Αλίντα Δημητρίου: Ιστορία είναι ο ανθρώπινος πόνος

Συνεντευξη  στο "Πριν"

 Σε ηλικία 78 ετών  ξημερώματα της Τρίτης 30 Ιουλίου στην Αθήνα έφυγε από κοντά μας, η σπουδαία σκηνοθέτρια και αγωνίστρια της Αριστεράς Αλίντα Δημητρίου.   Με βαθύ σεβασμό στη μνήμη και το έργο της θυμόμαστε την τελευταία συνέντευξη που είχε παραχωρήσει στο Πριν το περασμένο έτος. 

Το νέο ντοκιμαντέρ της Αλίντας Δημητρίου, Κορίτσια της βροχής, δίνει το λόγο στις κρατούμενες της δικτατορίας, που μαρτύρησαν στα κολαστήρια της οδού Μπουμπουλίνας. Η σκηνοθέτης, όπως τονίζει, προσβλέπει στη διάδοση της ταινίας μέσω του «παράλληλου δικτύου» από άτομα και συλλογικότητες που θα αντιγράφουν το δισκάκι σαν όπλο για αντίσταση.

συνέντευξη στον Γιώργο Λαουτάρη

Είναι η τρίτη κατά σειρά ταινία με μαρτυρίες γυναικών. Γιατί αυτή η επιμονή στη θηλυκή πλευρά της ιστορίας;

Η ταινία κλείνει την τριλογία των γυναικών στους πολιτικούς αγώνες κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Αν τυχόν ξεφυλλίσεις ιστορικά βιβλία, θα δεις τη γυναίκα να απουσιάζει. Ειδικά στις γιορτές του Πολυτεχνείου, αν μιλήσουμε για την περίοδο που περιγράφεται στο ντοκιμαντέρ, εκείνοι που δίνουν συνεντεύξεις συνεχώς είναι οι άνδρες. Η παρουσία της γυναίκας είναι σχεδόν μηδενική. Είναι βέβαια λιγότερες, αλλά δεν παύει η παρουσία τους να είναι έντονη και ισάξια με του άντρα. Τις μεταχειρίστηκαν ακριβώς όπως μεταχειρίστηκαν τους άντρες. Δεν έκαναν καμία διάκριση. Πέρασαν δραματικές στιγμές. Μία από αυτές έχασε το παιδί της και τη δυνατότητα να κάνει παιδιά.

Οι μαρτυρίες που συγκεντρώσατε για την εποχή συμφωνούν με τα πορίσματα της αριστερής ιστοριογραφίας;

Και ναι και όχι. Οι ιστορικές αναφορές έχουν ανδρική οπτική. Επιπλέον, περιορίζονται στην έναρξη της χούντας το 1967 και κατόπιν στο Πολυτεχνείο. Το ενδιάμεσο κομμάτι, που είναι η Μπουμπουλίνας απουσιάζει. Εκεί είναι το άνδρο, όπου η Ασφάλεια τις δικτατορίας τις βασάνιζε. Το κτίριο της στην Μπουμπουλίνας 18 έπειτα κατεδαφίστηκε και σήμερα στεγάζει το υπουργείο Πολιτισμού. Αυτό δεν αναφέρεται, δεν το γνωρίζει ευρέως ο κόσμος. Εμφανίστηκαν δύο κύματα γυναικών κρατουμένων. Οι πρώτες είναι μέχρι το 1970. Κατόπιν σταδιακά σχηματίζεται το φοιτητικό κίνημα στο οποίο συμμετέχουν οι νέες κοπέλες, οι φοιτήτριες. Μια από αυτές είναι χαρακτηριστικό ότι αγνοούσε τις γυναίκες της Μπουμπουλίνας. Οι πάντες αναφέρονται αποκλειστικά στο Πολυτεχνείο. Και ενδιάμεσα είναι ιστορίες για άντρες, όπως π.χ. ο Παναγούλης. Οι γυναίκες όμως υπέστησαν φοβερά μαρτύρια. Και αυτό δείχνει η ταινία Κορίτσια της Βροχής, που καλύπτει και παρουσιάζει αυτό το κομμάτι της χαμένης ιστορίας.

Πώς χρηματοδοτήθηκε η ταινία;

Μια φορά είπα αστειευόμενη πως ο άντρας μου είναι εφοπλιστής κι άρχισαν να ρωτούν στα σοβαρά πόσα πλοία έχει! Δεν δέχομαι καμία χρηματοδότηση. Οι συντάξεις μας χρηματοδοτούν την ταινία και τα υλικά για τις προβολές και τις αφίσες. Δεν δέχομαι χρηματοδότηση διότι καθετί έχει πάντα ένα τίμημα κι εγώ θέλω να είμαι ελεύθερη. Για παράδειγμα, μεγάλη καθημερινή εφημερίδα είχε κάνει πρόταση να διανείμει τα προηγούμενα ντοκιμαντέρ μου, τα Πουλιά στο βάλτο και τη Ζωή στους βράχους. Το ερώτημα όμως είναι ποια εφημερίδα το ζητά, γιατί το ζητά και σε ποιους απευθύνεται. Δεν τη ζήτησε το Πριν, ο Δρόμος, η Αυγή, ο Ριζοσπάστης…

  ”Αυτό που λέμε αντικειμενικότητα ταυτίζεται με τον κυρίαρχο λόγο. Ψυχρά πράγματα, χωρίς πάθος, δηλαδή χωρίς τον πόνο των ανθρώπων οι οποίοι νικήθηκαν”, λέει η σκηνοθέτις Αλίντα Δημητρίου για τη νέα της ταινία, Κορίτσια της Βροχής.

 Δεν θα απευθυνόταν κατ’ αυτό τον τρόπο η ταινία σε ένα ευρύτερο ακροατήριο;

Ποιος το λέει αυτό; Θα την πάρουν και θα τη βάλουν στο ντουλάπι. Οι προηγούμενες ταινίες πήγαν σε όλη την Ελλάδα. Έπειτα θα έχανα τις συναντήσεις μου με τον κόσμο. Πήγαμε πρόσφατα στη Θεσσαλονίκη, όπου έγινε προβολή στη Φιλοσοφική Σχολή. Οι άλλες ταινίες έχουν παιχτεί στην Αλεξανδρούπολη, στην Ορεστιάδα, στην Ξάνθη, στην Κομοτηνή, στην Καβάλα, στην Καρδίτσα, στα Γρεβενά, στα Ιόνια Νησιά, στην Κω, τη Ρόδο, στην Κρήτη, τη Μάνη, στο Σαρωνικό, σε Πάτρα και την Τρίπολη. Εδώ στην Αττική έχει γίνει χαμός. Παίρνουν την ταινία ο ένας από τον άλλο οι πιτσιρικάδες στα Εξάρχεια και την προβάλλουν χωρίς να μου το πουν. Δεν ξέρω πού και πότε έχει προβληθεί. Τις ταινίες τις αντιγράφουν, γιατί φυσικά, η αντίσταση δεν πουλιέται. Στην αντίσταση δεν υπάρχουν και πνευματικά δικαιώματα. Ανήκει σε όλο το λαό. Ενθαρρύνω τη διανομή χέρι με χέρι.

Τα πλάνα και στις τρεις ταινίες εστιάζουν σε πρόσωπα. Γιατί δεν παρεμβάλλονται άλλες εικόνες ώστε να «αναπνεύσει» ο θεατής;

Γιατί δεν θέλω ν’ αναπνεύσει κανείς! Αυτές δεν ανέπνευσαν. Έχει να κάνει με το περιεχόμενο η επιλογή αυτή. Το ένα πλάνο πέφτει μετά το άλλο και οι γυναίκες ιστορούν τι έπαθαν. Είδα πρόσφατα μια εκπομπή για τα μαρτύρια της Μακρονήσου. Περιγράφονταν φοβερά μαρτύρια. Παρεμβάλλονταν χαλαρωτικά πλάνα που άμβλυναν τελικά την εξιστόρηση των βασανιστηρίων και έφευγε όλη η ουσία αλλά και η συγκίνηση. Εγώ θέλω να ταρακουνήσω το θεατή. Δεν είναι ταινίας ψυχαγωγίας. Είναι ταινίες για να βγεις έξω και να πάρεις το όπλο.

Σε ποιο κοινό απευθύνεστε;

Από την πρώτη ταινία της τριλογίας ο φόβος μου ήταν οι μικρές ηλικίες, εννοώ τους 30ρηδες. Προβληματίστηκα σχετικά με το τι πρέπει να περιέχει η ταινία για να τους προσελκύσει. Τελικώς ήταν αυτοί που την αγκάλιασαν με πάθος. Είναι αυτοί που αντιγράφουν τις ταινίες και τις προβάλλουν. Αυτό συμβαίνει γιατί πρώτα απ’ όλα δεν γνωρίζουν τα γεγονότα.

Πώς απαντάτε στην άποψη ότι όλα αυτά τα γεγονότα είναι πολύ κοντινά για να περιγραφούν με νηφαλιότητα και αντικειμενικότητα;

Και τι σημαίνει αντικειμενικότητα; Την αντικειμενικότητα τη χρησιμοποιούν οι αντιδραστικοί για να καλύψουν αυτά που θέλουν. Όταν σε στήνουν στον τοίχο, τι είδους αντικειμενικότητα υπάρχει; Αυτό που λέμε αντικειμενικότητα λοιπόν ταυτίζεται με τον κυρίαρχο λόγο. Ψυχρά πράγματα, χωρίς πάθος, δηλαδή χωρίς τον πόνο των ανθρώπων οι οποίοι νικήθηκαν. Κάθε άτομο, είτε ιστορικός είναι, είτε καλλιτέχνης, πρέπει να δώσει και το σφυγμό της ιστορίας, το πάθος. Η ιστορία δεν είναι σαν τον ψυχρό υπολογιστή, είναι ανθρώπινος πόνος.

Στην τριλογία συνδέεται η αντίσταση, ο εμφύλιος και η δικτατορία. Είχαν τους ίδιους πρωταγωνιστές οι τρεις αυτές περίοδοι;

Όχι εξ ολοκλήρου. Όταν έγινε η δικτατορία, όσες είχαν φάκελο στην Ασφάλεια τις έπιασαν και τις έστειλαν στα Γιούρα. Έπειτα έπιασαν τις φοιτήτριες και στην Μπουμπουλίνας έγιναν τα βασανιστήρια. Όλες σχεδόν προέρχονταν από αριστερές οικογένειες. Από τη μεριά των βασανιστών, οι τελευταίοι είναι η συνέχεια των πρώτων, ιδεολογικά τουλάχιστον. Η ιδεολογία των βασανιστών ήταν το «Ελλάς Ελλήνων χριστιανών». Οι γυναίκες μάλιστα στην ταινία αναφέρουν ότι οι βασανιστές της Μπουμπουλίνας έχουν εκπαιδευτεί στις ΗΠΑ, μαζί με τους συναδέλφους του των λατινοαμερικανικών χωρών.

Ποια είναι η τοποθέτησή σας πάνω στην άποψη ότι το ντοκιμαντέρ πρέπει να έχει μια συγκεκριμένη αισθητική;

Απαντώ με μια ερώτηση: Τι σημαίνει αισθητική; Εκείνο που γυρεύουμε από ένα ντοκιμαντέρ είναι η αλήθεια. Αν η αισθητική καθορίζεται με το φωτισμό και το μακιγιάζ, στο ντοκιμαντέρ δεν μπορούν να υπάρξουν. Δεν μπορείς να στήσεις κάποιον και να του πεις περίμενε για τα φώτα. Ξέρεις πόση ώρα χρειάζονται τα φώτα; Έτσι το χάνεις το παιχνίδι. Στις γυναίκες που απευθυνθήκαμε δεν προλαβαίνεις να βγάλεις τη μηχανή κι αυτές αρχίζουν να μιλάνε. Στοπ τους λέγαμε, να βάλουμε να γράφει! Κάθε φορά η κυρίαρχη αισθητική συνδέεται με πολιτικές και άλλες σκοπιμότητες. Η αισθητική του ντοκιμαντέρ είναι η αποκάλυψη μιας άλλης πραγματικότητας. Είναι η αφανής πραγματικότητα που κρύβει ο κυρίαρχος λόγος και βγαίνει μπροστά. Από την άποψη του περιεχομένου άλλωστε, η ταινία εντάσσεται στην προφορική ιστορία, που μέχρι τώρα έχει κείμενα αλλά ελάχιστα δείγματα στον κινηματογράφο. Η προφορική ιστορία στηρίζεται στη λεγόμενη ιστορία των κάτω που αναπαριστά τα βιώματα των ανθρώπων που ήταν μάρτυρες μιας ιστορικής εποχής. Ήταν αυτοί που δεν είχαν φωνή, πρόσβαση στους ιστορικούς, γι’ αυτό και δεν αναφέρονται στην ιστορία.

Ένα ντοκιμαντέρ για τη δικτατορία τι έχει να πει για το σήμερα και για το μέλλον;

Στα Κορίτσια της βροχής παραθέτω και «επίκαιρα», ξυλοδαρμούς από τα πρόσφατα γεγονότα της πλατείας Συντάγματος. Υπάρχει μια συνέχεια με το σήμερα. Το μέλλον από την άλλη καθορίζεται αν γνωρίσουμε το παρελθόν.

Οι αγώνες των γυναικών που καταγράφετε, δικαιώθηκαν;

Θα απαντήσω με αυτό που ανέφερε μια γυναίκα στην ταινία. Η συγκεκριμένη ζει με χάπια κατά της επιληψίας, λόγω των χτυπημάτων που δέχτηκε στο κεφάλι στη φυλακή. Όταν τη ρώτησα τι έκανε η πολιτεία για εκείνη, απάντησε: «Μου έδωσε την ευχή της». Ούτε ζήτησαν κάτι, ούτε φυσικά και πήραν. Τις ξέχασαν. Ποιο βιβλίο λέει για την Μπουμπουλίνας και τι υπέστησαν οι γυναίκες εκεί;

Δυσκολευτήκατε να βρείτε διανομή στην ταινία;

Δεν αποτάθηκα σε διανομείς. Ήθελα να γίνει μια προβολή με εντός εισαγωγικών επίσημο χαρακτήρα και κατόπιν να πάρει το δρόμο της στο παράλληλο κύκλωμα με τους πιτσιρικάδες.

Ήταν εύκολη η απόσπαση συνεντεύξεων από τις γυναίκες;

Καθόλου. Στην αρχή αρνήθηκαν όλες. Έπειτα έγινε μια προβολή στον Ιανό της ταινίας Η ζωή τους βράχους. Τις κάλεσα, ήρθαν, είδαν την ταινία και σύσσωμες είπαν «ναι». Εκείνο που χαρακτηρίζει αυτές τις γυναίκες είναι η ίδια πίστη και το πείσμα με τις γυναίκες της αντίστασης. Μία από αυτές μου είπε «είμαστε η συνέχειά τους και η συνέχεια η δικιά μας είναι η σημερινή νεολαία».