλης ενάντια στο πραξικόπημα, αναζωογονήθηκε η δράση των Σοβιέτ και σταδιακά άρχισε να προβάλλει ξανά η “δυαδική εξουσία”. Στις 31 Αυγούστου το Σοβιέτ της Πετρούπολης και στις 5 του Σεπτέμβρη της Μόσχας, ψήφισαν την απόφαση για το πέρασμα της εξουσίας στα Σοβιέτ. “Η ιστορική σημασία της ανταρσίας του Κορνίλοφ βρίσκεται ακριβώς στο ότι άνοιξε με εξαιρετική δύναμη τα μάτια των λαϊκών μαζών ώστε να δουν την αλήθεια, που οι εσέροι και οι μενσεβίκοι τη σκέπαζαν και τη σκεπάζουν ως τα τώρα με τη συμβιβαστική λογοκοπία τους... Η ανταρσία του Κορνίλοφ απόδειξε για τη Ρωσία αυτό, που όλη η ιστορία έχει αποδείξει για όλες τις χώρες, δηλαδή πως η αστική τάξη θα προδώσει την πατρίδα και δε θα σταματήσει μπροστά σε κανένα έγκλημα, αρκεί να διατηρήσει την εξουσία της πάνω στο λαό και τα εισοδήματά της”. ( 3 Σεπτέμβρη, τομ.34, σελ. 146)
Τον Σεπτέμβρη, η επαναστατική κρίση βάθαινε. Στις φάμπρικες και στα εργοστάσια το απεργιακό κίνημα ανέβαινε σταθερά. Απεργούσαν οι μεταλλουργοί, οι μεταλλωρύχοι, οι υφαντουργοί, οι βυρσοδέψες, οι τυπογράφοι, ενώ οι σιδηροδρομικοί κατέβαιναν σε πανρωσική απεργία. Τεράστιες απεργίες αλλά και λοκάουτ συγκλόνιζαν όχι μόνο την Πετρούπολη, αλλά και τη Μόσχα, την Οδησσό και το ανθρακοφόρο λεκανοπέδιο του Ντονέτς. Στα χωριά ο αγώνας των αγροτών ενάντια στους τσιφλικάδες έπαιρνε τις πιο έντονες μορφές, φτάνοντας συχνά σε εξέγερση. Κουρασμένοι οι φτωχοί αγρότες από την προσμονή της παραχώρησης γης και αγανακτισμένοι από τα κατασταλτικά μέτρα της κυβέρνησης, έκαιγαν τις επαύλεις και σκότωναν τους τσιφλικάδες ( κυβερνεία Ταμπόρ και Τβερ). Οι στρατιώτες κατά εκατοντάδες και χιλιάδες λιποτακτούσαν από το μέτωπο και κινούνταν σ' όλη τη χώρα σε μεγάλα άτακτα κύματα.
Στις 9 του μήνα, οι μπολσεβίκοι ανέλαβαν την ηγεσία του Σοβιέτ και ο Τρότσκι εκλέχτηκε πρόεδρός του (στις 23 το Σοβιέτ Μόσχας εξέλεξε πρόεδρο τον μπολσεβίκο Νόγκιν. “Το ζήτημα είναι ότι πρέπει να κάνουμε ξεκάθαρο για το κόμμα το καθήκον: να βάλουμε στην ημερήσια διάταξη την ένοπλη εξέγερση στην Πετρούπολη και στη Μόσχα (μαζί με την περιοχή), την κατάληψη της εξουσίας, την ανατροπή της κυβέρνησης”. ( 12-14 Σεπτέμβρη, τομ. 34, σελ. 241)
Οι μενσεβίκοι και οι εσέροι σε μια προσπάθεια να ανακόψουν την ανάπτυξη της επανάστασης από τη μία, και από την άλλη να αποδώσουν λαϊκή στήριξη στην κυβέρνηση, την οποία υποστήριζαν ( την 1η του Σεπτέμβρη η κυβέρνηση απέκτησε νέα σύνθεση, χωρίς την επίσημη συμμετοχή των Καντέ) συγκάλεσαν στις 14-19 του Σεπτέμβρη στην Πετρούπολη μια συνδιάσκεψη, τη λεγόμενη Δημοκρατική σύσκεψη και σχημάτισαν σ' αυτή το Προκοινοβούλιο, το επονομαζόμενο από τους ίδιους Σοβιέτ της Ρωσικής δημοκρατίας. Επιδίωξή τους να δημιουργήσουν μέσα από αυτό ένα νέο θεσμό, που θα λειτουργούσε σαν αντίπαλο δέος απέναντι στα Σοβιέτ. Οι 1200 αντιπρόσωποι, που πήραν μέρος στη σύσκεψη, εκπροσωπούσαν κύρια μικροαστικές οργανώσεις. “... συγκαλούν μια “δημοκρατική σύσκεψη” όπου και οι εργάτες και οι αγρότες, απόλυτα δικαιολογημένα, λένε, πως τους κουτσούρεψαν το δικαίωμα αντιπροσώπευσης, ότι επικράτησε δυσαναλογία, αδικία προς όφελος των στοιχείων εκείνων των συνεταιρισμών και των δήμων που βρίσκονται πιο κοντά προς την αστική τάξη ( και στην αντιδραστική δημοκρατία)”. (22 Σεπτέμβρη, τομ. 34, σελ. 249). Οι μπολσεβίκοι παρά τη διαφωνία του Λένιν, συμμετείχαν στη σύσκεψη, στην οποία μίλησε εκ μέρους τους ο Τρότσκι. Ο Λένιν, στο άρθρο του “οι ήρωες της καλπιάς και τα λάθη των μπολσεβίκων” (τομ. 34, σελ. 248) άσκησε αυστηρή κριτική στη συμμετοχή αυτή... Κατά τη γνώμη του μετά την τοποθέτηση έπρεπε να αποχωρήσουν αμέσως, αφήνοντας 1-3 αντιπροσώπους σαν “υπηρεσία σύνδεσης” και οι υπόλοιποι να μεταβούν στα πραγματικά κέντρα αγώνα, στα εργοστάσια και στους στρατώνες. Όσον αφορά το Προκοινοβούλιο: “Η τακτική της συμμετοχής στο Προκοινοβούλιο είναι λαθεμένη, δεν ανταποκρίνεται στον αντικειμενικό συσχετισμό των τάξεων, στις αντικειμενικές συνθήκες της στιγμής. Έπρεπε να κηρύξουμε αποχή από τη Δημοκρατική σύσκεψη. Αυτό δεν το κάναμε και πέσαμε όλοι σε λάθος, μα το λάθος δε θα καταλήξει σε απάτη... Πρέπει να μποϊκοταριστεί το Προκοινοβούλιο”. ( 22 Σεπτέμβρη, τομ. 34, σελ. 262) Στις 5 του Οκτώβρη, πρώτη ημέρα εργασιών του Προκοινοβουλίου, η Κ.Ε. αναθεώρησε την απόφαση που είχε πάρει για συμμετοχή και ανακάλεσε τους μπολσεβίκους αντιπροσώπους από αυτό.
Στις 25 του Σεπτέμβρη, το Σοβιέτ της Πετρούπολης σε συνεδρίασή του, εξέλεξε την Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή (ΣΕΕ), η οποία θα αποτελούσε το γενικό επιτελείο τις μέρες της επανάστασης. “ Η κρίση ωρίμασε. Ολόκληρο το μέλλον της ρωσικής επανάστασης παίζεται κορώνα-γράμματα... Τώρα η νίκη της εξέγερσης είναι εξασφαλισμένη για τους μπολσεβίκους... έχουμε πλειοψηφία μέσα στη χώρα, η αποσύνθεση των μενσεβίκων και των εσέρων είναι πλήρης, έχουμε χιλιάδες ένοπλους εργάτες και στρατιώτες... Αν ακόμη και τώρα, που έχουμε τόσες πιθανότητες, δεν πάρουμε την εξουσία, τότε όλες οι συζητήσεις για το πέρασμα της εξουσίας στα Σοβιέτ μετατρέπονται σε ψέμα”. (29 Σεπτέμβρη, τομ. 34, σελ. 280)
Στις 6 του Οκτώβρη κυκλοφόρησε η είδηση, πως η κυβέρνηση ετοιμαζόταν να εγκαταλείψει την Πετρούπολη στα γερμανικά στρατεύματα. Η αγανάκτηση, η οργή και ο φόβος αύξησαν ακόμα περισσότερο την εμπιστοσύνη του λαού και του στρατού προς τους μπολσεβίκους και την πολιτική τους. Η θύελλα της λαϊκής αγανάκτησης ήταν τόσο μεγάλη, που ανάγκασε την κυβέρνηση να αναβάλλει τα σχέδια της εκκένωσης.
Στις 7 του Οκτώβρη, ο Λένιν επέστρεψε στην Πετρούπολη και κρύφτηκε στο εργατικό προάστιο Βίτμποργκ. “Όπως φαίνεται... δεν αντιλήφθηκαν την ιδιαίτερη ενός συνθήματος, που όλοι μας το είχαμε δεχθεί και το επαναλαμβάναμε διαρκώς. Πρόκειται για το σύνθημα: όλη η εξουσία στα Σοβιέτ. Υπήρξαν περίοδοι, στιγμές, που το σύνθημα αυτό δε σήμαινε εξέγερση. Ίσως αυτές οι περίοδοι και οι στιγμές να τύφλωσαν μέρος των συντρόφων και να τους έκαναν να ξεχάσουν πως... τουλάχιστον από τα μέσα του Σεπτέμβρη, το σύνθημα αυτό ισοδυναμεί με κάλεσμα σε εξέγερση”. (8 Οκτώβρη, τομ.34, σελ. 387)
Πλησίαζε η σύγκληση του προγραμματισμένου (για τις αρχές του τρίτου 10ήμερου του Οκτώβρη) 2ου Πανρωσικού Συνεδρίου. Όλος ο τεράστιος μηχανισμός που δημιουργήθηκε από την επανάσταση του Φλεβάρη (κυβέρνηση,κεντρικές επιτροπές στρατού και ναυτικού, μερικές κεντρικές επιτροπές επαγγελματικών συνδικάτων και ιδιαίτερα η Κ.Ε.Ε. των Σοβιέτ, που η πλειοψηφία τους αποτελούνταν από εσέρους και μενσεβίκους) τάσσονταν λυσσασμένα ενάντια στο συνέδριο και προσπαθούσαν μ' όλες τς δυνάμεις τους να ματαιώσουν τη σύγκλησή του. Η αστική τάξη, οι τσιφλικάδες, η κρατική υπαλληλία, τα μεσαία στρώματα και οι πολιτικοί εκπρόσωποί τους (ανάμεσά τους και οι σοσιαλιστές) έτρεμαν μπροστά στη διαμορφούμενη πραγματικότητα. Η πλειοψηφία των τοπικών Σοβιέτ ήταν με το μέρος των μπολσεβίκων και είχαν υιοθετήσει την πολιτική τους. Ταυτόχρονα, υπήρχαν οργανώσεις του βιομηχανικού προλεταριάτου, εργοστασιακές επιτροπές και επαναστατικές οργανώσεις του στρατού και του ναυτικού. Το Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ μπορούσε να πραγματοποιηθεί πλέον μόνο σαν αποτέλεσμα του ανεξάρτητου κινήματος των μαζών. Σε πολλά μέρη, ο λαός συγκεντρωνόταν σε συλλαλητήρια και έβγαζε αντιπροσώπους και σε άλλα καθαιρούσε τις παλιές επιτροπές, που του έφραζαν το δρόμο και έβγαζε καινούριες. “Η υπόγεια φωτιά της εξέγερσης έσπαζε το φλοιό, που είχε αρχίσει σιγά-σιγά να σκληραίνει στην επιφάνεια της επαναστατικής λάβας και που αδρανούσε στη διάρκεια όλων αυτών των μηνών”, όπως έγραψε με περίσσεια εκφραστικότητα ο Αμερικάνος κομμουνιστής δημοσιογράφος Τζον Ριντ.
Στις 10 του Οκτώβρη, ο Λένιν έθεσε ξεκάθαρα στη συνεδρίαση της κεντρικής Επιτροπής το ζήτημα της ένοπλης εξέγερσης και κέρδισε την πλειοψηφία. Στις 16 σε πλατιά συνεδρίασή της η Κ.Ε. αποφάσισε: “... καλεί όλες τις οργανώσεις και όλους τους εργάτες και τους στρατιώτες να προετοιμάζονται ολόπλευρα και πιο εντατικά για την ένοπλη εξέγερση...” (τομ. 34, σελ. 397) Και στις δυο συνεδριάσεις οι Κάμενεφ και Ζινόβιεφ διαφώνησαν. “Η παραίτηση από την εξέγερση, σημαίνει παραίτηση από την παράδοση της εξουσίας στα Σοβιέτ και “μεταβίβαση όλων των ελπίδων και των πόθων στην καλόψυχη αστική τάξη που υποσχέθηκε” να συγκαλέσει Συντακτική Συνέλευση... Ή πέρασμα στους Λίμπερνταν και ανοιχτή άρνηση του συνθήματος “όλη η εξουσία στα Σοβιέτ” ή εξέγερση. Μέσος δρόμος δεν υπάρχει”. (17 Οκτώβρη, τομ.34, σελ. 403)
Στη διάρκεια αυτών των ημερών πραγματοποιήθηκαν το Συνέδριο των Σοβιέτ της Βόρειας περιοχής και η Πρώτη Πανρωσική Διάσκεψη των εργοστασιακών επιτροπών. Με συντριπτική πλειοψηφία αποφάσισαν το πέρασμα όλης της εξουσίας στα Σοβιέτ. Το Σοβιέτ της Πετρούπολης ακύρωσε στην πράξη τη διαταγή του Κερένσκι για μετάθεση των δυο τρίτων της φρουράς της πόλης στο βόρειο μέτωπο. Η φρουρά αριθμούσε γύρω στους 60.000 ανθρώπους και έπαιξε σοβαρό ρόλο στην επανάσταση. Αυτή ήταν που δημιούργησε τα Σοβιέτ των στρατιωτών, αυτή αναχαίτισε τον Κορνίλοφ στα πρόθυρα της Πετρούπολης. Μέσα στη φρουρά βρίσκονταν πλέον πάρα πολλοί μπολσεβίκοι. Ήταν ολοφάνερο, πως η επιτυχία της εξέγερσης εξαρτιόταν κατά πολύ από τη δική της στάση. Γι' αυτο και η κυβέρνηση σχεδίαζε να απομακρύνει τα “επικίνδυνα” συντάγματα και να τα αντικαταστήσει με έμπιστα τμήματα, με κοζάκους και τάγματα θανάτου.
Στις 17 του Οκτώβρη, η συνέλευση των αντιπροσώπων όλων των συνταγμάτων της Πετρούπολης αποφάσισε ότι η μόνη κυβέρνηση που αναγνωρίζει είναι το Σοβιέτ της Πετρούπολης και η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή στην οποία οφείλει να υπακούει. Την ίδια μέρα, στη συνεδρίαση του Σοβιέτ της Πετρούπολης, τα μέλη της Κ.Ε.Ε., τα μέλη των στρατιωτικών επιτροπών, οι αξιωματικοί καθώς και οι σοσιαλιστές διανοούμενοι, προσπάθησαν σύσσωμοι να πείσουν τους εργάτες, τους στρατιωτικούς αλλά και τους αγρότες πως η μπολσεβίκικη πολιτική είναι δημαγωγική και αντεπαναστατική. Ενάντιά τους μίλησαν με απλά, αλλά γεμάτα πάθος, λόγια οι ίδιοι οι εργάτες, οι στρατιώτες και οι αγρότες: “Αυτός ο Κερένσκι μόνο τους τσιφλικάδες υποστηρίζει”, “Στο εργοστάσιο η διεύθυνση κλείνει το ένα μετά το άλλο τα τμήματα, με το πρόσχημα ότι δεν υπάρχουν καύσιμα και πρώτες ύλες. Η εργοστασιακή επιτροπή όμως αποκάλυψε τεράστια αποθέματα κρυμμένα”. “Σύντροφοι! Σας φέρνω χαιρετισμούς από εκείνη τη θέση, όπου οι άνθρωποι σκάβουν τους τάφους τους και τους ονομάζουν χαρακώματα!”, “Οι αξιωματικοί, ιδιαίτερα οι μενσεβίκοι και οι εσέροι, προσπαθούν σκόπιμα να στείλουν τους μπολσεβίκους καταπάνω στις σφαίρες. Δεν επιτρέπουν να κυκλοφορούν οι εφημερίδες μας στα χαρακώματα, πιάνουν τους ομιλητές μας”. Αυτή τη μέρα κυκλοφόρησε και μια νέα εφημερίδα, “Ο Εργάτης και ο Στρατιώτης”, που προστέθηκε στον μπολσεβίκικο τύπο, που αναπτύσσονταν με απίστευτη ταχύτητα. Εκτός από τις δυο καθαρά κομματικές (“Εργατικός δρόμος” και “Στρατιώτης”) κυκλοφορούσε ήδη και η “Αγροτική φτωχολογιά”, καθημερινή εφημερίδα για τους αγρότες με μισό εκατομμύριο τιράζ. “Ο Εργάτης και ο Στρατιώτης” σ' αυτη την πρώτη έκδοσή του συνόψιζε στο κύριο άρθρο του την μπολσεβίκικη άποψη: “Η επανάσταση πρέπει να τραβήξει μέχρι το τέρμα. Η εξουσία πρέπει να παρθεί από τα εγκληματικά χέρια της αστικής τάξης και να δοθεί στα χέρια των οργανωμένων εργατών, στρατιωτών και των επαναστατημένων αγροτών”.
Στις 18 του Οκτώβρη δημοσιεύτηκε η αντίθεση των Κάμενεφ και Ζινόβιεφ στην απόφαση της Κ.Ε. για ένοπλη εξέγερση, προκαλώντας την οργή του Λένιν, ο οποίος ζήτησε τη διαγραφή τους. Την ίδια μέρα σε γράμμα του προς τα μέλη του κόμματος έγραφε: “Γιατί ένα εργατικό κόμμα, που η ζωή το βάζει όλο και πιο μπροστά στην ανάγκη της εξέγερσης, δεν είναι σε θέση να εκπληρώσει αυτό το καθήκον, αν οι αδημοσίευτες αποφάσεις του κομματικού οργάνου, ύστερα από την ψήφισή τους αμφισβητούνται από τις στήλες του μη κομματικού τύπου και καλλιεργούνται ταλαντεύσεις και σύγχυση στις γραμμές των αγωνιστών... Δύσκολοι οι καιροί. Βαρύ το καθήκον. Βαριά η προδοσία. Και παρόλα αυτά το πρόβλημα θα λυθεί, οι εργάτες θα συσπειρωθούν, η αγροτική εξέγερση και η φοβερή ανυπομονησία των στρατιωτών στο μέτωπο θα κάνουν τη δουλειά τους! Ας συσπειρώσουμε πιο σφιχτά τις γραμμές μας, το προλεταριάτο πρέπει να νικήσει!” (τομ. 34, σελ. 420,422)
Στις 19, σε γράμμα προς την Κ.Ε.Ε. καταδίκασε ενέργειά τους με ένα χαρακτηριστικό και παραστατικό παράδειγμα: “Η διοίκηση ενός συνδικάτου, ύστερα από συζήτηση που κράτησε μήνες, αποφάσισε: η απεργία είναι αναπόφευκτη και έχει ωριμάσει, την ημερομηνία θα την κρύψουμε από τους εργοδότες. Ύστερα απ' αυτό δυο μέλη της διοίκησης πάνε στη βάση ν' αμφισβητήσουν την απόφαση και χρεοκοπούν. Τότε, οι δύο αυτοί πηγαίνουν στον Τύπο και προδίδουν στους καπιταλιστές, μ' ένα ύπουλο ψέμα, την απόφαση της διοίκησης, τορπιλίζουν έτσι κατά το μεγαλύτερο μέρος την απεργία ή την αναβάλουν για μια χειρότερη περίοδο, προειδοποιώντας τον εχθρό”. (τομ.34, σελ. 427) Η Κ.Ε., μετά από συζήτηση κατέληξε σε συμβιβασμό, μια και οι Ζινόβιεφ και Κάμενεφ υποχώρησαν και τάχθηκαν υπέρ της εξέγερσης (ο Κάμενεφ υπέβαλλε και την παραίτησή του από την Κ.Ε.)
Οι αστικές εφημερίδες αποκαλούσαν την μπολσεβίκικη προπαγάνδα και πάλη, βολή ενάντια στα βασικά θεμέλια της κοινωνίας, ενάντια στο απαραβίαστο του ατόμου και το σεβασμό της ατομικής ιδιοκτησίας. Εκείνες όμως, που έσταζαν κυριολεκτικά φαρμάκι ήταν οι σοσιαλιστικές εφημερίδες. “Οι μπολσεβίκοι είναι οι πιο επικίνδυνοι εχθροί της επανάστασης”, τόνιζε η εσερική “Υπόθεση του Λαού”. Η μενσεβίκικη “Ημέρα” έγραφε: “Η κυβέρνηση είναι υποχρεωμένη να υπερασπίσει τον εαυτό της και μας”. Η εφημερίδα του Πλεχάνοφ “Ενότητα” εφιστούσε την προσοχή της κυβέρνησης στο γεγονός ότι οι εργάτες της Πετρούπολης εξοπλίστηκαν και απαιτούσε αποφασιστικά μέτρα ενάντια στους μπολσεβίκους.
Όλες αυτές τις μέρες, ο Λένιν έβγαινε αργά τα βράδια απ 'το κρησφύγετο του. Μεταμφιεσμένος και με πλαστή ταυτότητα, παρακολουθούσε όσο γινόταν την προετοιμασία της εξέγερσης και καθοδηγούσε τους μπολσεβίκους. Στην Πετρούπολη, τα εργοστάσια, τα γραφεία των επιτροπών γέμισαν με όπλα. Η κόκκινη φρουρά εκπαιδευόταν, και στους στρατώνες, μέρα και νύχτα, γίνονταν συλλαλητήρια, ατέλειωτες και ζωηρές συζητήσεις. Στους δρόμους, στο πηχτό νυχτερινό σκοτάδι, μαζευόταν πυκνά πλήθη λαού και σαν κύματα παλίρροιας κινούνταν πάνω-κάτω στην απέραντη λεωφόρο Νέφσκι. Ταυτόχρονα, η αστική τάξη ζούσε σε άλλα μήκη κύματος. Οι χαρτοπαικτικές λέσχες δούλευαν από χαραυγή σε χαραυγή, η σαμπάνια έτρεχε ποτάμι, το ποντάρισμα έφτανε μέχρι διακόσιες χιλιάδες ρούβλια. Τις νύχτες, στο κέντρο της πόλης, γύριζαν στους δρόμους και σύχναζαν στα καφενεία κοινές γυναίκες (ερωμένες πλούσιων κυρίων) φορώντας διαμάντια και πανάκριβες γούνες.
Από τις 20 του Οκτώβρη, η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή η οποία ήταν εγκαταστημένη στο Ινστιτούτο Σμόλνι, πέρασε στο τελευταίο στάδιο της προετοιμασίας της επανάστασης. Καθημερινά, εκατοντάδες εργάτες και στρατιώτες περνούσαν από κει, μεταφέροντας μηνύματα και παίρνοντας διαταγές. Ένας καθημερινός δρόμος είχε ανοίξει ανάμεσα στο Σμόλνι και στα εργοστάσια και τους στρατώνες. Τα γραφεία των επιτροπών μέρα και νύχτα βούιζαν σαν κυψέλες και κουρασμένοι εργάτες και στρατιώτες κοιμούνταν κάτω στο πάτωμα αγκαλιά με το ντουφέκι. Στον επάνω όροφο, χιλιάδες άνθρωποι συνωστίζονταν στην πελώρια αίθουσα, όπου συνεδρίαζε σχεδόν διαρκώς το Σοβιέτ της Πετρούπολης.
Στις 21 του Οκτώβρη, ένα ογκώδες συλλαλητήριο των στρατιωτών στο Σμόλνι αποφάσισε: η φρουρά της Πετρούπολης και των περιχώρων υπόσχεται πλήρη υποστήριξη, σε κάθε βήμα της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής, η οποία και διακήρυξε τη δικαιοδοσία της πάνω στη φρουρά της πόλης. Η Σ.Ε.Ε. κατέλαβε το φρούριο Πετροπαβλόφσκ, συνέλαβε το διοικητή και ανέλαβε τη διοίκησή του. Το φρούριο είχε τεράστιο οπλοστάσιο και η θέση του στην όχθη του Νέβα, απέναντι από τα Χειμερινά ανάκτορα, αποτελούσε σημαντικό στρατηγικό σημείο.
Στις 22 το πρωί, η είδηση πως η κυβέρνηση Κερένσκι είχε χωρίσει τις γέφυρες στον ποταμό Νέβα, με σκοπό να εμποδίσει την πρόσβαση στα ανάκτορα από τις εργατικές συνοικίες, προκάλεσε νέο κύμα αγανάκτησης και οργής και ανέβασε την επαναστατική θέληση των μαζών. Οι επαναστάτες στρατιώτες του συντάγματος Γρεναδιέρων κατάφεραν να τις επανενώσουν (η απόφασή τους ήταν ότι αυτό έπρεπε να γίνει με κάθε κόστος) και τις έθεσαν κάτω από τον έλεγχό τους. Την ίδια μέρα, οι πιο δημοφιλείς ρήτορες των μπολσεβίκων μίλησαν σε μαζικές συγκεντρώσεις σε εργοστάσια και δημόσιους χώρους, σε κάθε γωνιά της πρωτεύουσας.
Στις 23 αντιπρόσωποι από μονάδες του μετώπου παρέλασαν ζητώντας ειρήνη και εξουσία των Σοβιέτ. Το βράδυ, η κυβέρνηση διέταξε τη σύλληψη ηγετών των μπολσεβίκων, του Σοβιέτ Πετρούπολης και της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής, το κλείσιμο των μπολσεβίκικων εφημερίδων και κάλεσε πιστές μονάδες από το μέτωπο και τα περίχωρα. Οι διαταγές της όμως ακυρώθηκαν από τους ίδιους τους επαναστάτες. Η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή επέβαλλε τη δική της εξουσία και κατηγόρησε την κυβέρνηση ότι προσπαθούσε να καταπνίξει την επανάσταση. Η αδυναμία της αστικής κυβέρνησης ήταν πολύ μεγαλύτερη απ' αυτή που οι ίδιοι οι μπολσεβίκοι εκτιμούσαν. Οι εντολές της όχι μόνο δεν εκτελούνταν, αλλά γύριζαν ενάντιά της. Τα πράγματα είχαν πάρει πια το δρόμο τους και η νίκη της επανάστασης άρχισε ήδη να διαγράφεται καθαρά.
Στις 24 ο λαός είχε ξεχυθεί στους δρόμους και στα τραμ είχαν αναρτηθεί πανό με συνθήματα. Το καταδρομικό Αβρόρα (Αυγή) εισήλθε στον ποταμό Νέβα και έστρεψε τα κανόνια του προς τα ανάκτορα. Το πρωί είχε δεχτεί εντολή από τον Κερένσκι να βγει στην ανοιχτή θάλασσα, αλλά το πλήρωμά του την αγνόησε. Όλη την ημέρα μέχρι πολύ αργά την νύχτα οι επαναστατικές δυνάμεις καταλάμβαναν κυβερνητικά κτήρια και στρατηγικά σημεία-κλειδιά: το εργοστάσιο ηλεκτρισμού, το υδραγωγείο, την κρατική Τράπεζα, τους σιδηροδρομικού σταθμούς, το κεντρικό τηλεγραφείο και τηλεφωνικό κέντρο, ταχυδρομεία, τυπογραφεία, οπλοστάσια και αποθήκες εφοδιασμού. Το βράδυ αντιπροσωπεία των μενσεβίκων και των εσέρων επισκέφθηκε τον Κερένσκι και καταδικάζοντας την εξέγερση του ζήτησαν να την καταστείλει με κάθε δυνατό τρόπο. Γύρω στις 11 τη νύχτα ο Λένιν, αφού προηγούμενα είχε στείλει μήνυμα στην Κ.Ε. του μπολσεβίκικου κόμματος ότι κάθε καθυστέρηση ισοδυναμεί με θάνατο, εγκατέλειψε το κρησφύγετο του και μετέβη στο κέντρο της επανάστασης, στο Σμόλνι, χωρίς μεταμφίεση και χρησιμοποιώντας το πραγματικό του όνομα.
Στις 25 Οκτώβρη, το πρωί, σχεδόν όλη η Πετρούπολη βρισκόταν στα χέρια των επαναστατών. Η εφημερίδα “Ραμπότσι Πουτ” (“εργατικός δρόμος”, μ' αυτό το όνομα έβγαινε εκείνο τον καιρό η “Πράβντα”) κυκλοφόρησε κανονικά προς μεγάλη έκπληξη των εφημεριδοπωλών, που νόμιζαν πως είχε κλείσει την προηγούμενη με την εντολή Κερένσκι. Κουβαλώντας όσα περισσότερα φύλλα μπορούσαν, ξεχύνονταν στους δρόμους διαλαλώντας την εξέγερση και τα συνθήματα του κύριου άρθρου: “Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ! Ειρήνη! Ψωμί! Γη!”.
Το απόγευμα η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή έστειλε τελεσίγραφο στην κυβέρνηση ζητώντας την παράδοση των ανακτόρων. Τα χειμερινά ανάκτορα είχαν περικυκλωθεί από παντού. Οι επαναστάτες είχαν καταλάβει όλα τα σταυροδρόμια και τα περάσματα κατά μήκος των δρόμων που οδηγούσαν σ' αυτά. Στη λεωφόρο Νέφσκι είχε ξεχυθεί όλη η πόλη. Σε κάθε γωνιά γίνονταν πυρετώδεις συζητήσεις που συγκέντρωναν τεράστια πλήθη. Η εφημερίδα “Ο Εργάτης και ο Στρατιώτης”, που κυκλοφόρησε νωρίς το βράδυ, αναγγέλλοντας τη νίκη της προλεταριακής επανάστασης, έγινε ανάρπαστη. Οι δρόμοι της πόλης γέμισαν με προκηρύξεις ανάλογου περιεχομένου.
Το βράδυ στάλθηκε δεύτερο τελεσίγραφο. Αντί για απάντηση, οι υπερασπιστές της Προσωρινής κυβέρνησης συνειδητοποιώντας πως μόνο κάποιο θαύμα θα μπορούσε να σώσει την κατάσταση, άρχισαν να αποχωρούν κατά ομάδες. Γύρω στις 10 βρόντηξαν τα κανόνια από το φρούριο Πετροπαβλόφσκ δίνοντας το σύνθημα. Αμέσως ακολούθησε μια ομοβροντία πυρών από τα πυροβόλα του Αβρόρα, που επέτεινε την ανησυχία των παρευρισκομένων στα ανάκτορα. Οι ήχοι της μάχης πλησίαζαν και κάθε διάθεση για αντίσταση είχε εξανεμιστεί μπροστά στην υπεροχή των επαναστατών. Το κύμα φυγής μεγάλωσε.
Την ίδια περίπου ώρα, στο Ινστιτούτο Σμόλνι, είχε ήδη τελειώσει η συνεδρίαση του Σοβιέτ Πετρούπολης, που με απόφασή του χαιρέτιζε την νικηφόρα επανάσταση του προλεταριάτου και της φρουράς της Πετρούπολης.
Στην τεράστια αίθουσα των συνεδριάσεων άρχιζε η πρώτη συνεδρίαση του 2ου Πανρωσικού Συνεδρίου των Σοβιέτ. Κάτων από την υπόκωφη βροντή των κανονιών και τις μακρινές ομοβροντίες των πυροβόλων (ώρα 10 και 40' το βράδυ, κατά τον Τζον Ριντ), οι εκπρόσωποι των μενσεβίκων, των εσέρων, του εβραϊκού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος (Μπούντ) κατήγγειλαν την επανάσταση ως πραξικόπημα: “Οι εσέροι και οι μενσεβίκοι θεωρούν αναγκαίο να διαχωρίσουν τις ευθύνες τους απ' όλα όσα γίνονται εδώ και καλούν όλες τις κοινωνικές δυνάμεις να αντισταθούν στην απόπειρα κατάληψης της εξουσίας”. “Κανονιοβολούνται τα Χειμερινά ανάκτορα, μα τα χτυπήματα που δίνονται σ' αυτά, μπήγουν καρφιά στο καπάκι της νεκρόσακας του πολιτικού κόμματος που αποφάσισε ένα τέτοιο τυχοδιωκτισμό!”, “... η κατάληψη της εξουσίας από τα Σοβιέτ, τρεις βδομάδες πριν την έναρξη της Συντακτικής Συνέλευσης, είναι μαχαίρι στην πλάτη του στρατού και έγκλημα απέναντι στο λαό”, “Το καθήκον μας απέναντι στο ρωσικό προλεταριάτο δεν μας επιτρέπει να παραμένουμε εδώ και να πάρουμε πάνω μας την ευθύνη για αυτό το έγκλημα”, “Στο όνομα της σωτηρίας της πατρίδας και της επανάστασης, καλώ όλους τους αντιπροσώπους να εγκαταλείψουν την αίθουσα”, “Μια και οι μπολσεβίκοι οργάνωσαν στρατιωτική συνωμοσία, στηριζόμενοι στο Σοβιέτ Πετρούπολης...”, “Εμείς δεν αναγνωρίζουμε τέτοιου είδους αναρχία...” Αυτές είναι μόνο κάποιες χαρακτηριστικές φράσεις, από τις γεμάτες μίσος για την επανάσταση, ομιλίες τους, που διακόπτονταν από θύελλα διαμαρτυριών, αποδοκιμασιών και αγανάκτησης, που όλο και μεγάλωναν, και αρκετές φορές εργάτες και στρατιώτες πηδούσαν από τις θέσεις τους και δεν έλειψαν οι περιπτώσεις που κινούνταν με απειλητικές διαθέσεις ενάντια στους ομιλητές.
Περίπου 50 μενσεβίκοι, εσέροι και μπουντιστές αντιπρόσωποι αποχώρησαν από το Συνέδριο. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν, αργότερα, ανάμεσα σ' ένα μπουλούκι 300-400 κομψοντυμένων ανθρώπων, ανδρών, γυναικών και αξιωματικών που κατευθύνονταν προς τα Χειμερινά ανάκτορα για να υπερασπιστούν τη “δημοκρατία” και την κυβέρνηση, αλλά εμποδίστηκαν από τους επαναστάτες. Κατέφυγαν στο κτήριο του Δημαρχείου οργανώνοντας την επιτροπή σωτηρίας της πατρίδας και της επανάστασης, ενάντια στην προλεταριακή επανάσταση και τους μπολσεβίκους.
Καθώς έμπαινε η νέα μέρα, η 26 του Οκτώβρη, στις 1 περίπου το βράδυ, ένα ποτάμι από επαναστάτες πέρασε κάτω από την αψίδα των ανακτόρων. “Στο όνομα της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής του Σοβιέτ της Πετρούπολης” συνελήφθησαν όσα μέλη της κυβέρνησης και στελέχη της ηγεσίας του στρατού βρέθηκαν εκεί. Ο Κερένσκι (όπως και τόσοι άλλοι) δεν ήταν ανάμεσά τους. Το είχε σκάσει. Έτσι, η επίθεση στα Χειμερινά ανάκτορα ήταν η τελευταία πράξη, ο επίλογος της νικηφόρας Οκτωβριανής επανάστασης.
Από το Σμόλνι, έφτασε στο κατειλημμένο κεντρικό τηλεγραφείο, μήνυμα για την ανατροπή της κυβέρνησης και το πέρασμα της εξουσίας στα Σοβιέτ. Το μήνυμα στάλθηκε τηλεγραφικά σ' όλη τη χώρα. Ήταν το πρώτο μανιφέστο της επανάστασης, που μεταδόθηκε στις κεντρικές πόλεις, στα βιομηχανικά και στρατιωτικά κέντρα.
Στις 26, το πρωί, το Ινστιτούτο Σμόλνι, εκτός από τους αντιπροσώπους του Συνεδρίου, είχε γεμίσει από εργάτες, στρατιώτες, αγρότες και ναύτες. Με την εμφάνιση του Λένιν ξέσπασε ένα πανηγύρι χαράς και ενθουσιασμού για την νίκη της επανάστασης. Τραγιάσκες, μπερέδες, μαντήλια και ντουφέκια ανέμιζαν στον αέρα. Το Συνέδριο ασχολήθηκε με τα ζητήματα της ειρήνης, της γης και τη συγκρότηση εργατοαγροτικής κυβέρνησης. Όλη η εξουσία θα περνούσε στα Σοβιέτ των εργατών, των αγροτών και των στρατιωτών. Η νέα κυβέρνηση θα ζητούσε άμεση ανακωχή και διαπραγματεύσεις για μια δίκαιη και δημοκρατική ειρήνη, χωρίς προσαρτήσεις και επανορθώσεις. Θα καταργούσε την ιδιοκτησία των τσιφλικάδων, θα δήμευε τη γη της αυτοκρατορικής οικογένειας και της εκκλησίας. Η διάθεση της γης θα περνούσε στα αγροτικά Σοβιέτ. Εκλέχτηκε μια προσωρινή εργατοαγροτική κυβέρνηση, το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτροπών, με πρόεδρο τον Λένιν.
Αν στην Πετρούπολη, η εξέγερση έγινε χωρίς αιματηρές συγκρούσεις (λόγω των συνθηκών) και 10 νεκρούς, σ' άλλες πόλεις συνέβη το αντίθετο. Στη Μόσχα, η επανάσταση νίκησε (2 του Νοέμβρη) μετά από έξι μέρες σκληρών συγκρούσεων και οδομαχιών, με εκατοντάδες νεκρούς επαναστάτες και χιλιάδες τραυματίες. Στο Κίεβο οι επαναστάτες υψώνοντας οδοφράγματα μέσα στην πόλη έδωσαν μάχες με τις αντεπαναστατικές δυνάμεις και τις ανάγκασαν να αποσυρθούν από την πόλη. Στο Καζάν, το Σαράνοφ, το Νόβγκορντ, τη Βίννιτσα οι δρόμοι πλημμύρισαν στο αίμα. Μέχρι και στις απόμερες γωνιές της απέραντης Ρωσίας ξεσπούσαν σαν κύματα οι συγκρούσεις και οι οδομαχίες. Με πείσμα και τόλμη, οι εξεγερμένοι διεκδικούσαν μέσα από αυτές, όλα αυτά που τους ανήκαν: τον πλούτο που οι ίδιοι παρήγαγαν και το δικαίωμα να αποφασίζουν οι ίδιοι, μέσα από τα Σοβιέτ, για όλα αυτά που αφορούσαν τη ζωή τους.
Επαναστατικό πραξικόπημα λοιπόν; Δηλαδή συνωμοτική πράξη μιας μειοψηφίας, που με βίαια μέσα, ενάντια στη θέληση του λαού, της εργατικής τάξης, κατέλυσε τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του, επιβάλλοντας με το “έτσι θέλω” τα συμφέροντα μιας οικονομικής και πολιτικής ή και στρατιωτικής κάστας; Ή το επίθετο “επαναστατικό” αλλάζει τη σημασία του ουσιαστικού ¨πραξικόπημα”; Και η χούντα των συνταγματαρχών “επανάσταση” ονόμαζε το πραξικόπημα της. Το οξύμωρο σχήμα μπορεί να χρησιμοποιείται στη λογοτεχνία ή για να προσδώσει ειρωνεία σε μια έκφραση, αλλά στην πολιτική και στην οικονομία, όπου ο λόγος είναι μεστός και κυριολεκτικός, είναι τουλάχιστον άστοχο. Όσοι έχουν αυτή την άποψη, πρέπει να ξέρουν πως η έννοια του πραξικοπήματος έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την έννοια της επανάστασης, η οποία πραγματοποιείται με όρους πλειοψηφίας (έχει την αποδοχή της πλειοψηφίας) όχι μόνο της εργατικής τάξης, αλλά και των άλλων καταπιεζόμενων και εκμεταλλευόμενων στρωμάτων και προϋποθέτει την κίνηση των ίδιων των μαζών. Πώς λοιπόν, μπορεί πολιτικά, ένα επίθετο να προσδιορίσει ένα ουσιαστικό, όταν οι έννοιές τους είναι κάθετα αντίθετες μεταξύ τους και μάλιστα εχθρικές η μία προς την άλλη: “Και η πείρα αυτή, όπως είναι γνωστό και όπως το έδειξε λεπτομερειακά ο Μαρξ το 1871 και ο Ένγκελς το 1891, απόκλεισε εντελώς τον μπλανκισμό και εξασφάλισε απόλυτα την απευθείας, άμεση και απεριόριστη κυριαρχία της πλειοψηφίας και τη δραστηριότητα των μαζών, μόνο στο βαθμό της συνειδητής δράσης της ίδιας της πλειοψηφίας”.13 Απρίλη 1917 (τομ. 31, σελ. 138)
“Να πηδήσουμε πάνω απ' το λαό δε γίνεται. Μόνο οι ονειροπόλοι, μόνο οι συνωμότες νόμιζαν ότι η μειοψηφία μπορεί να επιβάλλει τη θέλησή της στην πλειοψηφία. Έτσι νόμιζε ο Γάλλος επαναστάτης Μπλανκί- και είχε άδικο. Όταν η πλειοψηφία του λαού δεν θέλει, γιατί ακόμα δεν καταλαβαίνει, να πάρει την εξουσία στα χέρια της, τότε η μειοψηφία, όσο επαναστατική και έξυπνη και αν είναι, δεν μπορεί να επιβάλλει τη θέλησή της στην πλειοψηφία του λαού”.
Μάης 1917 (τομ. 32, σελ. 50)
“Το λάθος εκείνων που και τον Οκτώβρη ήθελαν να μοιράσουν την εξουσία, είναι ότι δεν συνδέσανε τη νίκη του Οκτώβρη με τις μέρες του Ιούλη, την επίθεση, με το πραξικόπημα του Κορνίλοφ κλπ, που έκαναν πολλά εκατομμύρια μάζες να νοιώσουν ότι η Σοβιετική εξουσία έγινε αναπόφευκτη... Και να, αυτή η πολιτική, το Σύνθημα “η εξουσία στα Σοβιέτ”, που καλλιεργήσαμε στη συνείδηση των πιο πλατιών μαζών, μας έδωσε τη δυνατότητα τον Οκτώβρη να νικήσουμε τόσο εύκολα στην Πετρούπολη, μετέτρεψαν τους τελευταίους μήνες της ρώσικης επανάστασης σε μια συνεχή θριαμβική πορεία... Σ' όλη τη Ρωσία φούντωνε το κύμα του εμφυλίου πολέμου και παντού νικούσε με εξαιρετική ευκολία, ακριβώς γιατί ο καρπός είχε ωριμάσει, γιατί οι μάζες είχαν δοκιμάσει όλη την πείρα της πολιτικής των συμβιβασμών με την αστική τάξη. Το σύνθημά μας, “όλη η εξουσία στα Σοβιέτ”, που οι μάζες το είχαν επαληθεύσει στην πράξη με τη μακρόχρονη ιστορική πείρα, έγινε σάρκα από τη σάρκα τους και αίμα από το αίμα τους... Αν το λαϊκό δημιουργικό πνεύμα της ρώσικης επανάστασης, που είχε περάσει μέσα από τη μεγάλη πείρα του 1905, δεν δημιουργούσε τα Σοβιέτ από το Φλεβάρη ήδη του 1917, σε καμία περίπτωση τα Σοβιέτ δε θα μπορούσαν να πάρουν την εξουσία τον Οκτώβρη, γιατί η επιτυχία εξαρτιόταν μονάχα από την ύπαρξη έτοιμων πια οργανωτικών μορφών ενός κινήματος, που αγκάλιασε εκατομμύρια ανθρώπους... Το καθήκον της νίκης απέναντι στον εσωτερικό εχθρό ήταν πάρα πολύ εύκολο καθήκον. Το καθήκον της δημιουργίας της πολιτικής εξουσίας ήταν πάρα πολύ εύκολο γιατί οι μάζες μας έδωσαν το σκελετό , τη βάση αυτής της εξουσίας... Για τον καθένα που μελετά τις οικονομικές προϋποθέσεις της σοσιαλιστικής επανάστασης στην Ευρώπη, δεν μπορούσε παρά να είναι ξεκάθαρο οτι είναι ασύγκριτα πιο δύσκολο να αρχίσει η επανάσταση στην Ευρώπη και ασύγκριτα πιο εύκολο να αρχίσει σε μας, θα είναι όμως πιο δύσκολο εδώ να συνεχιστεί η επανάσταση απ' ότι θα είναι εκεί...”
7 Μάρτη 1918, Πολιτική Έκθεση της Κ.Ε.(τομ. 36, σελ. 4,5,6,10)
“Το προλεταριάτο της Ευρώπης δεν είναι καθόλου περισσότερο μολυσμένο από το προλεταριάτο της Ρωσίας, εκεί όμως είναι πιο δύσκολο να ξεκινήσει η επανάσταση, γιατί εκεί δεν βρίσκονται επικεφαλής της εξουσίας, ούτε ηλίθιοι σαν τον Ρομανόφ, ούτε φανφαρόνοι σαν τον Κερένσκι, αλλά σοβαροί ηγέτες του καπιταλισμού, που τέτοιους δεν είχαμε στη Ρωσία”
29 Απρίλη 1918 (τομ. 36, σελ. 269)
“Εκεί, στις χώρες της Δ. Ευρώπης είναι πιο δύσκολο να αρχίσουν την επανάσταση, γιατί πάντα στο επαναστατικό προλεταριάτο στέκει η ανώτερη σκέψη του πολιτισμού και η εργατική τάξη βρίσκεται σε καθεστώς πολιτισμένης σκλαβιάς”
27 Ιούνη 1918 (τομ. 36, σελ. 440)
“Μόνο, που οι πολιτισμένες χώρες θα μας δώσουν εικόνες πιο σκληρού εμφυλίου πολέμου, απ' αυτές που έδωσε η Ρωσία. Αυτό το επιβεβαιώνει η Φινλανδία, η πιο δημοκρατική από όλες της χώρες της Ευρώπης, χώρα όπου για πρώτη φορά η γυναίκα απέκτησε δικαίωμα ψήφου, η χώρα αυτή εκδικούνταν άγρια και ανελέητα τους κόκκινους στρατιώτες... Η εικόνα αυτή δείχνει ποιά σκληρή τύχη περιμένει τις πολιτισμένες αυτές χώρες”.
Αύγουστος 1918 (τομ. 37, σελ. 68)
“Αντιλαμβανόμασταν πάντα, ότι αν έλαχε σε μας να ξεκινήσουμε την επανάσταση..., αυτό δε χρωστιέται σε τίποτα ιδιαίτερα προτερήματα του ρωσικού προλεταριάτου, ούτε στο ότι αυτό προπορευόταν από τους άλλους. Απεναντίας, μόνο μια ιδιαίτερη κατάσταση αδυναμίας, καθυστέρησης του καπιταλισμού και εξαιρετικά αντίξοες πολεμοστρατηγικές περιστάσεις, μας έκαναν μέσα στην εξέλιξη των γεγονότων, να καταλάβουμε θέση μπροστά...”
6 Νοέμβρη 1918, τομ. 37, σελ. 138)
“Στη Ρωσία, ήμασταν μικρό κόμμα, όμως είχαμε εκτός από το κόμμα και την πλειοψηφία των Σοβιέτ, των εργατών και των αγροτών βουλευτών όλης της χώρας... Μαζί μας ήταν σχεδόν ο μισός στρατός, που αριθμούσε τότε τουλάχιστον 10 εκατομμύρια άτομα... Όταν λένε, ότι νικήσαμε στη Ρωσία παρόλο που είχαμε μικρό κόμμα, μ' αυτό αποδείχνουν απλώς πως δεν κατάλαβαν τη ρωσική επανάσταση και ότι δεν καταλαβαίνουν καθόλου, πως πρέπει να προετοιμάζεται η επανάσταση”.
1 Ιούλη 1921 (τομ. 44, σελ. 26,29)
Αν αυτό ήταν πραξικόπημα, τότε τι είναι η επανάσταση; Βέβαια, οι “επαΐοντες”, οι “μοναδικοί μαρξιστές-λενινιστές” (αυτή την άποψη εκφράζουν και μέλη της Αντιεξουσιαστικής κίνησης) όταν στριμώχνονται απαντούν: “η επανάσταση ήταν επανάσταση αλλά η κατάληψη της εξουσίας ήταν επαναστατικό πραξικόπημα”. Δηλαδή άλλο η επανάσταση και άλλο η κατάληψη της εξουσίας! Ξεχνάνε, πως η επανάσταση είναι μια ολόκληρη διαδικασία που μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα είτε την κατάπνιξή της είτε τη νίκη της. Και η κατάληψη της εξουσίας είναι ακριβώς η νικηφόρα έκβασή της. Εκτός και αν θεωρούν, ότι αφορά μόνο στο σκέλος της πολιτικής εξουσίας, της κυβέρνησης και γι' αυτό αναγάγουν την τελευταία πράξη της Οκτωβριανής επανάστασης σε καθολική πράξη, στέλνοντας στον κάλαθο των αχρήστων όλη την επαναστατική διαδικασία. Ξεχνάνε έτσι, ή δεν αντιλαμβάνονται καν τον κοινωνικό χαρακτήρα και το έργο της επανάστασης. Το ρόλο δηλαδή που αυτή παίζει τόσο στο ανέβασμα της συνειδητότητας, όσο και στην ετοιμότητα της εργατικής τάξης και των συμμάχων της και για την αναπόφευκτη και ανελέητη σύγκρουση με τον ταξικό εχθρό, αλλά και για μια τελείως διαφορετική ποιοτικά εξουσία σε επίπεδο οικονομίας, κράτους, πολιτικής. Βάζουν έτσι, μπροστά το κάρο και πίσω το άλογο.
Η επανάσταση δεν ξεκινά με αποφάσεις και σαλπίσματα, ούτε υπόκειται σε θρησκευτικού τύπου δοξασίες και δόγματα, που την βλέπουν σαν νομοτέλεια που με την ισχύ “φυσικού νόμου” θα επιβληθεί έτσι κι αλλιώς στην ιστορία. Αντίθετα, είναι μια ιστορική αναγκαιότητα και δυνατότητα, που για να γίνει πραγματικότητα απαιτεί τη συνειδητή δράση των ίδιων των ανθρώπων. Από αυτήν την άποψη η εξέλιξή της δεν είναι καθόλου νομοτελειακή και εκ των προτέρων δοσμένη. Ο Μαρξ, μαζί με την διαπίστωση, ότι μια επανάσταση είναι δυνατή όταν υπάρχει η αντίφαση παραγωγικών δυνάμεων και παραγωγικών σχέσεων, έθεσε και μια σειρά άλλες αντικειμενικές και υποκειμενικές προϋποθέσεις. Προϋποθέσεις, που πρέπει να παίρνονται υπ 'όψιν στο σύνολό τους, στη διαλεκτική τους δηλαδή ενότητα. Ειδομένη από αυτή τη σκοπιά η επανάσταση, ασφαλώς και δεν μπορεί να μπει στην “ημερήσια διάταξη”, απλά και μόνον επειδή μια μικρή μειοψηφία το επιθυμεί.
“Οι επαναστάσεις δεν γίνονται κατά παραγγελία, δεν καθορίζονται για τούτη ή εκείνη τη στιγμή, αλλά ωριμάζουν στο προτσές της ιστορικής εξέλιξης και ξεσπούν σε μια στιγμή που καθορίζεται από ένα σύμπλεγμα ολόκληρης σειράς εσωτερικών και εξωτερικών αιτιών”.
23 Ιούλη 1918 ( τομ. 36, σελ. 531)
Η ρώσικη επανάσταση δεν είναι καλούπι ή πατρόν για κάθε ιστορική περίοδο. Οι επαναστάτες κομμουνιστές, αυτοί δηλαδή που αντιλαμβάνονται ότι ιδιαίτερα στη σημερινή ιστορική περίοδο του ολοκληρωτικού καπιταλισμού, ο ειρηνικός κοινοβουλευτικός δρόμος είναι στην ουσία άρνηση της ανατροπής του καπιταλισμού και της κομμουνιστικής προοπτικής, οφείλουν, κατά τη γνώμη μου: α) να έχουν γνώση του πραγματικού και όχι του επιθυμητού ιστορικού της μέσα στις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες της εποχής της. β) αφού πρώτα ανιχνεύσουν με οξυδέρκεια και τόλμη, μακριά από ¨ευαγγελιστικές” προσεγγίσεις τη σημερινή εποχή και τις αντικειμενικές δυνατότητες, που αυτή “θέτει επί τάπητος”, να αξιοποιήσουν δημιουργικά τις πολύτιμες παρακαταθήκες της.
“Ο μαρξιστής πρέπει να παίρνει υπ' όψιν του τη ζωντανή πραγματικότητα, τα ακριβή γεγονότα της πραγματικότητας και όχι να εξακολουθεί να αγκιστρώνεται από τη θεωρία του χθες, που όπως και κάθε θεωρία, στην καλύτερη περίπτωση προδιαγράφει απλώς το βασικό, το γενικό, πλησιάζει απλώς στη σύλληψη της πολυπλοκότητας της ζωής.
“Γκρίζα η κάθε θεωρία, φίλε μου ακριβέ,
το χρυσοδέντρι της ζωής πράσινο θάλλει (σημ. λόγια
του Μεφιστοφελή στον Φάουστ του Γκαίτε)”.
Λένιν 13 Απρίλη 1917 (τομ. 31, σελ. 134)
*Συλβί Τσάλα
Μέλος του ΝΑΡ και της ΑΝΤΑΡΣΥΑ
1. Τα κείμενα του Λένιν (με τονισμένα εισαγωγικά) είναι όλα από τα Άπαντα, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή
2. Αρκετά στοιχεία είναι παρμένα από το βιβλίο του Αμερικάνου κομμουνιστή δημοσιογράφου Τζον Ριντ, ο οποίος ήταν αυτόπτης μάρτυρας της προλεταριακής επανάστασης “Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο”. Το βιβλίο, που είναι προλογισμένο από τον Λένιν και την Κρούπσκαγια, εκδόθηκε στα ελληνικά από τον εκδοτικό οίκο “Γνώσεις”.
Το να μπορούμε να αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα όπως αυτή είναι (επίπεδο ταξικής πάλης, συνειδητότητα της εργατικής τάξης, κοινωνικοί και πολιτικοί συσχετισμοί, το ζήτημα της ηγεμονίας,…) όχι μόνο στην εποχή αλλά και στην συγκεκριμένη στιγμή, μακριά από απλουστεύσεις που στηρίζονται στο τι θα μας άρεσε και θα μας ‘’βόλευε’’, ήταν και είναι σημαντικό ζητούμενο. Σημαντικό γιατί, από αυτήν την ανάγνωση απορρέουν τόσο τα καθήκοντα, όσο και η δυνατότητα ανατροπής αυτής της πραγματικότητας. Δεν μπορεί να μην αντιλαμβανόμαστε σήμερα, πως έχουμε με το μέρος μας, όλη την πείρα -θετική και αρνητική- ενός και πάνω αιώνα κομμουνιστικού, εργατικού και λαϊκού κινήματος, την πείρα εξεγέρσεων, επαναστάσεων και αντεπαναστάσεων.
Αν και σχεδόν ένας αιώνας χωρίζει τις συνθήκες στις οποίες έδρασαν οι μπολσεβίκοι από την σημερινή πραγματικότητα, αυτή η κορυφαία (στην μέχρι σήμερα ιστορία της ταξικής πάλης) απελευθερωτική προσπάθεια, αποτελεί ένα ανεκτίμητο σχολειό για τους επαναστάτες κομμουνιστές. Ίσως, ποτέ μέχρι σήμερα, δεν υπήρξε τόσο πρόσφορο έδαφος για να κατανοήσουμε την επαναστατική αλήθεια του Κόκκινου Οκτώβρη.
Και αυτόν τον Κόκκινο Οκτώβρη, δεν μπορούμε να τον δούμε ξεκομμένο από όλο το προηγούμενο, αλλά και επί των ημερών του, ταξικό, κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι στην Ρωσία¬ – αλλά και σε όλη την Ευρώπη – συμπιέζοντάς τον, αντιδιαλεκτικά, σε μονόπρακτο της ‘’εφόδου στα χειμερινά ανάκτορα’’.
“Χωρίς τα τρία χρόνια μεγαλειωδών ταξικών μαχών και επαναστατικής δραστηριότητας του ρωσικού προλεταριάτου, 1905-1907, δε θα ήταν δυνατό να συντελεστεί τόσο γρήγορα η δεύτερη επανάσταση… Η πρώτη επανάσταση αναμόχλευσε βαθιά το έδαφος, ξερίζωσε αιώνιες προλήψεις, αφύπνισε εκατομμύρια εργάτες και αγρότες στην πολιτική ζωή και στον πολιτικό αγώνα, έδειξε τη μία στην άλλη όλες τις τάξεις (και όλα τα κύρια κόμματα) της ρωσικής κοινωνίας στην πραγματική τους φύση, στον πραγματικό συσχετισμό των συμφερόντων , των δυνάμεών τους, των μεθόδων δράσης τους, των άμεσων και απώτερων σκοπών τους… Χωρίς την επανάσταση του 1905-1907, χωρίς την αντεπανάσταση του 1907-1914, θα ήταν αδύνατος ένας τόσο ακριβής "αυτοκαθορισμός" όλων των τάξεων του ρωσικού λαού, ο καθορισμός των σχέσεων αυτών των τάξεων μεταξύ τους και προς την τσαρική μοναρχία”.(7 Μάρτη 1917, τομ. 31, σελ. 12)
Αυτή ήταν η σημασία, η αξία, και η σύνδεσή της με τα μελλούμενα, της επανάστασης του 1905, που μέσα από τα οδοφράγματα, τις διαδηλώσεις, τις καταλήψεις και τη βία, οδήγησε για πρώτη φορά την εργατική τάξη να αισθανθεί σαν πολιτικό υποκείμενο, ν’ αποκτήσει εμπειρία της επαναστατικής διαδικασίας και της συλλογικής οργάνωσης, φτάνοντας στη δημιουργία πρωτότυπων μορφών συνδικαλιστικής και πολιτικής δράσης, στη δημιουργία των Σοβιέτ.
Μετά το 1910 άρχισαν να ξεσπούν και οι πρώτες φοιτητικές και εργατικές κινητοποιήσεις, που συνεχίστηκαν μέχρι το ξέσπασμα του πολέμου. Ιδιαίτερα, στο πρώτο μισό του 1914 συμμετείχαν περίπου 1.400.000 εργάτες, από τους οποίους 1.050.000 σε πολιτικές απεργίες.
Με τη συμμετοχή της Ρωσίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στην πλευρά της Αγγλίας και της Γαλλίας, το τσαρικό καθεστώς κατάφερε να συσπειρώσει το λαό κάτω από τις σημαίες του μεγαλορωσικού εθνικισμού, στο όνομα της υπεράσπισης των συμφερόντων της πατρίδας.
Το ίδιο συνέβη και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Το μεγάλο κύμα πατριωτικού ενθουσιασμού των μαζών "σάστισε" τα κόμματα της Σοσιαλιστικής Διεθνούς, τα οποία ξέχασαν την στράτευσή τους ενάντια στον πόλεμο και τον μιλιταρισμό και αναδιπλώθηκαν στη γραμμή του "επαναστατικού" αμυντισμού. Η ταξική πάλη έγινε έτσι ζήτημα που αφορά μόνον τις συνθήκες ειρήνης, ενώ στον πόλεμο προέχει η συμφιλίωση και η υπεράσπιση της κάθε πατρίδας.
Ο Λένιν (όπως και οι Λούξενμπουργκ και Λίμπκνεχτ στη Γερμανία) κατήγγειλε τη στάση της σοσιαλδημοκρατίας και χαρακτήρισε τον πόλεμο καθαρά ιμπεριαλιστικό και από τις δυο πλευρές. Υποστήριξε την πολιτική του επαναστατικού ντεφετισμού, δηλ. όποιος πραγματικά επιθυμεί την ανατροπή της κυρίαρχης τάξης της χώρας του, τότε θα πρέπει και να "καλωσορίσει" την ήττα της δικιάς του χώρας. Στηριγμένος στη βάση, πως ο "επαναστατικός" αμυντισμός είναι προδοσία του σοσιαλισμού, έδωσε επίμονη μάχη ενάντιά του.
"Βασικό ζήτημα είναι η στάση απέναντι στον πόλεμο – το βασικό που προβάλλει στην πρώτη γραμμή, όταν διαβάζεις για τη Ρωσία και βλέπεις εδώ, είναι η νίκη του αμυντισμού, η νίκη των προδοτών του σοσιαλισμού, η εξαπάτηση των μαζών από την αστική τάξη. Στα μάτια χτυπάει, ότι σε μας στη Ρωσία, στο σοσιαλιστικό κίνημα η κατάσταση είναι η ίδια, όπως και στις άλλες χώρες: αμυντισμός, "υπεράσπιση της πατρίδας"… είναι απαράδεκτες και οι παραμικρές υποχωρήσεις στον "επαναστατικό" αμυντισμό. Για έναν επαναστατικό πόλεμο, που πραγματικά δικαιολογεί τον επαναστατικό αμυντισμό, το συνειδητό προλεταριάτο μπορεί να συμφωνήσει μόνο με τον όρο: α) περάσματος της εξουσίας στα χέρια του προλεταριάτου και των φτωχών τμημάτων της αγροτιάς που κλίνουν προς αυτό, β) παραίτησης από όλες τις προσαρτήσεις στην πράξη και όχι στα λόγια, γ) ολοκληρωτικής ρήξης στην πράξη με όλα τα συμφέροντα του κεφαλαίου. Ακούω ότι στη Ρωσία παρατηρείται ενωτική τάση, ένωση με τους αμυνίτες. Αυτό είναι προδοσία του σοσιαλισμού. Νομίζω ότι είναι καλύτερο να μείνω μόνος μου, σαν τον Λίμπκνεχτ: ένας, ενάντια στους 110".(4 του Απρίλη 1917, τομ.31, σελ 103)
"Ο σ. Κάμενεφ αντιπαραθέτει το "κόμμα των μαζών" στην "ομάδα των προπαγανδιστών". Μα, οι "μάζες" είναι ακριβώς που παρασύρθηκαν τώρα από τη μέθη του "επαναστατικού" αμυντισμού. Δεν θα ήταν άραγε, πολύ καλύτερα και για τους διεθνιστές να ξέρουν, σε μια τέτοια στιγμή, ν’ αντιστέκονται στη "μαζική" μέθη, παρά να "θέλουν να μείνουν με τις μάζες", δηλαδή να παρασυρθούν από το γενικό ρεύμα; Δεν είδαμε μήπως, πως οι σωβινιστές σ’ όλες τις εμπόλεμες ευρωπαϊκές χώρες δικαιολογούσαν τον εαυτό τους, με την επιθυμία "να μείνουν με τις μάζες"; Δεν είναι μήπως υποχρεωτικό να ξέρει κανείς για ένα χρονικό διάστημα να είναι μειοψηφία απέναντι στη "μαζική" μέθη; Δεν είναι μήπως η δουλειά, ακριβώς των προπαγανδιστών, της προλεταριακής γραμμής από τη "μαζική" αμυνίτικη και μικροαστική μέθη;"(8-13 Απρίλη 1917, τομ. 31, σελ. 143).
Το αρχικό κεφάλαιο του πατριωτισμού και της εθνικής συμφιλίωσης άρχισε σταδιακά να ροκανίζεται. Οι αποτυχίες και οι ήττες στο μέτωπο με τις εκατόμβες των σκοτωμένων στρατιωτών, σε συνδυασμό με τις άθλιες συνθήκες των εργατών, των χωρικών και των στρατιωτών στα χαρακώματα μεγάλωναν το ρήγμα ανάμεσα στο καθεστώς και στα εργατικά και φτωχά λαϊκά στρώματα. Από το 1915 και μετά άρχισαν να σημειώνονται κινητοποιήσεις και απεργίες. Το 1916 εκδηλώθηκαν 1410 απεργίες στις οποίες έλαβαν μέρος πάνω από 1 εκατομμύριο εργάτες.
"Την επαναστατική κρίση την επιτάχυναν μια σειρά πολύ βαριές ήττες που έπαθε η Ρωσία και οι σύμμαχοί της. Οι ήττες κλόνισαν όλο το παλιό κυβερνητικό μηχανισμό και όλη την παλιά τάξη πραγμάτων… και όσοι φώναζαν και ωρύονταν ενάντια στην "ηττοπάθεια" βρίσκονται τώρα μπροστά στο γεγονός της ιστορικής σύνδεσης ανάμεσα στην ήττα της πιο καθυστερημένης και πιο βάρβαρης μοναρχίας, της τσαρικής μοναρχίας, και της έναρξης της επαναστατικής πυρκαγιάς".(7 Μάρτη 1917, τομ. 31, σελ. 15).
Στις 23 του Φλεβάρη 1917 (παγκόσμια ημέρα της εργαζόμενης γυναίκας) στην Πετρούπολη ξέσπασαν εργατικές διαδηλώσεις και κηρύχτηκε γενική απεργία για τρεις ημέρες. Στις 26 όλες οι διαδηλώσεις κατευθύνθηκαν προς το κέντρο της πόλης και δέχτηκαν καταιγισμό πυρών μ’ αποτέλεσμα εκατοντάδες νεκρούς και τραυματίες. Στις 27 και 28 του μήνα, σχεδόν 200.000 στρατιώτες τάχθηκαν στο πλευρό των επαναστατών και καταλαμβάνοντας την κεντρική αποθήκη όπλων της πόλης τους τα μοίρασαν. Ταυτόχρονα, αυτές τις μέρες οι εργάτες κινητοποιήθηκαν άμεσα για τη δημιουργία των Σοβιέτ (παρακαταθήκη της επανάστασης του 1905), συγκροτώντας ένα ισχυρό Σοβιέτ στην Πετρούπολη, το οποίο στηρίζονταν και από τα τμήματα του επαναστατημένου στρατού. Στις 2 του Μάρτη οι επαναστάτες κατέλαβαν το Παλάτι της Ταυρίδας, συλλαμβάνοντας τους υπουργούς του τσάρου και 2 μέρες μετά το τσαρικό καθεστώς ήταν παρελθόν. Η επανάσταση του Φλεβάρη μπορεί να ήταν αποτέλεσμα μιας αυθόρμητης κινητοποίησης εκατοντάδων χιλιάδων πεινασμένων, εξαθλιωμένων και οργισμένων αντρών και γυναικών, αλλά σ’ αυτή ενυπήρχαν και τα σπέρματα της συγκλονιστικής επανάστασης του 1905, των προπολεμικών, όπως και του 1916, εργατικών κινητοποιήσεων.
Στις 2 Μάρτη, η νεοσχηματισθείσα από αστούς πολιτικούς προσωρινή κυβέρνηση, υπό τον Μιλιουκόφ (υπουργός δικαιοσύνης ο Κερένσκι) υποστηρίζεται από το Σοβιέτ Πετρούπολης ( η πλειοψηφία του ανήκε στους σοσιαλδημοκράτες-μενσεβίκους και στους σοσιαλεπαναστάτες-εσέρους), υπό όρους. Οι όροι αυτοί σε γενικές γραμμές ήταν η κατοχύρωση αστικών ελευθεριών και δικαιωμάτων. Η στάση του μπολσεβίκικου κόμματος απέναντι στην κυβέρνηση διαγράφεται στο τηλεγράφημα που ο Λένιν έστειλε στις 6 του Μάρτη στους εξόριστους μπολσεβίκους της Στοκχόλμης που έφευγαν για τη Ρωσία. "Η τακτική μας: πλήρης δυσπιστία, καμία υποστήριξη στη νέα κυβέρνηση, ιδιαίτερα υποπτευόμαστε τον Κερένσκι, εξοπλισμός προλεταριάτου-μοναδική εγγύηση, άμεσες εκλογές Δούμας στην Πετρούπολη, καμιά προσέγγιση με άλλα κόμματα"(τομ. 31, σελ. 7).
Η αντίληψη των αριστερών κομμάτων για την επανάσταση καθόρισε και την άποψή τους για τα Σοβιέτ. Οι μενσεβίκοι και οι εσέροι υποστηρίζοντας τον αστικοδημοκρατικό χαρακτήρα της, παρ’ όλο που είχαν πρωτοστατήσει στην συγκρότησή τους, τα θεωρούσαν σαν μαζικές οργανώσεις, που θα εξασφάλιζαν επιρροή στην αστική κυβέρνηση. Οι μπολσεβίκοι επιστρέφοντας από τις φυλακές και την εξορία, αντιλαμβάνονταν ότι οι συνθήκες γεννούσαν πρωτόγνωρες καταστάσεις. Γι’ αυτό θεωρούσαν πως η συμμαχία εργατών και αγροτών ήταν ικανή, όχι μόνο να επιβάλλει το αστικοδημοκρατικό στάδιο, αλλά να προχωρήσει παραπέρα και να την φέρει στην εξουσία. Παρ’ ότι μειοψηφία στα Σοβιέτ και σε στάδιο ανασυγκρότησής τους, ήταν η μόνη πολιτική δύναμη, που πρότεινε την ανακήρυξη του Σοβιέτ Πετρούπολης σε επαναστατική εξουσία. Ήταν οι μόνοι που κατέκριναν τη συμφωνία για υποστήριξη της κυβέρνησης (η οποία ανάμεσα στα άλλα, δεν περιελάμβανε καμία δέσμευση για την άμεση διακοπή του πολέμου, τη διανομή της γης στους αγρότες και την κατοχύρωση του 8ώρου).
"… στην οποία ο Μιλουκόφ και οι άλλοι καντέτοι είναι περισσότερο για διακόσμηση… ο Κερένσκι παίζει το ρόλο μπαλαλάϊκας για την εξαπάτηση των εργατών και των αγροτών-η κυβέρνηση αυτή δεν είναι τυχαίο άθροισμα προσώπων. Αυτοί είναι οι εκπρόσωποι μιας νέας τάξης, που ανέβηκε στην πολιτική εξουσία στη Ρωσία, των καπιταλιστών τσιφλικάδων και της αστικής τάξης, που από καιρό κυβερνά τη χώρα μας οικονομικά… Η νέα αυτή τάξη βρισκόταν "σχεδόν ολότελα" στην εξουσία το 1917, γι’ αυτό και τα πρώτα χτυπήματα, ενάντια στον τσαρισμό, στάθηκαν αρκετά για να γκρεμιστεί και να αδειάσει τη γωνιά στην αστική τάξη".(7 Μάρτη, τομ.31, σελ. 18)
Η συγκρότηση των Σοβιέτ και η ανάπτυξή τους έπαιξε καταλυτικό ρόλο και στη συγκεκριμένη στιγμή και στη μετέπειτα πορεία. Μέσα απ’ αυτά οι εργαζόμενοι αρχίζουν να συνειδητοποιούν την ταξική τους υπόσταση και να κατανοούν την ανάγκη της ταξικής ενότητας και παράλληλα συνειδητοποιούν σταδιακά ότι μπορούν οι ίδιοι ν’ αναλάβουν τη λύση των ζητημάτων τους. Μέσα σ’ αυτά οι εργάτες, οι στρατιώτες, οι φτωχοί αγρότες ψηφίζουν, ψηφίζονται, συζητούν, αντιπαρατίθενται, δραστηριοποιούνται καθημερινά. Διαβάζουν προτάσεις επί προτάσεων, θέσεις, εφημερίδες, έντυπα. Με την τακτική που ακολούθησε το κόμμα των μπολσεβίκων, πρώτα οι εργάτες και αργότερα οι αγρότες εγκατέλειψαν γρήγορα τις φιλελεύθερες ιδέες και στην πορεία τους μενσεβίκους και εσέρους. Μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα το κίνημα των Σοβιέτ απλώθηκε παντού, σε πόλεις και σε χωριά. Υπολογίζεται, πως το Μάη υπήρχαν 400 Σοβιέτ, τον Αύγουστο 600 και τον Οκτώβρη 900. Λίγες μέρες μόλις μετά την επανάσταση, το Σοβιέτ Πετρούπολης των εργατών και στρατιωτών βουλευτών αριθμούσε ήδη πάνω από 1500 βουλευτές.
Παρά την στήριξη του Σοβιέτ στην κυβέρνηση, οι εργάτες και οι στρατιώτες παρέμεναν επιφυλακτικοί απέναντί της, αναγνωρίζοντας και υπακούοντας μόνο στο Σοβιέτ. “Δίπλα σ' αυτή την κυβέρνηση... ξεπετάχτηκε η κύρια, η ανεπίσημη, η υπανάπτυκτη ακόμα, η σχετικά αδύνατη εργατική κυβέρνηση... Η κυβέρνηση αυτή είναι το Σοβιέτ στην Πετρούπολη”.
Έτσι γεννήθηκε η δυαδική εξουσία, όπως ονομάστηκε από τον Λένιν. Στις 9 του Απρίλη γράφει ο ίδιος: “Σε τι συνίσταται η δυαδική εξουσία; Στο ότι πλαϊ στην προσωρινή κυβέρνηση, στην κυβέρνηση της αστικής τάξης, σχηματίστηκε μια άλλη κυβέρνηση, αδύνατη ακόμα, εμβρυακή, που ωστόσο υπάρχει αναμφισβήτητα στην πραγματικότητα και αναπτύσσεται: τα Σοβιέτ...”, “Η εξουσία αυτή είναι εντελώς διαφορετικού είδους από την εξουσία που υπάρχει γενικά στην κοινοβουλευτική αστική δημοκρατία...”, “ Η εξουσία αυτή είναι ίδιου τύπου με την Κομμούνα του Παρισιού το 1871”, “ Η ανθρωπότητα δεν έχει δημιουργήσει και μεις δεν ξέρουμε ως τα σήμερα ανώτερο, καλύτερο τύπο διακυβέρνησης από τα Σοβιέτ...”(τομ. 31, σελ. 145) “ Η δυαδική εξουσία εκφράζει στην ανάπτυξη της επανάστασης μόνο μια μεταβατική στιγμή...”, “Δεν χωράει ούτε η παραμικρή αμφιβολία ότι μια τέτοια “σύμπλεξη” δεν μπορεί να κρατήσει πολύν καιρό. Δυο εξουσίες σε ένα κράτος δεν μπορεί να υπάρχουν. Η μια από τις δυο πρέπει να εκμηδενιστεί...”(τομ. 31, σελ 155)
Στις 4 του Απρίλη επιστρέφοντας ο Λένιν από την εξορία παρουσίασε σε δυο συγκεντρώσεις το πρόγραμμα του κόμματος, γνωστό σαν “θέσεις του Απρίλη”:
• ο πόλεμος και από την πλευρά της Ρωσίας είναι ιμπεριαλιστικός, εξ' αιτίας του καπιταλιστικού χαρακτήρα της προσωρινής κυβέρνησης
• η ιδιομορφία της στιγμής βρίσκεται στο πέρασμα από το πρώτο στάδιο της επανάστασης, που έδωσε την εξουσία στην αστική τάξη, στο δεύτερο στάδιό της που θα πρέπει να δώσει την εξουσία στο προλεταριάτο και στα φτωχά αγροτικά στρώματα
• καμία στήριξη στην κυβέρνηση
• όχι κοινοβουλευτική δημοκρατία, αλλά δημοκρατία των Σοβιέτ των εργατών, των εργατών γης και των αγροτών
• δήμευση όλων των γαιών των τσιφλικάδων και εθνικοποίηση όλων των γαιών της χώρας, διάθεση της γης από τα τοπικά Σοβιέτ των εργατών γης και των αγροτών
• άμεση συγχώνευση όλων των τραπεζών σε μια πανεθνική με άσκηση ελέγχου πάνω σ' αυτή από το Σοβιέτ των εργατών
• άμεσο καθήκον το πέρασμα αμέσως στον έλεγχο της κοινωνικής παραγωγής και της διανομής των προϊόντων από μέρους του Σοβιέτ
Οι θέσεις αυτές συνοψίστηκαν στα συνθήματα: “Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ” και “Ειρήνη, γη, ψωμί”.(τομ 31,σελ 113)
Στις 18 του Απρίλη, η κυβέρνηση αποφάσισε τη συνέχιση της συμμετοχής της Ρωσίας στον πόλεμο. Η απόφαση αυτή οδήγησε στο ξέσπασμα νέων διαδηλώσεων κατά του πολέμου και υπέρ της εξουσίας των Σοβιέτ. Οι διαδηλώσεις αυτές, ταυτόχρονα με την άρνηση των στρατιωτών να επιτεθούν ενάντιά τους, οδήγησαν σε πολιτική κρίση με την παραίτηση του Μιλιουκόφ. Στις 6 του Μάη συγκροτήθηκε υπό τον Λβοφ (υπουργός Στρατωτικών και Ναυτικού, ο Κερένσκι) κυβέρνηση συνασπισμού με τη συμμετοχή μενσεβίκων και εσέρων. “ Οι μάζες διδάσκονταν τα καθήκοντα της επανάστασης από την ίδια την αγωνιστική τους πείρα. Τα γεγονότα της 20-21 του Απρίλη, ήταν ένας ιδιόμορφος συνδυασμός διαδήλωσης με κάτι που έμοιαζε με ένοπλη εξέγερση. Αυτό ήταν αρκετό για να προκαλέσει την πτώση της αστικής κυβέρνησης”. “ Η 6 του Μάη απομάκρυνε τυπικά από την εξουσία τους μέχρι κυνισμού φανερούς εκπροσώπους του ιμπεριαλισμού... και ουσιαστικά μετέτρεψε τα κόμματα που είχαν την πλειοψηφία στα Σοβιέτ, σε κυβερνητικά κόμματα. Το κόμμα μας έμεινε και πριν και μετά τις 6 του Μάη αντιπολιτευόμενη μειοψηφία”.(13 Ιούνη, τομ 32, σελ. 332) “Οι “δικοί μας” σχεδόν σοσιαλιστές υπουργοί βρέθηκαν ακριβώς σε μια κατάσταση, που η αστική τάξη άρχισε να βγάζει τα κάστανα από τη φωτιά με τα δικά τους χέρια, να κάνει με τη βοήθειά τους αυτό που ποτέ δε θα μπορούσε να κάνει χωρίς αυτούς”.(8 Ιούνη, τομ.32, σελ 312)
Στις 3-24 του Ιούνη διεξήχθη το 1ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ. Σε σύνολο 256 μελών εκλέχθηκαν για την Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή: 36 μπολσεβίκοι, 107 μενσεβίκοι και 101 εσέροι. Έχοντας την πλειοψηφία οι δυο τελευταίοι, διακήρυξαν την υποστήριξη των Σοβιέτ στην κυβέρνηση. Οι μπολσεβίκοι αν και μειοψηφία όλο αυτό το διάστημα, στα όργανα των Σοβιέτ, με την προπαγάνδιση των θέσεών τους και τη δράση τους συντέλεσαν στην αυξανόμενη ενεργοποίηση των εργατών και των αγροτών. Σε χώρους στους οποίους η επιρροή τους ήταν αυξημένη, οι εργάτες ίδρυαν εργοστασιακές επιτροπές, καταλάμβαναν τα εργοστάσια που έκλειναν, επέβαλαν το 8ωρο, οργάνωναν πολιτοφυλακή. Από την άνοιξη άρχισε να αναπτύσσεται και το αγροτικό κίνημα. Παρά τις κυβερνητικές απαγορεύσεις και την κατάπνιξη των “αγροτικών ταραχών” αργότερα, οι αγρότες καταλάμβαναν και έσπερναν τα ακαλλιέργητα χωράφια των τσιφλικάδων, αρνούνταν να πληρώσουν τα ακριβά ενοίκια κ.α. Τον Μάη έγιναν 259 και τον Ιούνη 577 αγροτικές κινητοποιήσεις, ενώ από τον Ιούλη το αγροτικό κίνημα αγκάλιασε 43 κυβερνεία. Οι μπολσεβίκοι ήταν οι μόνοι υποστηρικτές τους.
Στις αρχές του Ιούνη, η κατάσταση στην Πετρούπολη γινόταν όλο και πιο εκρηκτική. Η προετοιμασία της επίθεσης στο μέτωπο και οι δυσκολίες επισιτισμού, μεγάλωναν την αγανάκτηση των εργατών, των στρατιωτών και των φτωχών αγροτών. Η διαταγή της κυβέρνησης για την κατάληψη της έπαυλης του Ντουρναβό και την έξωση από αυτή των εργατών του Βίμποργκ προκάλεσε απεργίες. Στις 7 του Ιούνη απήργησαν 4 εργοστάσια και την επόμενη 28. Οι μάζες αυθόρμητα κατέβαιναν στους δρόμους και η κυβέρνηση αναγκάστηκε να υποχωρήσει.(η έπαυλη ανήκε στον υπουργό του τσάρου Ντουρναβό, η οποία καταλήφθηκε τις μέρες του Φλεβάρη από εργάτες οργανώσεων της προαναφερόμενης συνοικίας και από αναρχικούς. Τη νύχτα όμως, προς τις 19 Ιούνη, ένοπλο τμήμα στρατιωτικών και κοζάκων την κατέλαβε, σκοτώνοντας 2 αναρχικούς και συλλαμβάνοντας 59 εργάτες).
Το μπολσεβίκικο κόμμα αποφάσισε την πραγματοποίηση διαδήλωσης για τις 10 του Ιούνη. Η ανακοίνωσή της δημιούργησε μεγάλη απήχηση στις μάζες και μεγάλη ανησυχία στους κύκλους της κυβέρνησης, των μενσεβίκων και των εσέρων. Στις 9 του μήνα το Πανρωσικό Συνέδριο αποφάσισε την απαγόρευση των διαδηλώσεων για τις τρεις επόμενες μέρες, με τη δικαιολογία ότι μέσα από αυτές θα δρούσαν αντεπαναστατικά στοιχεία. Αργά το βράδυ, οι μπολσεβίκοι αποφάσισαν να αναστείλουν τη διαδήλωση, μπροστά στον κίνδυνο προβοκάτσιας. “Το συμπέρασμα από τις αστικές επαναστάσεις είναι: στην αρχή εξοπλισμός του προλεταριάτου, έπειτα αφοπλισμός του για να μην τραβήξει παραπέρα. Αφού χρειάστηκε να απαγορευτεί μια ειρηνική διαδήλωση, αυτό σημαίνει πως η κατάσταση είναι πολύ σοβαρή. Ο Τσερετέλι (σημ. Μενσεβίκος και υπουργός της κυβέρνησης)... εξέφρασε την ξεκάθαρη επιθυμία να αφοπλιστούν οι εργάτες..., αξίωσε να θεωρηθούν οι μπολσεβίκοι, κόμμα που βρίσκεται έξω από τις γραμμές της επαναστατικής δημοκρατίας. Οι εργάτες πρέπει να καταλάβουν καλά, πως τώρα δεν μπορεί να γίνει λόγος για ειρηνική διαδήλωση.”(11 Ιούνη. τομ 32,σελ. 331), “Σας είναι άγνωστο το επιτελείο της αντεπανάστασης; Επιτρέψτε μας να σας βοηθήσουμε να το μάθετε: Το επιτελείο της αντεπανάστασης που οργανώνεται, βρίσκεται κύριοι στην Προσωρινή Κυβέρνηση, στην ίδια την κυβέρνηση συνασπισμού, στην οποία μετέχουν οι σύντροφοί σας!”(17 Ιούνη, τομ. 32, σελ. 348)
Με την εκπνοή της απαγόρευσης, το Πανρωσικό Συνέδριο πήρε απόφαση για διαδήλωση στις 18 του Ιούνη. Την μέρα αυτή θα άρχιζε η επίθεση του ρώσικου στρατού στο μέτωπο και οι μενσεβίκοι και εσέροι ηγέτες επιδίωκαν να δώσουν στη διαδήλωση περιεχόμενο στήριξης των μαζών προς την κυβέρνηση. Οι μπολσεβίκοι δούλεψαν επίμονα, για να φανούν σ' αυτή οι πραγματικές διαθέσεις των μαζών αλλά και για να κερδίσουν την επιρροή σ' αυτές. Η διαδήλωση απέκτησε καθαρά αντικυβερνητικό περιεχόμενο. “Η 18 του Ιούνη θα μπει, έτσι είτε αλλιώς, στην ιστορία της ρωσικής επανάστασης σαν μια από τις μέρες της στροφής... όποια και αν είναι η πορεία και ο ρυθμός της παραπέρα ανάπτυξης, το κέρδος παραμένει τεράστιο από άποψη συνειδητότητας και σαφήνειας. Η διαδήλωση σκόρπισε μέσα σε λίγες ώρες σα μια χούφτα σκόνη τα λόγια για τους μπολσεβίκους-συνωμότες και έδειξε με αναμφισβήτητη παραστατικότητα ότι η εμπροσθοφυλακή των εργαζόμενων μαζών της Ρωσίας, το βιομηχανικό προλεταριάτο της πρωτεύουσας και τα στρατεύματά της είναι στην συντριπτική τους πλειοψηφία υπέρ των συνθημάτων που υποστήριζε πάντα το κόμμα μας... Μισό περίπου εκατομμύριο διαδηλωτές... Ενότητα γύρω απ' τα συνθήματα, που ανάμεσά τους είχαν συντριπτική υπεροχή τα: “Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ”, “κάτω οι 10 καπιταλιστές υπουργοί”, “ούτε χωριστή ειρήνη με τους Γερμανούς, ούτε μυστικά σύμφωνα με τους αγγλογάλλους καπιταλιστές”κτλ... Η διαδήλωση της 18 του Ιούνη αποτέλεσε διαδήλωση των δυνάμεων και της πολιτικής του επαναστατικού προλεταριάτου, που δείχνει την κατεύθυνση της επανάστασης... Μ' αυτή την έννοια η 18 του Ιούνη ήταν η πρώτη πολιτική διαδήλωση δράσης, εξήγηση -όχι με το βιβλίο ή με την εφημερίδα, αλλά στο δρόμο, όχι μέσω των ηγετών, αλλά μέσω των μαζών- εξήγηση του πως δρουν οι διάφορες τάξεις, πως θέλουν να δρουν και πως θα δρουν για να οδηγήσουν την επανάσταση παραπέρα”.(21 Ιούνη, τομ. 32, σελ. 360-361)
Και όσο μέσα από τη δράση και την εμπειρία της εργατικής τάξης ανέβαινε και ο βαθμός της συνείδησής της, τόσο αντιλαμβανόταν όλο και περισσότερο, ότι η οικονομική κρίση και τα προβλήματα στην παραγωγή δεν μπορούσαν να λυθούν χωρίς την υποστήριξη της πολιτείας. Αντιλαμβανόταν, ότι η ίδια η αστική τάξη αδυνατούσε να τα επιλύσει μέσα από τις κυβερνήσεις της, γιατί ερχόταν σ' αντίθεση με τα δικά της συμφέροντα. “Δεν είμαστε αγύρτες. Πρέπει να στηριζόμαστε μόνο στη συνειδητότητα των μαζών”, είχε γράψει ο Λένιν (4 Απρίλη, τομ.31, σελ. 105). Δεν ήταν λοιπόν μόνο ο πόλεμος, ή η αυτοδιαχείριση των εργοστασίων, αλλά η ίδια η πρόταση για κατάληψη της εξουσίας από τους εργάτες, που κάνει τους μπολσεβίκους ελκυστικούς στις εργατικές μάζες και τα φτωχά λαϊκά στρώματα της πόλης και του χωριού. Το κόμμα των μπολσεβίκων βγήκε από την παρανομία με 24.000 μέλη. Όσο το άστρο των μπολσεβίκων ανέβαινε στο επαναστατικό στερέωμα, άλλο τόσο η κυβέρνηση εντατικοποιούσε, κύρια μέσα από τον αστικό και τον μικροαστικό Τύπο, την επίθεσή της ενάντια στον εσωτερικό εχθρό, καταφεύγοντας στην συνωμοσιολογία και τη λασπολογία. Οι πιο ακραίες επινοήσεις και τα πιο τερατώδη ψέματα άρχισαν να βλέπουν το φως της δημοσιότητας, αλλά και τους σκοτεινούς διαδρόμους της φημολογίας ενάντια στους μπολσεβίκους ηγέτες και ιδιαίτερα ενάντια στον Λένιν. Χρησιμοποιώντας σαν επιχείρημα το γεγονός, ότι ο Λένιν είχε επιστρέψει μέσω Γερμανίας (μέσα σε ένα σφραγισμένο τρένο) κατηγόρησαν αυτόν και τους μπολσεβίκους ότι είναι πράκτορες της Γερμανίας και χρηματοδοτούνται από αυτή, για να οργανώσουν την αντιπολεμική προπαγάνδα. Ακριβώς, όπως και ο Λύμπκνεχτ είχε κατηγορηθεί στη Γερμανία ως προδότης, για τη στάση του απέναντι στον πόλεμο, δουλεύοντας δήθεν για λογαριασμό της Αγγλίας. Τα αποτελέσματα της συκοφαντικής αυτής επίθεσης ήταν ελάχιστα, καθώς οι εργάτες, οι στρατιώτες και οι αγρότες αντιλήφθηκαν ποια είναι τα αίτιά της και ποια συμφέροντα εξυπηρετούσαν.
Στις 3 του Ιούλη, άρχισαν να φτάνουν στην Πετρούπολη οι πρώτες πληροφορίες για την ήττα της επίθεσης στο μέτωπο. Η βαριά αυτή ήττα είχε σαν αποτέλεσμα να σκοτωθούν 60.000 περίπου στις δεκαήμερες μάχες και ν' ακολουθήσει άτακτη υποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων. “Η επίθεση κηρύχτηκε στο όνομα της ειρήνης.... Οι Ρώσοι “σοσιαλιστές” υπουργοί στόλισαν αυτή τη συνηθισμένη μέθοδο όλων των ιμπεριαλιστών με τις πιο ηχηρές φράσεις, όπου τα λόγια για σοσιαλισμό, δημοκρατία, επανάσταση, ηχούν σαν κουδουνίστρα στα χέρια ενός επιδέξιου ταχυδακτυλουργού”(4 Ιούλη, τομ. 32, σελ. 365). Εργάτες, στρατιώτες και ναύτες κατέβηκαν αυθόρμητα σε μαζικές διαδηλώσεις. Στις 4 του Ιούλη, ο ίδιος ο Λένιν μίλησε στους ναύτες της Κοστάνδης. Οι διαδηλωτές, που τη μέρα αυτή ξεπερνούσαν τις 500.000 αντιμετωπίστηκαν με βιαιότητα, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 400 και να τραυματιστούν εκατοντάδες. Αμέσως σχηματίστηκες νέα κυβέρνηση με Πρωθυπουργό τον Κερένσκι, η οποία εξαπέλυσε πογκρόμ ενάντια στο μπολσεβίκικο κόμμα και σε κάθε επαναστατικό στοιχείο. Άρχισαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις για τον αφοπλισμό εργατών και στρατιωτών και στην επαρχία συλλαμβάνονταν μαζικά τα μέλη των αγροτικών επιτροπών. Λεηλάτησαν γραφεία και τυπογραφεία των μπολσεβίκων, ενώ κατέστρεψαν γραφεία και μηχανήματα της “Πράβντα”, συλλαμβάνοντας τους εργάτες και τους στρατιώτες που τα περιφρουρούσαν. Το συμβούλιο των υπουργών αποφάσισε ότι “όποιος υποκινεί το στρατό σε καιρό πολέμου είναι ένοχος εσχάτης προδοσίας”. Οι μπολσεβίκοι κατηγορήθηκαν για πραξικόπημα και διατάχθηκε η σύλληψη ηγετών τους. Ο Λένιν, για να αποφύγει τη σύλληψη κατέφυγε στη Φιλανδία. Τα γεγονότα της 4ης του Ιούλη αποτέλεσαν σημείο στροφής όλης της επανάστασης και άλλαξαν τα μέχρι τότε δεδομένα.
“ Το κίνημα της 3 και 4 του Ιούλη ήταν μια τελευταία προσπάθεια να παρακινηθούν τα Σοβιέτ μέσω μιας διαδήλωσης να πάρουν την εξουσία. Από εκείνη τη στιγμή τα Σοβιέτ, δηλαδή οι εσέροι και οι μενσεβίκοι που κυριαρχούν σ' αυτά, παραδίδουν ουσιαστικά την εξουσία στην αντεπανάσταση, καλώντας αντεπαναστατικά στρατεύματα στην Πετρούπολη, αφοπλίζοντας και διαλύοντας τα επαναστατικά συντάγματα και τους εργάτες, αποδοκιμάζοντας και ανεχόμενοι την αυθαιρεσία και τη βία ενάντια στους μπολσεβίκους, την επιβολή της θανατικής ποινής στο μέτωπο κ.λ.π. Τώρα η στρατιωτική, συνεπώς και η κρατική εξουσία, ουσιαστικά έχει πια περάσει στα χέρια της αντεπανάστασης, που αντιπροσωπεύεται από τους καντέτους και υποστηρίζεται από τους εσέρους και τους μενσεβίκους. Τώρα, η ειρηνική εξέλιξη της επανάστασης στη Ρωσία είναι πια αδύνατη και η ιστορία βάζει έτσι το ζήτημα: είτε πλήρης νίκη της αντεπανάστασης είτε μια νέα επανάσταση.” ( ανάμεσα 22-26 Ιούλη 1917, τομ. 34, σελ. 29)
“ Τα γεγονότα του Ιούλη δεν μπορούσαν ακόμα να φέρουν τη δικτατορία του προλεταριάτου -οι μάζες δεν ήταν ακόμα προετοιμασμένες. Γι' αυτό ακριβώς καμία από τις υπεύθυνες οργανώσεις δεν έριξε στις μάζες ένα τέτοιο σύνθημα. Σαν ανίχνευση όμως στο στρατόπεδο των εχθρών, τα γεγονότα του Ιούλη είχαν τεράστια σημασία.” ( 7 Μάρτη 1918, τομ.36, σελ. 4)
Η εξουσία πέρασε ολοκληρωτικά στα χέρια της Προσωρινής κυβέρνησης και τα Σοβιέτ μετατράπηκαν σ' ανίσχυρο εξάρτημά της. Η δυαδική εξουσία σταμάτησε. Ταυτόχρονα όμως οι μενσεβίκοι και οι εσέροι αποδείχτηκαν στην πράξη, μπροστά στα μάτια εκατοντάδων χιλιάδων φτωχών ανθρώπων συμμέτοχοι και συνένοχοι της αντεπανάστασης. Οι στόχοι και τα συμφέροντα που εξυπηρετούσε η κυβέρνηση Κερένσκι φαίνονται και από τη χαρακτηριστική δήλωση του Λβοφ, πρωθυπουργού της δεύτερης προσωρινής κυβέρνησης: “ Τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν τις τελευταίες μέρες στη χώρα μας, ενισχύουν ιδιαίτερα την αισιοδοξία μου. Το βαθύ ρήγμα που ανοίξαμε στο μέτωπο του Λένιν, έχει κατά τη γνώμη μου, ασύγκριτα μεγαλύτερη σημασία για τη Ρωσία, απ' ότι το ρήγμα που άνοιξαν οι Γερμανοί στο νοτιοδυτικό μας μέτωπο”. Ο Λβοφ έκρινε την εσωτερική κατάσταση ακριβώς από τη σκοπιά του εμφυλίου πολέμου και παραδέχτηκε πως η νίκη ενάντια στον ταξικό εχθρό, έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία από την ήττα από τον εξωτερικό εχθρό.
“ Το τελευταίο -και ίσως πιο διδακτικό συμπέρασμα... είναι ότι και οι τρεις κρίσεις, μας παρουσιάζουν μια ορισμένη, καινούρια για την ιστορία της επανάστασής μας, μορφή διαδήλωσης, πιο σύνθετου τύπου, με κυματοειδή κίνηση, με γρήγορη άνοδο και απότομη ύφεση, με όξυνση της επανάστασης και της αντεπανάστασης... Στη διάρκεια και των τριών αυτών κρίσεων το κίνημα είχε τη μορφή της διαδήλωσης... εδώ ακριβώς βρίσκεται η ουσία, πως δεν πρόκειται για μια συνηθισμένη διαδήλωση: είναι κάτι πολύ περισσότερο από διαδήλωση και κάτι λιγότερο από επανάσταση...”(7 Ιούλη, τομ. 32, σελ. 430)
Η γενική θερινή αντεπίθεση του ρώσικου στρατού, που είχε σχεδιάσει η κυβέρνηση Κερένσκι από τη Βαλτική ως τον Εύξεινο Πόντο, κατέληξε σε παταγώδη αποτυχία. Το μόνο που πέτυχε ήταν ο πολλαπλασιασμός του αίματος, των νεκρών των τραυματιών και των αιχμαλώτων. Οι στρατιώτες στο μέτωπο, που μέχρι τότε ήταν επηρεασμένοι από το σύνθημα των αστών, των εσέρων και των μενσεβίκων για “την υπεράσπιση της πατρίδας”, άρχισαν να αλλάζουν διαθέσεις. Αρκετές μονάδες αρνούνταν πλέον να πολεμήσουν και εγκατέλειπαν τις θέσεις τους, διαδήλωναν, στασίαζαν σκοτώνοντας τους αξιωματικούς τους. Στις πόλεις και στα χωριά με την ανεργία, την πείνα και την εξαθλίωση, που ήταν ο καθημερινός εφιάλτης εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, η κατάσταση αυτή δημιούργησε αναβρασμό και όλα προσομοίαζαν σε μια χύτρα, που το καπάκι της ήταν έτοιμο ν' ανατιναχτεί. Οι μπολσεβίκοι πύκνωναν τις γραμμές της αποδοχής τους. Στις 14 Αυγούστου, μετά από κάλεσμά τους, πραγματοποιήθηκε απεργία με τη συμμετοχή 400.000 εργατών. Η προσπάθεια της κυβέρνησης να συγκρατήσεις το ολοένα και πιο ριζοσπαστικό κίνημα, στα πλαίσια της “αστικής νομιμότητας” έπεφτε στο κενό. Η αστική τάξη συνειδητοποίησε, πως απαραίτητη πλέον προϋπόθεση για την επιβίωσή της, ήταν η “δια ροπάλου” πειθαρχία στο στρατό και στην κοινωνία. Η αγωνία και η ανησυχία της φαίνεται από τη δήλωση που έκανε ο Ροντζιάνκο, πρώην πρόεδρος της Δούμας, ότι η κατάληψη της Πετρούπολης από τους Γερμανούς ( η Ρίγα είχε ήδη καταληφθεί) θα ήταν ευλογία, αφού θα σήμαινε το τέλος των εξεγέρσεων.
Προς τα τέλη του Αυγούστου (27-31) έγινε απόπειρα πραξικοπήματος υπό τον στρατηγό Κορνίλωφ. Οι μπολσεβίκοι, αν και ήταν υπό διωγμών, συνέβαλαν αποφασιστικά στην κατάπνιξή του. Τα ένοπλα αποσπάσματα, που οργανώθηκαν από τις εργοστασιακές επιτροπές σε όλη την Πετρούπολη, αποτελούνταν από 40.000 μπολσεβίκους. Στις 17 Αυγούστου, είχε προηγηθεί σημείωμα σε εφημερίδα, το οποίο τελείωνε: “... στις προετοιμασίες αυτές (σημ. Για την απόκρουση του ενδεχόμενου πραξικοπήματος) κλήθηκαν να πάρουν μέρος και αντιπρόσωποι των μπολσεβίκων της Μόσχας, που έχουν επιρροή σε πολλές στρατιωτικές μονάδες, όπου στην προκειμένη περίπτωση τους επιτράπηκε η ελεύθερη είσοδος”. Ο Λένιν στις 18-19 Αυγούστου απαντούσε: “Αν... ελεύθερη είσοδο (ποιος; προφανώς οι μενσεβίκοι και οι εσέροι!) στους μπολσεβίκους... τότε αυτό σημαίνει ότι υπήρξε κάποιος συνασπισμός, κάποια συμμαχία, κάποια συμφωνία ανάμεσα τους μπολσεβίκους και τους αμυνίτες... διαδίδοντας τις “φήμες” ότι οι κοζάκοι έρχονται στη Μόσχα, παρά τη θέληση του Κερένσκι... Ο πολιτικός μικροϋπολογισμός των προδοτών μενσεβίκων και αμυνιτών είναι ολοκάθαρος: θέλουν να εξαπατήσουν τους εργάτες... ότι οι κοζάκοι θέλουν τάχα να ανατρέψουν αυτή την κυβέρνηση, ότι η κυβέρνηση αυτή δεν έχει τάχα συνασπισμό με τους κοζάκους... Ο υπολογισμός είναι καθαρός... η εμπιστοσύνη που θα κερδίσουμε για την Προσωρινή κυβέρνηση θα είναι αληθινή και με την ευκαιρία αυτή, θα τραβήξουμε και τους μπολσεβίκους σε “συνασπισμό” μαζί μας!.... ο μπολσεβίκος θα έλεγε: οι εργάτες μαζί μας, οι στρατιώτες μας θα πολεμήσουν ενάντια; στα αντεπαναστατικά στρατεύματα... όχι για να υπερασπίσουν την κυβέρνηση αυτή... φυσικά εμείς θα πολεμήσουμε, όμως δε θα συνάψουμε μαζί σας ούτε την ελάχιστη πολιτική συμμαχία, δε θα σας έχουμε ούτε την ελάχιστη εμπιστοσύνη...” Το άρθρο αυτό, που στάλθηκε σε αρκετές εφημερίδες, ο Λένιν για την Κ.Ε. το συμπλήρωσε με την υποσημείωση: “... να οριστεί επίσημη έρευνα... για να εξακριβωθεί το γεγονός, αν πάνω σ' αυτή τη βάση δημιουργήθηκαν κοινά όργανα μπολσεβίκων και αμυνιτών, αν έγιναν συνασπισμοί ή συμφωνίες... Έχει εξαιρετική σημασία στη Μόσχα να βρίσκονται στο ¨τιμόνι” άνθρωποι, που να μην ταλαντεύονται προς τα δεξιά, να μην είναι ικανοί να κάνουν συνασπισμούς με τους μενσεβίκους, που σε περίπτωση κινήματος να καταλαβαίνουν τα νέα καθήκοντα, το νέο σύνθημα της κατάληψης της εξουσίας, τους νέους δρόμους και τα νέα μέσα για την πραγματοποίησή του. Να γιατί, .... η μομφή στους συνασπιστές-μπολσεβίκους, αν υπήρξαν τέτοιοι, καθώς και η απομάκρυνσή τους είναι απαραίτητη, όχι μόνο στο όνομα της πειθαρχίας, όχι μόνο για να διορθωθεί η ανοησία που διαπράχθηκε, αλλά είναι απαραίτητη για τα πιο ουσιαστικά συμφέροντα του μελλοντικού κινήματος”. (τομ. 34, σελ.73-78)
Στις 30 του Αυγούστου: “Το κίνημα του Κορνίλοφ είναι μια εξαιρετικά αναπάντεχη... και μια απίστευτα απότομη στροφή των γεγονότων... Κατά την γνώμη μου, παραβιάζουν τις αρχές μας αυτοί, που κατρακυλούν ως τον αμυνιτισμό, ως το συνασπισμό με τους εσέρους, ως την υποστήριξη της Προσωρινής κυβέρνησης... Εμείς ακόμη και τώρα δεν πρέπει να υποστηρίζουμε την κυβέρνηση Κερένσκι... θα πολεμήσουμε, πολεμάμε ήδη ενάντια στον Κορνίλοφ... δεν υποστηρίζουμε όμως τον Κερένσκι, μα ξεσκεπάζουμε την αδυναμία του... χωρίς να παραιτηθούμε από το καθήκον της ανατροπής του Κερένσκι... θα πραγματοποιήσουμε διαφορετικά το καθήκον της πάλης εναντίον του, και συγκεκριμένα: θα εξηγούμε στο λαό (που αγωνίζεται ενάντια στον Κορνίλοφ) την αδυναμία και τις ταλαντεύσεις του Κερένσκι... κύριοι έγινε τώρα το δυνάμωμα της ζύμωσης για ένα είδος “μερικών διεκδικήσεων”... πρέπει να τις υποβάλλουμε όχι τόσο σ 'αυτόν, όσο στους εργάτες, τους στρατιώτες και τους αγρότες, που έχουν συνεπαρθεί από την πορεία της πάλης ενάντια στον Κορνίλοφ”. (τομ. 34, σελ. 119-120)
Την 1 του Σεπτέμβρη ο Λένιν βασιζόμενος στην εκτίμηση, οτι η συντριβή του πραξικοπήματος δημιούργησε μια στροφή που έδινε τη δυνατότητα για μια ειρηνική εξέλιξη και στηριζόμενος στην απόφαση των εσέρων και των μενσεβίκων να μην πάρουν μέρος σε κυβέρνηση με τους καντέτους, πρότεινε ένα συμβιβασμό μαζί τους. “Συμβιβασμός από την πλευρά μας είναι η επάνοδος στη διεκδίκηση που είχαμε προβάλλει πριν από τον Ιούνη: όλη η εξουσία στα Σοβιέτ, κυβέρνηση από εσέρους και μενσεβίκους, υπόλογη απέναντι στα Σοβιέτ... Μόνο στο όνομα της ειρηνικής αυτής εξέλιξης της επανάστασης... δυνατότητας εξαιρετικά σπάνιας, μόνο στο όνομά της οι μπολσεβίκοι... οπαδοί των επαναστατικών μεθόδων, οφείλουν και μπορούν, κατά τη γνώμη μου, να κάνουν ένα τέτοιο συμβιβασμό... οι μπολσεβίκοι χωρίς να έχουν την αξίωση συμμετοχής στην κυβέρνηση (πράγμα αδύνατο για έναν διεθνιστή χωρίς ουσιαστική πραγματοποίηση των όρων της δικτατορίας του προλεταριάτου και της φτωχής αγροτιάς)...” (τομ. 34, σελ. 134-135)
Τις μέρες αυτές της πάλης ενάντια στο πραξικόπημα, αναζωογονήθηκε η δράση των Σοβιέτ και σταδιακά άρχισε να προβάλλει ξανά η “δυαδική εξουσία”. Στις 31 Αυγούστου το Σοβιέτ της Πετρούπολης και στις 5 του Σεπτέμβρη της Μόσχας, ψήφισαν την απόφαση για το πέρασμα της εξουσίας στα Σοβιέτ. “Η ιστορική σημασία της ανταρσίας του Κορνίλοφ βρίσκεται ακριβώς στο ότι άνοιξε με εξαιρετική δύναμη τα μάτια των λαϊκών μαζών ώστε να δουν την αλήθεια, που οι εσέροι και οι μενσεβίκοι τη σκέπαζαν και τη σκεπάζουν ως τα τώρα με τη συμβιβαστική λογοκοπία τους... Η ανταρσία του Κορνίλοφ απόδειξε για τη Ρωσία αυτό, που όλη η ιστορία έχει αποδείξει για όλες τις χώρες, δηλαδή πως η αστική τάξη θα προδώσει την πατρίδα και δε θα σταματήσει μπροστά σε κανένα έγκλημα, αρκεί να διατηρήσει την εξουσία της πάνω στο λαό και τα εισοδήματά της”. ( 3 Σεπτέμβρη, τομ.34, σελ. 146)
Τον Σεπτέμβρη, η επαναστατική κρίση βάθαινε. Στις φάμπρικες και στα εργοστάσια το απεργιακό κίνημα ανέβαινε σταθερά. Απεργούσαν οι μεταλλουργοί, οι μεταλλωρύχοι, οι υφαντουργοί, οι βυρσοδέψες, οι τυπογράφοι, ενώ οι σιδηροδρομικοί κατέβαιναν σε πανρωσική απεργία. Τεράστιες απεργίες αλλά και λοκάουτ συγκλόνιζαν όχι μόνο την Πετρούπολη, αλλά και τη Μόσχα, την Οδησσό και το ανθρακοφόρο λεκανοπέδιο του Ντονέτς. Στα χωριά ο αγώνας των αγροτών ενάντια στους τσιφλικάδες έπαιρνε τις πιο έντονες μορφές, φτάνοντας συχνά σε εξέγερση. Κουρασμένοι οι φτωχοί αγρότες από την προσμονή της παραχώρησης γης και αγανακτισμένοι από τα κατασταλτικά μέτρα της κυβέρνησης, έκαιγαν τις επαύλεις και σκότωναν τους τσιφλικάδες ( κυβερνεία Ταμπόρ και Τβερ). Οι στρατιώτες κατά εκατοντάδες και χιλιάδες λιποτακτούσαν από το μέτωπο και κινούνταν σ' όλη τη χώρα σε μεγάλα άτακτα κύματα.
Στις 9 του μήνα, οι μπολσεβίκοι ανέλαβαν την ηγεσία του Σοβιέτ και ο Τρότσκι εκλέχτηκε πρόεδρός του (στις 23 το Σοβιέτ Μόσχας εξέλεξε πρόεδρο τον μπολσεβίκο Νόγκιν. “Το ζήτημα είναι ότι πρέπει να κάνουμε ξεκάθαρο για το κόμμα το καθήκον: να βάλουμε στην ημερήσια διάταξη την ένοπλη εξέγερση στην Πετρούπολη και στη Μόσχα (μαζί με την περιοχή), την κατάληψη της εξουσίας, την ανατροπή της κυβέρνησης”. ( 12-14 Σεπτέμβρη, τομ. 34, σελ. 241)
Οι μενσεβίκοι και οι εσέροι σε μια προσπάθεια να ανακόψουν την ανάπτυξη της επανάστασης από τη μία, και από την άλλη να αποδώσουν λαϊκή στήριξη στην κυβέρνηση, την οποία υποστήριζαν ( την 1η του Σεπτέμβρη η κυβέρνηση απέκτησε νέα σύνθεση, χωρίς την επίσημη συμμετοχή των Καντέ) συγκάλεσαν στις 14-19 του Σεπτέμβρη στην Πετρούπολη μια συνδιάσκεψη, τη λεγόμενη Δημοκρατική σύσκεψη και σχημάτισαν σ' αυτή το Προκοινοβούλιο, το επονομαζόμενο από τους ίδιους Σοβιέτ της Ρωσικής δημοκρατίας. Επιδίωξή τους να δημιουργήσουν μέσα από αυτό ένα νέο θεσμό, που θα λειτουργούσε σαν αντίπαλο δέος απέναντι στα Σοβιέτ. Οι 1200 αντιπρόσωποι, που πήραν μέρος στη σύσκεψη, εκπροσωπούσαν κύρια μικροαστικές οργανώσεις. “... συγκαλούν μια “δημοκρατική σύσκεψη” όπου και οι εργάτες και οι αγρότες, απόλυτα δικαιολογημένα, λένε, πως τους κουτσούρεψαν το δικαίωμα αντιπροσώπευσης, ότι επικράτησε δυσαναλογία, αδικία προς όφελος των στοιχείων εκείνων των συνεταιρισμών και των δήμων που βρίσκονται πιο κοντά προς την αστική τάξη ( και στην αντιδραστική δημοκρατία)”. (22 Σεπτέμβρη, τομ. 34, σελ. 249). Οι μπολσεβίκοι παρά τη διαφωνία του Λένιν, συμμετείχαν στη σύσκεψη, στην οποία μίλησε εκ μέρους τους ο Τρότσκι. Ο Λένιν, στο άρθρο του “οι ήρωες της καλπιάς και τα λάθη των μπολσεβίκων” (τομ. 34, σελ. 248) άσκησε αυστηρή κριτική στη συμμετοχή αυτή... Κατά τη γνώμη του μετά την τοποθέτηση έπρεπε να αποχωρήσουν αμέσως, αφήνοντας 1-3 αντιπροσώπους σαν “υπηρεσία σύνδεσης” και οι υπόλοιποι να μεταβούν στα πραγματικά κέντρα αγώνα, στα εργοστάσια και στους στρατώνες. Όσον αφορά το Προκοινοβούλιο: “Η τακτική της συμμετοχής στο Προκοινοβούλιο είναι λαθεμένη, δεν ανταποκρίνεται στον αντικειμενικό συσχετισμό των τάξεων, στις αντικειμενικές συνθήκες της στιγμής. Έπρεπε να κηρύξουμε αποχή από τη Δημοκρατική σύσκεψη. Αυτό δεν το κάναμε και πέσαμε όλοι σε λάθος, μα το λάθος δε θα καταλήξει σε απάτη... Πρέπει να μποϊκοταριστεί το Προκοινοβούλιο”. ( 22 Σεπτέμβρη, τομ. 34, σελ. 262) Στις 5 του Οκτώβρη, πρώτη ημέρα εργασιών του Προκοινοβουλίου, η Κ.Ε. αναθεώρησε την απόφαση που είχε πάρει για συμμετοχή και ανακάλεσε τους μπολσεβίκους αντιπροσώπους από αυτό.
Στις 25 του Σεπτέμβρη, το Σοβιέτ της Πετρούπολης σε συνεδρίασή του, εξέλεξε την Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή (ΣΕΕ), η οποία θα αποτελούσε το γενικό επιτελείο τις μέρες της επανάστασης. “ Η κρίση ωρίμασε. Ολόκληρο το μέλλον της ρωσικής επανάστασης παίζεται κορώνα-γράμματα... Τώρα η νίκη της εξέγερσης είναι εξασφαλισμένη για τους μπολσεβίκους... έχουμε πλειοψηφία μέσα στη χώρα, η αποσύνθεση των μενσεβίκων και των εσέρων είναι πλήρης, έχουμε χιλιάδες ένοπλους εργάτες και στρατιώτες... Αν ακόμη και τώρα, που έχουμε τόσες πιθανότητες, δεν πάρουμε την εξουσία, τότε όλες οι συζητήσεις για το πέρασμα της εξουσίας στα Σοβιέτ μετατρέπονται σε ψέμα”. (29 Σεπτέμβρη, τομ. 34, σελ. 280)
Στις 6 του Οκτώβρη κυκλοφόρησε η είδηση, πως η κυβέρνηση ετοιμαζόταν να εγκαταλείψει την Πετρούπολη στα γερμανικά στρατεύματα. Η αγανάκτηση, η οργή και ο φόβος αύξησαν ακόμα περισσότερο την εμπιστοσύνη του λαού και του στρατού προς τους μπολσεβίκους και την πολιτική τους. Η θύελλα της λαϊκής αγανάκτησης ήταν τόσο μεγάλη, που ανάγκασε την κυβέρνηση να αναβάλλει τα σχέδια της εκκένωσης.
Στις 7 του Οκτώβρη, ο Λένιν επέστρεψε στην Πετρούπολη και κρύφτηκε στο εργατικό προάστιο Βίτμποργκ. “Όπως φαίνεται... δεν αντιλήφθηκαν την ιδιαίτερη ενός συνθήματος, που όλοι μας το είχαμε δεχθεί και το επαναλαμβάναμε διαρκώς. Πρόκειται για το σύνθημα: όλη η εξουσία στα Σοβιέτ. Υπήρξαν περίοδοι, στιγμές, που το σύνθημα αυτό δε σήμαινε εξέγερση. Ίσως αυτές οι περίοδοι και οι στιγμές να τύφλωσαν μέρος των συντρόφων και να τους έκαναν να ξεχάσουν πως... τουλάχιστον από τα μέσα του Σεπτέμβρη, το σύνθημα αυτό ισοδυναμεί με κάλεσμα σε εξέγερση”. (8 Οκτώβρη, τομ.34, σελ. 387)
Πλησίαζε η σύγκληση του προγραμματισμένου (για τις αρχές του τρίτου 10ήμερου του Οκτώβρη) 2ου Πανρωσικού Συνεδρίου. Όλος ο τεράστιος μηχανισμός που δημιουργήθηκε από την επανάσταση του Φλεβάρη (κυβέρνηση,κεντρικές επιτροπές στρατού και ναυτικού, μερικές κεντρικές επιτροπές επαγγελματικών συνδικάτων και ιδιαίτερα η Κ.Ε.Ε. των Σοβιέτ, που η πλειοψηφία τους αποτελούνταν από εσέρους και μενσεβίκους) τάσσονταν λυσσασμένα ενάντια στο συνέδριο και προσπαθούσαν μ' όλες τς δυνάμεις τους να ματαιώσουν τη σύγκλησή του. Η αστική τάξη, οι τσιφλικάδες, η κρατική υπαλληλία, τα μεσαία στρώματα και οι πολιτικοί εκπρόσωποί τους (ανάμεσά τους και οι σοσιαλιστές) έτρεμαν μπροστά στη διαμορφούμενη πραγματικότητα. Η πλειοψηφία των τοπικών Σοβιέτ ήταν με το μέρος των μπολσεβίκων και είχαν υιοθετήσει την πολιτική τους. Ταυτόχρονα, υπήρχαν οργανώσεις του βιομηχανικού προλεταριάτου, εργοστασιακές επιτροπές και επαναστατικές οργανώσεις του στρατού και του ναυτικού. Το Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ μπορούσε να πραγματοποιηθεί πλέον μόνο σαν αποτέλεσμα του ανεξάρτητου κινήματος των μαζών. Σε πολλά μέρη, ο λαός συγκεντρωνόταν σε συλλαλητήρια και έβγαζε αντιπροσώπους και σε άλλα καθαιρούσε τις παλιές επιτροπές, που του έφραζαν το δρόμο και έβγαζε καινούριες. “Η υπόγεια φωτιά της εξέγερσης έσπαζε το φλοιό, που είχε αρχίσει σιγά-σιγά να σκληραίνει στην επιφάνεια της επαναστατικής λάβας και που αδρανούσε στη διάρκεια όλων αυτών των μηνών”, όπως έγραψε με περίσσεια εκφραστικότητα ο Αμερικάνος κομμουνιστής δημοσιογράφος Τζον Ριντ.
Στις 10 του Οκτώβρη, ο Λένιν έθεσε ξεκάθαρα στη συνεδρίαση της κεντρικής Επιτροπής το ζήτημα της ένοπλης εξέγερσης και κέρδισε την πλειοψηφία. Στις 16 σε πλατιά συνεδρίασή της η Κ.Ε. αποφάσισε: “... καλεί όλες τις οργανώσεις και όλους τους εργάτες και τους στρατιώτες να προετοιμάζονται ολόπλευρα και πιο εντατικά για την ένοπλη εξέγερση...” (τομ. 34, σελ. 397) Και στις δυο συνεδριάσεις οι Κάμενεφ και Ζινόβιεφ διαφώνησαν. “Η παραίτηση από την εξέγερση, σημαίνει παραίτηση από την παράδοση της εξουσίας στα Σοβιέτ και “μεταβίβαση όλων των ελπίδων και των πόθων στην καλόψυχη αστική τάξη που υποσχέθηκε” να συγκαλέσει Συντακτική Συνέλευση... Ή πέρασμα στους Λίμπερνταν και ανοιχτή άρνηση του συνθήματος “όλη η εξουσία στα Σοβιέτ” ή εξέγερση. Μέσος δρόμος δεν υπάρχει”. (17 Οκτώβρη, τομ.34, σελ. 403)
Στη διάρκεια αυτών των ημερών πραγματοποιήθηκαν το Συνέδριο των Σοβιέτ της Βόρειας περιοχής και η Πρώτη Πανρωσική Διάσκεψη των εργοστασιακών επιτροπών. Με συντριπτική πλειοψηφία αποφάσισαν το πέρασμα όλης της εξουσίας στα Σοβιέτ. Το Σοβιέτ της Πετρούπολης ακύρωσε στην πράξη τη διαταγή του Κερένσκι για μετάθεση των δυο τρίτων της φρουράς της πόλης στο βόρειο μέτωπο. Η φρουρά αριθμούσε γύρω στους 60.000 ανθρώπους και έπαιξε σοβαρό ρόλο στην επανάσταση. Αυτή ήταν που δημιούργησε τα Σοβιέτ των στρατιωτών, αυτή αναχαίτισε τον Κορνίλοφ στα πρόθυρα της Πετρούπολης. Μέσα στη φρουρά βρίσκονταν πλέον πάρα πολλοί μπολσεβίκοι. Ήταν ολοφάνερο, πως η επιτυχία της εξέγερσης εξαρτιόταν κατά πολύ από τη δική της στάση. Γι' αυτο και η κυβέρνηση σχεδίαζε να απομακρύνει τα “επικίνδυνα” συντάγματα και να τα αντικαταστήσει με έμπιστα τμήματα, με κοζάκους και τάγματα θανάτου.
Στις 17 του Οκτώβρη, η συνέλευση των αντιπροσώπων όλων των συνταγμάτων της Πετρούπολης αποφάσισε ότι η μόνη κυβέρνηση που αναγνωρίζει είναι το Σοβιέτ της Πετρούπολης και η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή στην οποία οφείλει να υπακούει. Την ίδια μέρα, στη συνεδρίαση του Σοβιέτ της Πετρούπολης, τα μέλη της Κ.Ε.Ε., τα μέλη των στρατιωτικών επιτροπών, οι αξιωματικοί καθώς και οι σοσιαλιστές διανοούμενοι, προσπάθησαν σύσσωμοι να πείσουν τους εργάτες, τους στρατιωτικούς αλλά και τους αγρότες πως η μπολσεβίκικη πολιτική είναι δημαγωγική και αντεπαναστατική. Ενάντιά τους μίλησαν με απλά, αλλά γεμάτα πάθος, λόγια οι ίδιοι οι εργάτες, οι στρατιώτες και οι αγρότες: “Αυτός ο Κερένσκι μόνο τους τσιφλικάδες υποστηρίζει”, “Στο εργοστάσιο η διεύθυνση κλείνει το ένα μετά το άλλο τα τμήματα, με το πρόσχημα ότι δεν υπάρχουν καύσιμα και πρώτες ύλες. Η εργοστασιακή επιτροπή όμως αποκάλυψε τεράστια αποθέματα κρυμμένα”. “Σύντροφοι! Σας φέρνω χαιρετισμούς από εκείνη τη θέση, όπου οι άνθρωποι σκάβουν τους τάφους τους και τους ονομάζουν χαρακώματα!”, “Οι αξιωματικοί, ιδιαίτερα οι μενσεβίκοι και οι εσέροι, προσπαθούν σκόπιμα να στείλουν τους μπολσεβίκους καταπάνω στις σφαίρες. Δεν επιτρέπουν να κυκλοφορούν οι εφημερίδες μας στα χαρακώματα, πιάνουν τους ομιλητές μας”. Αυτή τη μέρα κυκλοφόρησε και μια νέα εφημερίδα, “Ο Εργάτης και ο Στρατιώτης”, που προστέθηκε στον μπολσεβίκικο τύπο, που αναπτύσσονταν με απίστευτη ταχύτητα. Εκτός από τις δυο καθαρά κομματικές (“Εργατικός δρόμος” και “Στρατιώτης”) κυκλοφορούσε ήδη και η “Αγροτική φτωχολογιά”, καθημερινή εφημερίδα για τους αγρότες με μισό εκατομμύριο τιράζ. “Ο Εργάτης και ο Στρατιώτης” σ' αυτη την πρώτη έκδοσή του συνόψιζε στο κύριο άρθρο του την μπολσεβίκικη άποψη: “Η επανάσταση πρέπει να τραβήξει μέχρι το τέρμα. Η εξουσία πρέπει να παρθεί από τα εγκληματικά χέρια της αστικής τάξης και να δοθεί στα χέρια των οργανωμένων εργατών, στρατιωτών και των επαναστατημένων αγροτών”.
Στις 18 του Οκτώβρη δημοσιεύτηκε η αντίθεση των Κάμενεφ και Ζινόβιεφ στην απόφαση της Κ.Ε. για ένοπλη εξέγερση, προκαλώντας την οργή του Λένιν, ο οποίος ζήτησε τη διαγραφή τους. Την ίδια μέρα σε γράμμα του προς τα μέλη του κόμματος έγραφε: “Γιατί ένα εργατικό κόμμα, που η ζωή το βάζει όλο και πιο μπροστά στην ανάγκη της εξέγερσης, δεν είναι σε θέση να εκπληρώσει αυτό το καθήκον, αν οι αδημοσίευτες αποφάσεις του κομματικού οργάνου, ύστερα από την ψήφισή τους αμφισβητούνται από τις στήλες του μη κομματικού τύπου και καλλιεργούνται ταλαντεύσεις και σύγχυση στις γραμμές των αγωνιστών... Δύσκολοι οι καιροί. Βαρύ το καθήκον. Βαριά η προδοσία. Και παρόλα αυτά το πρόβλημα θα λυθεί, οι εργάτες θα συσπειρωθούν, η αγροτική εξέγερση και η φοβερή ανυπομονησία των στρατιωτών στο μέτωπο θα κάνουν τη δουλειά τους! Ας συσπειρώσουμε πιο σφιχτά τις γραμμές μας, το προλεταριάτο πρέπει να νικήσει!” (τομ. 34, σελ. 420,422)
Στις 19, σε γράμμα προς την Κ.Ε.Ε. καταδίκασε ενέργειά τους με ένα χαρακτηριστικό και παραστατικό παράδειγμα: “Η διοίκηση ενός συνδικάτου, ύστερα από συζήτηση που κράτησε μήνες, αποφάσισε: η απεργία είναι αναπόφευκτη και έχει ωριμάσει, την ημερομηνία θα την κρύψουμε από τους εργοδότες. Ύστερα απ' αυτό δυο μέλη της διοίκησης πάνε στη βάση ν' αμφισβητήσουν την απόφαση και χρεοκοπούν. Τότε, οι δύο αυτοί πηγαίνουν στον Τύπο και προδίδουν στους καπιταλιστές, μ' ένα ύπουλο ψέμα, την απόφαση της διοίκησης, τορπιλίζουν έτσι κατά το μεγαλύτερο μέρος την απεργία ή την αναβάλουν για μια χειρότερη περίοδο, προειδοποιώντας τον εχθρό”. (τομ.34, σελ. 427) Η Κ.Ε., μετά από συζήτηση κατέληξε σε συμβιβασμό, μια και οι Ζινόβιεφ και Κάμενεφ υποχώρησαν και τάχθηκαν υπέρ της εξέγερσης (ο Κάμενεφ υπέβαλλε και την παραίτησή του από την Κ.Ε.)
Οι αστικές εφημερίδες αποκαλούσαν την μπολσεβίκικη προπαγάνδα και πάλη, βολή ενάντια στα βασικά θεμέλια της κοινωνίας, ενάντια στο απαραβίαστο του ατόμου και το σεβασμό της ατομικής ιδιοκτησίας. Εκείνες όμως, που έσταζαν κυριολεκτικά φαρμάκι ήταν οι σοσιαλιστικές εφημερίδες. “Οι μπολσεβίκοι είναι οι πιο επικίνδυνοι εχθροί της επανάστασης”, τόνιζε η εσερική “Υπόθεση του Λαού”. Η μενσεβίκικη “Ημέρα” έγραφε: “Η κυβέρνηση είναι υποχρεωμένη να υπερασπίσει τον εαυτό της και μας”. Η εφημερίδα του Πλεχάνοφ “Ενότητα” εφιστούσε την προσοχή της κυβέρνησης στο γεγονός ότι οι εργάτες της Πετρούπολης εξοπλίστηκαν και απαιτούσε αποφασιστικά μέτρα ενάντια στους μπολσεβίκους.
Όλες αυτές τις μέρες, ο Λένιν έβγαινε αργά τα βράδια απ 'το κρησφύγετο του. Μεταμφιεσμένος και με πλαστή ταυτότητα, παρακολουθούσε όσο γινόταν την προετοιμασία της εξέγερσης και καθοδηγούσε τους μπολσεβίκους. Στην Πετρούπολη, τα εργοστάσια, τα γραφεία των επιτροπών γέμισαν με όπλα. Η κόκκινη φρουρά εκπαιδευόταν, και στους στρατώνες, μέρα και νύχτα, γίνονταν συλλαλητήρια, ατέλειωτες και ζωηρές συζητήσεις. Στους δρόμους, στο πηχτό νυχτερινό σκοτάδι, μαζευόταν πυκνά πλήθη λαού και σαν κύματα παλίρροιας κινούνταν πάνω-κάτω στην απέραντη λεωφόρο Νέφσκι. Ταυτόχρονα, η αστική τάξη ζούσε σε άλλα μήκη κύματος. Οι χαρτοπαικτικές λέσχες δούλευαν από χαραυγή σε χαραυγή, η σαμπάνια έτρεχε ποτάμι, το ποντάρισμα έφτανε μέχρι διακόσιες χιλιάδες ρούβλια. Τις νύχτες, στο κέντρο της πόλης, γύριζαν στους δρόμους και σύχναζαν στα καφενεία κοινές γυναίκες (ερωμένες πλούσιων κυρίων) φορώντας διαμάντια και πανάκριβες γούνες.
Από τις 20 του Οκτώβρη, η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή η οποία ήταν εγκαταστημένη στο Ινστιτούτο Σμόλνι, πέρασε στο τελευταίο στάδιο της προετοιμασίας της επανάστασης. Καθημερινά, εκατοντάδες εργάτες και στρατιώτες περνούσαν από κει, μεταφέροντας μηνύματα και παίρνοντας διαταγές. Ένας καθημερινός δρόμος είχε ανοίξει ανάμεσα στο Σμόλνι και στα εργοστάσια και τους στρατώνες. Τα γραφεία των επιτροπών μέρα και νύχτα βούιζαν σαν κυψέλες και κουρασμένοι εργάτες και στρατιώτες κοιμούνταν κάτω στο πάτωμα αγκαλιά με το ντουφέκι. Στον επάνω όροφο, χιλιάδες άνθρωποι συνωστίζονταν στην πελώρια αίθουσα, όπου συνεδρίαζε σχεδόν διαρκώς το Σοβιέτ της Πετρούπολης.
Στις 21 του Οκτώβρη, ένα ογκώδες συλλαλητήριο των στρατιωτών στο Σμόλνι αποφάσισε: η φρουρά της Πετρούπολης και των περιχώρων υπόσχεται πλήρη υποστήριξη, σε κάθε βήμα της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής, η οποία και διακήρυξε τη δικαιοδοσία της πάνω στη φρουρά της πόλης. Η Σ.Ε.Ε. κατέλαβε το φρούριο Πετροπαβλόφσκ, συνέλαβε το διοικητή και ανέλαβε τη διοίκησή του. Το φρούριο είχε τεράστιο οπλοστάσιο και η θέση του στην όχθη του Νέβα, απέναντι από τα Χειμερινά ανάκτορα, αποτελούσε σημαντικό στρατηγικό σημείο.
Στις 22 το πρωί, η είδηση πως η κυβέρνηση Κερένσκι είχε χωρίσει τις γέφυρες στον ποταμό Νέβα, με σκοπό να εμποδίσει την πρόσβαση στα ανάκτορα από τις εργατικές συνοικίες, προκάλεσε νέο κύμα αγανάκτησης και οργής και ανέβασε την επαναστατική θέληση των μαζών. Οι επαναστάτες στρατιώτες του συντάγματος Γρεναδιέρων κατάφεραν να τις επανενώσουν (η απόφασή τους ήταν ότι αυτό έπρεπε να γίνει με κάθε κόστος) και τις έθεσαν κάτω από τον έλεγχό τους. Την ίδια μέρα, οι πιο δημοφιλείς ρήτορες των μπολσεβίκων μίλησαν σε μαζικές συγκεντρώσεις σε εργοστάσια και δημόσιους χώρους, σε κάθε γωνιά της πρωτεύουσας.
Στις 23 αντιπρόσωποι από μονάδες του μετώπου παρέλασαν ζητώντας ειρήνη και εξουσία των Σοβιέτ. Το βράδυ, η κυβέρνηση διέταξε τη σύλληψη ηγετών των μπολσεβίκων, του Σοβιέτ Πετρούπολης και της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής, το κλείσιμο των μπολσεβίκικων εφημερίδων και κάλεσε πιστές μονάδες από το μέτωπο και τα περίχωρα. Οι διαταγές της όμως ακυρώθηκαν από τους ίδιους τους επαναστάτες. Η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή επέβαλλε τη δική της εξουσία και κατηγόρησε την κυβέρνηση ότι προσπαθούσε να καταπνίξει την επανάσταση. Η αδυναμία της αστικής κυβέρνησης ήταν πολύ μεγαλύτερη απ' αυτή που οι ίδιοι οι μπολσεβίκοι εκτιμούσαν. Οι εντολές της όχι μόνο δεν εκτελούνταν, αλλά γύριζαν ενάντιά της. Τα πράγματα είχαν πάρει πια το δρόμο τους και η νίκη της επανάστασης άρχισε ήδη να διαγράφεται καθαρά.
Στις 24 ο λαός είχε ξεχυθεί στους δρόμους και στα τραμ είχαν αναρτηθεί πανό με συνθήματα. Το καταδρομικό Αβρόρα (Αυγή) εισήλθε στον ποταμό Νέβα και έστρεψε τα κανόνια του προς τα ανάκτορα. Το πρωί είχε δεχτεί εντολή από τον Κερένσκι να βγει στην ανοιχτή θάλασσα, αλλά το πλήρωμά του την αγνόησε. Όλη την ημέρα μέχρι πολύ αργά την νύχτα οι επαναστατικές δυνάμεις καταλάμβαναν κυβερνητικά κτήρια και στρατηγικά σημεία-κλειδιά: το εργοστάσιο ηλεκτρισμού, το υδραγωγείο, την κρατική Τράπεζα, τους σιδηροδρομικού σταθμούς, το κεντρικό τηλεγραφείο και τηλεφωνικό κέντρο, ταχυδρομεία, τυπογραφεία, οπλοστάσια και αποθήκες εφοδιασμού. Το βράδυ αντιπροσωπεία των μενσεβίκων και των εσέρων επισκέφθηκε τον Κερένσκι και καταδικάζοντας την εξέγερση του ζήτησαν να την καταστείλει με κάθε δυνατό τρόπο. Γύρω στις 11 τη νύχτα ο Λένιν, αφού προηγούμενα είχε στείλει μήνυμα στην Κ.Ε. του μπολσεβίκικου κόμματος ότι κάθε καθυστέρηση ισοδυναμεί με θάνατο, εγκατέλειψε το κρησφύγετο του και μετέβη στο κέντρο της επανάστασης, στο Σμόλνι, χωρίς μεταμφίεση και χρησιμοποιώντας το πραγματικό του όνομα.
Στις 25 Οκτώβρη, το πρωί, σχεδόν όλη η Πετρούπολη βρισκόταν στα χέρια των επαναστατών. Η εφημερίδα “Ραμπότσι Πουτ” (“εργατικός δρόμος”, μ' αυτό το όνομα έβγαινε εκείνο τον καιρό η “Πράβντα”) κυκλοφόρησε κανονικά προς μεγάλη έκπληξη των εφημεριδοπωλών, που νόμιζαν πως είχε κλείσει την προηγούμενη με την εντολή Κερένσκι. Κουβαλώντας όσα περισσότερα φύλλα μπορούσαν, ξεχύνονταν στους δρόμους διαλαλώντας την εξέγερση και τα συνθήματα του κύριου άρθρου: “Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ! Ειρήνη! Ψωμί! Γη!”.
Το απόγευμα η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή έστειλε τελεσίγραφο στην κυβέρνηση ζητώντας την παράδοση των ανακτόρων. Τα χειμερινά ανάκτορα είχαν περικυκλωθεί από παντού. Οι επαναστάτες είχαν καταλάβει όλα τα σταυροδρόμια και τα περάσματα κατά μήκος των δρόμων που οδηγούσαν σ' αυτά. Στη λεωφόρο Νέφσκι είχε ξεχυθεί όλη η πόλη. Σε κάθε γωνιά γίνονταν πυρετώδεις συζητήσεις που συγκέντρωναν τεράστια πλήθη. Η εφημερίδα “Ο Εργάτης και ο Στρατιώτης”, που κυκλοφόρησε νωρίς το βράδυ, αναγγέλλοντας τη νίκη της προλεταριακής επανάστασης, έγινε ανάρπαστη. Οι δρόμοι της πόλης γέμισαν με προκηρύξεις ανάλογου περιεχομένου.
Το βράδυ στάλθηκε δεύτερο τελεσίγραφο. Αντί για απάντηση, οι υπερασπιστές της Προσωρινής κυβέρνησης συνειδητοποιώντας πως μόνο κάποιο θαύμα θα μπορούσε να σώσει την κατάσταση, άρχισαν να αποχωρούν κατά ομάδες. Γύρω στις 10 βρόντηξαν τα κανόνια από το φρούριο Πετροπαβλόφσκ δίνοντας το σύνθημα. Αμέσως ακολούθησε μια ομοβροντία πυρών από τα πυροβόλα του Αβρόρα, που επέτεινε την ανησυχία των παρευρισκομένων στα ανάκτορα. Οι ήχοι της μάχης πλησίαζαν και κάθε διάθεση για αντίσταση είχε εξανεμιστεί μπροστά στην υπεροχή των επαναστατών. Το κύμα φυγής μεγάλωσε.
Την ίδια περίπου ώρα, στο Ινστιτούτο Σμόλνι, είχε ήδη τελειώσει η συνεδρίαση του Σοβιέτ Πετρούπολης, που με απόφασή του χαιρέτιζε την νικηφόρα επανάσταση του προλεταριάτου και της φρουράς της Πετρούπολης.
Στην τεράστια αίθουσα των συνεδριάσεων άρχιζε η πρώτη συνεδρίαση του 2ου Πανρωσικού Συνεδρίου των Σοβιέτ. Κάτων από την υπόκωφη βροντή των κανονιών και τις μακρινές ομοβροντίες των πυροβόλων (ώρα 10 και 40' το βράδυ, κατά τον Τζον Ριντ), οι εκπρόσωποι των μενσεβίκων, των εσέρων, του εβραϊκού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος (Μπούντ) κατήγγειλαν την επανάσταση ως πραξικόπημα: “Οι εσέροι και οι μενσεβίκοι θεωρούν αναγκαίο να διαχωρίσουν τις ευθύνες τους απ' όλα όσα γίνονται εδώ και καλούν όλες τις κοινωνικές δυνάμεις να αντισταθούν στην απόπειρα κατάληψης της εξουσίας”. “Κανονιοβολούνται τα Χειμερινά ανάκτορα, μα τα χτυπήματα που δίνονται σ' αυτά, μπήγουν καρφιά στο καπάκι της νεκρόσακας του πολιτικού κόμματος που αποφάσισε ένα τέτοιο τυχοδιωκτισμό!”, “... η κατάληψη της εξουσίας από τα Σοβιέτ, τρεις βδομάδες πριν την έναρξη της Συντακτικής Συνέλευσης, είναι μαχαίρι στην πλάτη του στρατού και έγκλημα απέναντι στο λαό”, “Το καθήκον μας απέναντι στο ρωσικό προλεταριάτο δεν μας επιτρέπει να παραμένουμε εδώ και να πάρουμε πάνω μας την ευθύνη για αυτό το έγκλημα”, “Στο όνομα της σωτηρίας της πατρίδας και της επανάστασης, καλώ όλους τους αντιπροσώπους να εγκαταλείψουν την αίθουσα”, “Μια και οι μπολσεβίκοι οργάνωσαν στρατιωτική συνωμοσία, στηριζόμενοι στο Σοβιέτ Πετρούπολης...”, “Εμείς δεν αναγνωρίζουμε τέτοιου είδους αναρχία...” Αυτές είναι μόνο κάποιες χαρακτηριστικές φράσεις, από τις γεμάτες μίσος για την επανάσταση, ομιλίες τους, που διακόπτονταν από θύελλα διαμαρτυριών, αποδοκιμασιών και αγανάκτησης, που όλο και μεγάλωναν, και αρκετές φορές εργάτες και στρατιώτες πηδούσαν από τις θέσεις τους και δεν έλειψαν οι περιπτώσεις που κινούνταν με απειλητικές διαθέσεις ενάντια στους ομιλητές.
Περίπου 50 μενσεβίκοι, εσέροι και μπουντιστές αντιπρόσωποι αποχώρησαν από το Συνέδριο. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν, αργότερα, ανάμεσα σ' ένα μπουλούκι 300-400 κομψοντυμένων ανθρώπων, ανδρών, γυναικών και αξιωματικών που κατευθύνονταν προς τα Χειμερινά ανάκτορα για να υπερασπιστούν τη “δημοκρατία” και την κυβέρνηση, αλλά εμποδίστηκαν από τους επαναστάτες. Κατέφυγαν στο κτήριο του Δημαρχείου οργανώνοντας την επιτροπή σωτηρίας της πατρίδας και της επανάστασης, ενάντια στην προλεταριακή επανάσταση και τους μπολσεβίκους.
Καθώς έμπαινε η νέα μέρα, η 26 του Οκτώβρη, στις 1 περίπου το βράδυ, ένα ποτάμι από επαναστάτες πέρασε κάτω από την αψίδα των ανακτόρων. “Στο όνομα της Επαναστατικής Στρατιωτικής Επιτροπής του Σοβιέτ της Πετρούπολης” συνελήφθησαν όσα μέλη της κυβέρνησης και στελέχη της ηγεσίας του στρατού βρέθηκαν εκεί. Ο Κερένσκι (όπως και τόσοι άλλοι) δεν ήταν ανάμεσά τους. Το είχε σκάσει. Έτσι, η επίθεση στα Χειμερινά ανάκτορα ήταν η τελευταία πράξη, ο επίλογος της νικηφόρας Οκτωβριανής επανάστασης.
Από το Σμόλνι, έφτασε στο κατειλημμένο κεντρικό τηλεγραφείο, μήνυμα για την ανατροπή της κυβέρνησης και το πέρασμα της εξουσίας στα Σοβιέτ. Το μήνυμα στάλθηκε τηλεγραφικά σ' όλη τη χώρα. Ήταν το πρώτο μανιφέστο της επανάστασης, που μεταδόθηκε στις κεντρικές πόλεις, στα βιομηχανικά και στρατιωτικά κέντρα.
Στις 26, το πρωί, το Ινστιτούτο Σμόλνι, εκτός από τους αντιπροσώπους του Συνεδρίου, είχε γεμίσει από εργάτες, στρατιώτες, αγρότες και ναύτες. Με την εμφάνιση του Λένιν ξέσπασε ένα πανηγύρι χαράς και ενθουσιασμού για την νίκη της επανάστασης. Τραγιάσκες, μπερέδες, μαντήλια και ντουφέκια ανέμιζαν στον αέρα. Το Συνέδριο ασχολήθηκε με τα ζητήματα της ειρήνης, της γης και τη συγκρότηση εργατοαγροτικής κυβέρνησης. Όλη η εξουσία θα περνούσε στα Σοβιέτ των εργατών, των αγροτών και των στρατιωτών. Η νέα κυβέρνηση θα ζητούσε άμεση ανακωχή και διαπραγματεύσεις για μια δίκαιη και δημοκρατική ειρήνη, χωρίς προσαρτήσεις και επανορθώσεις. Θα καταργούσε την ιδιοκτησία των τσιφλικάδων, θα δήμευε τη γη της αυτοκρατορικής οικογένειας και της εκκλησίας. Η διάθεση της γης θα περνούσε στα αγροτικά Σοβιέτ. Εκλέχτηκε μια προσωρινή εργατοαγροτική κυβέρνηση, το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτροπών, με πρόεδρο τον Λένιν.
Αν στην Πετρούπολη, η εξέγερση έγινε χωρίς αιματηρές συγκρούσεις (λόγω των συνθηκών) και 10 νεκρούς, σ' άλλες πόλεις συνέβη το αντίθετο. Στη Μόσχα, η επανάσταση νίκησε (2 του Νοέμβρη) μετά από έξι μέρες σκληρών συγκρούσεων και οδομαχιών, με εκατοντάδες νεκρούς επαναστάτες και χιλιάδες τραυματίες. Στο Κίεβο οι επαναστάτες υψώνοντας οδοφράγματα μέσα στην πόλη έδωσαν μάχες με τις αντεπαναστατικές δυνάμεις και τις ανάγκασαν να αποσυρθούν από την πόλη. Στο Καζάν, το Σαράνοφ, το Νόβγκορντ, τη Βίννιτσα οι δρόμοι πλημμύρισαν στο αίμα. Μέχρι και στις απόμερες γωνιές της απέραντης Ρωσίας ξεσπούσαν σαν κύματα οι συγκρούσεις και οι οδομαχίες. Με πείσμα και τόλμη, οι εξεγερμένοι διεκδικούσαν μέσα από αυτές, όλα αυτά που τους ανήκαν: τον πλούτο που οι ίδιοι παρήγαγαν και το δικαίωμα να αποφασίζουν οι ίδιοι, μέσα από τα Σοβιέτ, για όλα αυτά που αφορούσαν τη ζωή τους.
Επαναστατικό πραξικόπημα λοιπόν; Δηλαδή συνωμοτική πράξη μιας μειοψηφίας, που με βίαια μέσα, ενάντια στη θέληση του λαού, της εργατικής τάξης, κατέλυσε τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του, επιβάλλοντας με το “έτσι θέλω” τα συμφέροντα μιας οικονομικής και πολιτικής ή και στρατιωτικής κάστας; Ή το επίθετο “επαναστατικό” αλλάζει τη σημασία του ουσιαστικού ¨πραξικόπημα”; Και η χούντα των συνταγματαρχών “επανάσταση” ονόμαζε το πραξικόπημα της. Το οξύμωρο σχήμα μπορεί να χρησιμοποιείται στη λογοτεχνία ή για να προσδώσει ειρωνεία σε μια έκφραση, αλλά στην πολιτική και στην οικονομία, όπου ο λόγος είναι μεστός και κυριολεκτικός, είναι τουλάχιστον άστοχο. Όσοι έχουν αυτή την άποψη, πρέπει να ξέρουν πως η έννοια του πραξικοπήματος έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την έννοια της επανάστασης, η οποία πραγματοποιείται με όρους πλειοψηφίας (έχει την αποδοχή της πλειοψηφίας) όχι μόνο της εργατικής τάξης, αλλά και των άλλων καταπιεζόμενων και εκμεταλλευόμενων στρωμάτων και προϋποθέτει την κίνηση των ίδιων των μαζών. Πώς λοιπόν, μπορεί πολιτικά, ένα επίθετο να προσδιορίσει ένα ουσιαστικό, όταν οι έννοιές τους είναι κάθετα αντίθετες μεταξύ τους και μάλιστα εχθρικές η μία προς την άλλη: “Και η πείρα αυτή, όπως είναι γνωστό και όπως το έδειξε λεπτομερειακά ο Μαρξ το 1871 και ο Ένγκελς το 1891, απόκλεισε εντελώς τον μπλανκισμό και εξασφάλισε απόλυτα την απευθείας, άμεση και απεριόριστη κυριαρχία της πλειοψηφίας και τη δραστηριότητα των μαζών, μόνο στο βαθμό της συνειδητής δράσης της ίδιας της πλειοψηφίας”.13 Απρίλη 1917 (τομ. 31, σελ. 138)
“Να πηδήσουμε πάνω απ' το λαό δε γίνεται. Μόνο οι ονειροπόλοι, μόνο οι συνωμότες νόμιζαν ότι η μειοψηφία μπορεί να επιβάλλει τη θέλησή της στην πλειοψηφία. Έτσι νόμιζε ο Γάλλος επαναστάτης Μπλανκί- και είχε άδικο. Όταν η πλειοψηφία του λαού δεν θέλει, γιατί ακόμα δεν καταλαβαίνει, να πάρει την εξουσία στα χέρια της, τότε η μειοψηφία, όσο επαναστατική και έξυπνη και αν είναι, δεν μπορεί να επιβάλλει τη θέλησή της στην πλειοψηφία του λαού”.
Μάης 1917 (τομ. 32, σελ. 50)
“Το λάθος εκείνων που και τον Οκτώβρη ήθελαν να μοιράσουν την εξουσία, είναι ότι δεν συνδέσανε τη νίκη του Οκτώβρη με τις μέρες του Ιούλη, την επίθεση, με το πραξικόπημα του Κορνίλοφ κλπ, που έκαναν πολλά εκατομμύρια μάζες να νοιώσουν ότι η Σοβιετική εξουσία έγινε αναπόφευκτη... Και να, αυτή η πολιτική, το Σύνθημα “η εξουσία στα Σοβιέτ”, που καλλιεργήσαμε στη συνείδηση των πιο πλατιών μαζών, μας έδωσε τη δυνατότητα τον Οκτώβρη να νικήσουμε τόσο εύκολα στην Πετρούπολη, μετέτρεψαν τους τελευταίους μήνες της ρώσικης επανάστασης σε μια συνεχή θριαμβική πορεία... Σ' όλη τη Ρωσία φούντωνε το κύμα του εμφυλίου πολέμου και παντού νικούσε με εξαιρετική ευκολία, ακριβώς γιατί ο καρπός είχε ωριμάσει, γιατί οι μάζες είχαν δοκιμάσει όλη την πείρα της πολιτικής των συμβιβασμών με την αστική τάξη. Το σύνθημά μας, “όλη η εξουσία στα Σοβιέτ”, που οι μάζες το είχαν επαληθεύσει στην πράξη με τη μακρόχρονη ιστορική πείρα, έγινε σάρκα από τη σάρκα τους και αίμα από το αίμα τους... Αν το λαϊκό δημιουργικό πνεύμα της ρώσικης επανάστασης, που είχε περάσει μέσα από τη μεγάλη πείρα του 1905, δεν δημιουργούσε τα Σοβιέτ από το Φλεβάρη ήδη του 1917, σε καμία περίπτωση τα Σοβιέτ δε θα μπορούσαν να πάρουν την εξουσία τον Οκτώβρη, γιατί η επιτυχία εξαρτιόταν μονάχα από την ύπαρξη έτοιμων πια οργανωτικών μορφών ενός κινήματος, που αγκάλιασε εκατομμύρια ανθρώπους... Το καθήκον της νίκης απέναντι στον εσωτερικό εχθρό ήταν πάρα πολύ εύκολο καθήκον. Το καθήκον της δημιουργίας της πολιτικής εξουσίας ήταν πάρα πολύ εύκολο γιατί οι μάζες μας έδωσαν το σκελετό , τη βάση αυτής της εξουσίας... Για τον καθένα που μελετά τις οικονομικές προϋποθέσεις της σοσιαλιστικής επανάστασης στην Ευρώπη, δεν μπορούσε παρά να είναι ξεκάθαρο οτι είναι ασύγκριτα πιο δύσκολο να αρχίσει η επανάσταση στην Ευρώπη και ασύγκριτα πιο εύκολο να αρχίσει σε μας, θα είναι όμως πιο δύσκολο εδώ να συνεχιστεί η επανάσταση απ' ότι θα είναι εκεί...”
7 Μάρτη 1918, Πολιτική Έκθεση της Κ.Ε.(τομ. 36, σελ. 4,5,6,10)
“Το προλεταριάτο της Ευρώπης δεν είναι καθόλου περισσότερο μολυσμένο από το προλεταριάτο της Ρωσίας, εκεί όμως είναι πιο δύσκολο να ξεκινήσει η επανάσταση, γιατί εκεί δεν βρίσκονται επικεφαλής της εξουσίας, ούτε ηλίθιοι σαν τον Ρομανόφ, ούτε φανφαρόνοι σαν τον Κερένσκι, αλλά σοβαροί ηγέτες του καπιταλισμού, που τέτοιους δεν είχαμε στη Ρωσία”
29 Απρίλη 1918 (τομ. 36, σελ. 269)
“Εκεί, στις χώρες της Δ. Ευρώπης είναι πιο δύσκολο να αρχίσουν την επανάσταση, γιατί πάντα στο επαναστατικό προλεταριάτο στέκει η ανώτερη σκέψη του πολιτισμού και η εργατική τάξη βρίσκεται σε καθεστώς πολιτισμένης σκλαβιάς”
27 Ιούνη 1918 (τομ. 36, σελ. 440)
“Μόνο, που οι πολιτισμένες χώρες θα μας δώσουν εικόνες πιο σκληρού εμφυλίου πολέμου, απ' αυτές που έδωσε η Ρωσία. Αυτό το επιβεβαιώνει η Φινλανδία, η πιο δημοκρατική από όλες της χώρες της Ευρώπης, χώρα όπου για πρώτη φορά η γυναίκα απέκτησε δικαίωμα ψήφου, η χώρα αυτή εκδικούνταν άγρια και ανελέητα τους κόκκινους στρατιώτες... Η εικόνα αυτή δείχνει ποιά σκληρή τύχη περιμένει τις πολιτισμένες αυτές χώρες”.
Αύγουστος 1918 (τομ. 37, σελ. 68)
“Αντιλαμβανόμασταν πάντα, ότι αν έλαχε σε μας να ξεκινήσουμε την επανάσταση..., αυτό δε χρωστιέται σε τίποτα ιδιαίτερα προτερήματα του ρωσικού προλεταριάτου, ούτε στο ότι αυτό προπορευόταν από τους άλλους. Απεναντίας, μόνο μια ιδιαίτερη κατάσταση αδυναμίας, καθυστέρησης του καπιταλισμού και εξαιρετικά αντίξοες πολεμοστρατηγικές περιστάσεις, μας έκαναν μέσα στην εξέλιξη των γεγονότων, να καταλάβουμε θέση μπροστά...”
6 Νοέμβρη 1918, τομ. 37, σελ. 138)
“Στη Ρωσία, ήμασταν μικρό κόμμα, όμως είχαμε εκτός από το κόμμα και την πλειοψηφία των Σοβιέτ, των εργατών και των αγροτών βουλευτών όλης της χώρας... Μαζί μας ήταν σχεδόν ο μισός στρατός, που αριθμούσε τότε τουλάχιστον 10 εκατομμύρια άτομα... Όταν λένε, ότι νικήσαμε στη Ρωσία παρόλο που είχαμε μικρό κόμμα, μ' αυτό αποδείχνουν απλώς πως δεν κατάλαβαν τη ρωσική επανάσταση και ότι δεν καταλαβαίνουν καθόλου, πως πρέπει να προετοιμάζεται η επανάσταση”.
1 Ιούλη 1921 (τομ. 44, σελ. 26,29)
Αν αυτό ήταν πραξικόπημα, τότε τι είναι η επανάσταση; Βέβαια, οι “επαΐοντες”, οι “μοναδικοί μαρξιστές-λενινιστές” (αυτή την άποψη εκφράζουν και μέλη της Αντιεξουσιαστικής κίνησης) όταν στριμώχνονται απαντούν: “η επανάσταση ήταν επανάσταση αλλά η κατάληψη της εξουσίας ήταν επαναστατικό πραξικόπημα”. Δηλαδή άλλο η επανάσταση και άλλο η κατάληψη της εξουσίας! Ξεχνάνε, πως η επανάσταση είναι μια ολόκληρη διαδικασία που μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα είτε την κατάπνιξή της είτε τη νίκη της. Και η κατάληψη της εξουσίας είναι ακριβώς η νικηφόρα έκβασή της. Εκτός και αν θεωρούν, ότι αφορά μόνο στο σκέλος της πολιτικής εξουσίας, της κυβέρνησης και γι' αυτό αναγάγουν την τελευταία πράξη της Οκτωβριανής επανάστασης σε καθολική πράξη, στέλνοντας στον κάλαθο των αχρήστων όλη την επαναστατική διαδικασία. Ξεχνάνε έτσι, ή δεν αντιλαμβάνονται καν τον κοινωνικό χαρακτήρα και το έργο της επανάστασης. Το ρόλο δηλαδή που αυτή παίζει τόσο στο ανέβασμα της συνειδητότητας, όσο και στην ετοιμότητα της εργατικής τάξης και των συμμάχων της και για την αναπόφευκτη και ανελέητη σύγκρουση με τον ταξικό εχθρό, αλλά και για μια τελείως διαφορετική ποιοτικά εξουσία σε επίπεδο οικονομίας, κράτους, πολιτικής. Βάζουν έτσι, μπροστά το κάρο και πίσω το άλογο.
Η επανάσταση δεν ξεκινά με αποφάσεις και σαλπίσματα, ούτε υπόκειται σε θρησκευτικού τύπου δοξασίες και δόγματα, που την βλέπουν σαν νομοτέλεια που με την ισχύ “φυσικού νόμου” θα επιβληθεί έτσι κι αλλιώς στην ιστορία. Αντίθετα, είναι μια ιστορική αναγκαιότητα και δυνατότητα, που για να γίνει πραγματικότητα απαιτεί τη συνειδητή δράση των ίδιων των ανθρώπων. Από αυτήν την άποψη η εξέλιξή της δεν είναι καθόλου νομοτελειακή και εκ των προτέρων δοσμένη. Ο Μαρξ, μαζί με την διαπίστωση, ότι μια επανάσταση είναι δυνατή όταν υπάρχει η αντίφαση παραγωγικών δυνάμεων και παραγωγικών σχέσεων, έθεσε και μια σειρά άλλες αντικειμενικές και υποκειμενικές προϋποθέσεις. Προϋποθέσεις, που πρέπει να παίρνονται υπ 'όψιν στο σύνολό τους, στη διαλεκτική τους δηλαδή ενότητα. Ειδομένη από αυτή τη σκοπιά η επανάσταση, ασφαλώς και δεν μπορεί να μπει στην “ημερήσια διάταξη”, απλά και μόνον επειδή μια μικρή μειοψηφία το επιθυμεί.
“Οι επαναστάσεις δεν γίνονται κατά παραγγελία, δεν καθορίζονται για τούτη ή εκείνη τη στιγμή, αλλά ωριμάζουν στο προτσές της ιστορικής εξέλιξης και ξεσπούν σε μια στιγμή που καθορίζεται από ένα σύμπλεγμα ολόκληρης σειράς εσωτερικών και εξωτερικών αιτιών”.
23 Ιούλη 1918 ( τομ. 36, σελ. 531)
Η ρώσικη επανάσταση δεν είναι καλούπι ή πατρόν για κάθε ιστορική περίοδο. Οι επαναστάτες κομμουνιστές, αυτοί δηλαδή που αντιλαμβάνονται ότι ιδιαίτερα στη σημερινή ιστορική περίοδο του ολοκληρωτικού καπιταλισμού, ο ειρηνικός κοινοβουλευτικός δρόμος είναι στην ουσία άρνηση της ανατροπής του καπιταλισμού και της κομμουνιστικής προοπτικής, οφείλουν, κατά τη γνώμη μου: α) να έχουν γνώση του πραγματικού και όχι του επιθυμητού ιστορικού της μέσα στις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες της εποχής της. β) αφού πρώτα ανιχνεύσουν με οξυδέρκεια και τόλμη, μακριά από ¨ευαγγελιστικές” προσεγγίσεις τη σημερινή εποχή και τις αντικειμενικές δυνατότητες, που αυτή “θέτει επί τάπητος”, να αξιοποιήσουν δημιουργικά τις πολύτιμες παρακαταθήκες της.
“Ο μαρξιστής πρέπει να παίρνει υπ' όψιν του τη ζωντανή πραγματικότητα, τα ακριβή γεγονότα της πραγματικότητας και όχι να εξακολουθεί να αγκιστρώνεται από τη θεωρία του χθες, που όπως και κάθε θεωρία, στην καλύτερη περίπτωση προδιαγράφει απλώς το βασικό, το γενικό, πλησιάζει απλώς στη σύλληψη της πολυπλοκότητας της ζωής.
“Γκρίζα η κάθε θεωρία, φίλε μου ακριβέ,
το χρυσοδέντρι της ζωής πράσινο θάλλει (σημ. λόγια
του Μεφιστοφελή στον Φάουστ του Γκαίτε)”.
Λένιν 13 Απρίλη 1917 (τομ. 31, σελ. 134)
*Συλβί Τσάλα
Μέλος του ΝΑΡ και της ΑΝΤΑΡΣΥΑ
1. Τα κείμενα του Λένιν (με τονισμένα εισαγωγικά) είναι όλα από τα Άπαντα, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή
2. Αρκετά στοιχεία είναι παρμένα από το βιβλίο του Αμερικάνου κομμουνιστή δημοσιογράφου Τζον Ριντ, ο οποίος ήταν αυτόπτης μάρτυρας της προλεταριακής επανάστασης “Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο”. Το βιβλίο, που είναι προλογισμένο από τον Λένιν και την Κρούπσκαγια, εκδόθηκε στα ελληνικά από τον εκδοτικό οίκο “Γνώσεις”.
