Συμπληρώθηκαν
πρόσφατα 40 χρόνια από τη δολοφονία του Σωτήρη Πέτρουλα από τους
κατασταλτικούς μηχανισμούς του μετεμφυλιακού κράτους της Δεξιάς. Στην
πραγματικότητα η θυσία του νέου αυτού αγωνιστή της Αριστεράς έχει μια
διττή διάσταση. Από τη μια πλευρά συμβολίζει την άνοδο της πάλης των
λαϊκών στρωμάτων απέναντι στο κρατικό μόρφωμα που δημιούργησε η
νικήτρια παράταξη του εμφυλίου.
Πρόκειται
για ένα φαινόμενο που ξεκινά με την αμφισβήτηση των εκλογών βίας και
νοθείας του 1961, συνεχίζεται με την ανάπτυξη των εργατικών και
αγροτικών κινητοποιήσεων και κορυφώνεται με το αποτέλεσμα των εκλογών
του 1964, όπου λαμβάνοντας 53% η Ένωση Κέντρου τίθεται σε αμφισβήτηση η
μετεμφυλιακή οργάνωση της εξουσίας και ειδικότερα ο κυρίαρχος ρόλος
του Στρατού και του Παλατιού, αφού το εκλογικό αποτέλεσμα έδινε τη
δύναμη στην κυβέρνηση να πολιτευτεί στηριζόμενη στη λαϊκή υποστήριξη.
Τα γεγονότα του Ιουλίου κι η αποπομπή του εκλεγμένου πρωθυπουργού
ακύρωσαν στην πράξη, από το κυρίαρχο πλέγμα εξουσίας, τη δυνατότητα των
κυριαρχούμενων τάξεων να αμφισβητούν τα δύο βασικά μετεμφυλιακά
στηρίγματα της αστικής τάξης, το Στρατό και το Παλάτι. Η στάση αυτή
μοιάζει φαινομενικά ακατανόητη΄ γιατί μια αστική τάξη να μην
εμπιστεύεται ένα καθαρόαιμο αστικό κόμμα όπως ήταν η Ένωση Κέντρου; Η
απάντηση σχετίζεται με το γεγονός πως η εμφύλια αναμέτρηση έφερε την
ελληνική άρχουσα τάξη απέναντι σε ένα πραγματικό ενδεχόμενο: τον
κίνδυνο απώλειας της κοινωνικής εξουσίας. ΄Το ενδεχόμενο αυτό το
ακύρωσε η δράση του Στρατού, η οποία σε πολιτικό επίπεδο εκφραζόταν από
το Βασιλιά και όχι από τα ψοφοδεή κόμματα της Δεξιάς και του Κέντρου
της περιόδου 1946- 1950. Κατά συνέπεια, στη οργάνωση της εξουσίας που
επέβαλαν οι νικητές η διαφύλαξη του ρόλου του Στρατού και του Θρόνου
αποτελούσε οργανικό στοιχείο, η αμφισβήτηση του οποίου σηματοδοτούσε,
για την αστική τάξη, τη συνολική αμφισβήτηση του αποτελέσματος του
εμφυλίου. Όταν, μέσω ορισμένων προτάσεων συνταγματικής μεταρρύθμισης το
1963, ο Κ. Καραμανλής θα επιχειρήσει ανατρέψει το συγκεκριμένο status
quo προς όφελος μια πιο ισχυρής, και συνάμα αντιλαϊκής, θωράκισης της
κυβερνητικής εξουσίας θα γνωρίσει την αντίδραση του Παλατιού το οποίο
εμμέσως θα πριμοδοτήσει μια ελεγχόμενη νίκη της ΕΚ. Ωστόσο, τα πράγματα
θα εξελιχθούν διαφορετικά αφού η δυναμική του 53% θα δημιουργήσει ένα
πλήθος προσδοκιών από την πλευρά των κυριαρχούμενων στρωμάτων. Η
κεντρώα κυβέρνηση η οποία για το μόνο που ενδιαφέρεται είναι το πώς θα
διαχειριστεί την εξουσία θα διαπιστώσει πολύ σύντομα πως αυτό δεν αρκεί.
Οι εργατικοί και οι αγροτικοί αγώνες συνεχίζονται με αμείωτη ένταση
και στις δημοτικές εκλογές του Ιουλίου του 1964 θα είναι πασιφανής η
μεταστροφή του εκλογικού σώματος προς τα αριστερά. Ταυτόχρονα, το
Παλάτι επιδιώκει ακόμα μεγαλύτερη αποδυνάμωση της κυβέρνησης και γι’
αυτό επιμένει στην παραμονή του πιο πιστού σε αυτού ανθρώπου, του Π.
Γαρουφαλιά, στη θέση του Υπουργού εθνικής Άμυνας. Ουσιαστικά στο
πρόσωπο του Γαρουφαλιά συμπυκνώνεται η δυνατότητα είτε του Θρόνου είτε
της κυβέρνησης να ελέγχουν το πιο κομβικό Υπουργείο. Ο Γ. Παπανδρέου
προτείνει να αναλάβει αυτοπροσώπως το Υπουργείο Άμυνας αλλά η πρότασή
του απορρίπτεται από τον Κωνσταντίνο. Με αυτό τον τρόπο γίνεται σαφές
από το Θρόνο πως εκείνος θα έχει τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο στην
άσκηση της εξουσίας. Ο Παπανδρέου δεν μπορεί να υποχωρήσει γιατί τότε
θα πάψει οριστικά να αντιπροσωπεύει τα στρώματα που τον έφεραν στην
κυβέρνηση. Παραιτείται και ξεκινούν οι 70 μέρες κινητοποιήσεων ενάντια
στο βασιλικό πραξικόπημα. Το ξέσπασμα των κινητοποιήσεων θα συνοδευτεί
από τη στυγνή επίδειξη δύναμης των κατασταλτικών μηχανισμών του
μετεμφυλιακού κράτους, θύμα των οποίων θα πέσει και ο Σωτήρης
Πέτρουλας. Με αυτή την έννοια ο Σωτήρης Πέτρουλας, παιδί μιας
οικογένειας που συνολικά θυσίασε 31 νεκρούς υπέρ της ανάπτυξης του
αριστερού και κομμουνιστικού κινήματος στη χώρα μας[1], συμβολίζει τους λαϊκούς αγώνες για διεύρυνση των πολιτικών ελευθεριών και ουσιαστική αναδιανομή των εισοδημάτων.
Η
δεύτερη πλευρά που συμβολίζει ο Σωτήρης Πέτρουλας συνδέεται με την
διαπάλη στο εσωτερικό της αριστεράς και με τις πρώτες απόπειρες για τη
δημιουργία μιας εναλλακτικής πολιτικής απέναντι στη ρεφορμιστική,
σοβιετόφιλη αριστερά. Ως γνωστόν μέχρι την 6η ολομέλεια του
’56 η μόνη από τα αριστερά αντιπολίτευση στο ΚΚΕ ήταν οι διάφορες
τροτσκιστικές ομάδες που έκαναν την αρχική τους εμφάνιση ήδη από τα
μέσα της δεκαετίας του ’20. Η κατάσταση αυτή θα αλλάξει στο εξωτερικό,
στις οργανώσεις του κόμματος που βρίσκονταν στις ανατολικές χώρες, μέσα
από την αντιπαράθεση μεταξύ ολομελειακών και αντιολομελειακών με
αποτέλεσμα τη συγκρότηση στις ανατολικές χώρες στη δεκαετία του ’60 του
ΚΚΕ (μ-λ) το οποίο το στελέχωναν περίπου 5000 πολιτικοί πρόσφυγες,
πρώην μέλη του ΚΚΕ. Περίπου ταυτόχρονα, το 1964, δημιουργείται και στην
Ελλάδα μέσω του περιοδικού Αναγέννηση η πολιτική έκφραση της αντι-
εκτολομελειακής τάσης. Ταυτόχρονα, σε διεθνές επίπεδο φυσάει ένας άλλος
πολιτικός αέρας. Έχουμε τη διένεξη Κίνας – ΕΣΣΔ, την ανάπτυξη των
κινημάτων του Τρίτου Κόσμου, την εξέγερση του Μπέρκλευ στις ΗΠΑ. Όλα
αυτά αποτελούν μια πρώτη μαγιά για τη δημιουργία του κινήματος της
ελληνικής επαναστατικής αριστεράς που ξεκινάει από τότε και εκτείνεται
μέχρι σήμερα. Θα συνδυαστούν με τη γενικότερη πνευματική ανάταση της
περιόδου με την εισαγωγή επιρροών από τα έργα και τη δράση του Μαρξ,
του Λένιν, του Μάο, του Γκεβάρα, του Πουλιόπουλου κα. Όλα αυτά στο φόντο
της ανάδειξης του έργου του Θεοδωράκη και του Χατζηδάκι, της άνοιξης
του νέου ελληνικού θεάτρου και του κινηματογράφου ποιότητας, της
εμφάνισης τη γενιάς του ’60 στη λογοτεχνία
Ωστόσο,
η πολιτιστική ανάταση συμβάλουν αλλά δεν επαρκούν για τη δημιουργία
πολιτικών προβληματισμών. Αυτό γίνεται λόγω της ανάδυσης πραγματικών
πολιτικών ερωτημάτων και επίδικων, μέσα στο πλαίσιο και των γενικότερων
διεθνών μετασχηματισμών που αναφέραμε. Το ζήτημα για το ελληνικό
κομμουνιστικό κίνημα δεν είναι απλά και μόνο η στάση απέναντι στον
Ζαχαριάδη και τον Στάλιν αλλά έχει επεκταθεί και σε πολλά άλλα
ζητήματα. Η κατάργηση των κομματικών οργανώσεων το 1958, η αποδοχή της
ειρηνικής συνύπαρξης της ΕΣΣΔ με τις ΗΠΑ, η από τα αριστερά κριτική της
Κίνας στην ΕΣΣΔ, ο ακολουθητισμός της ΕΔΑ απέναντι στην Ένωση Κέντρου,
η διάχυση της νεολαίας ΕΔΑ στο πιο πολύ πιο μετριοπαθές σχήμα της
Νεολαίας Λαμπράκη, όλα αυτά θα παίξουν το ρόλο τους για τη δημιουργία
πολλαπλών κριτικών από τα αριστερά του επίσημου κομμουνιστικού
κινήματος είτε μέσα από τη Νεολαία Λαμπράκη, είτε μέσα από αυτόνομες
πολιτικές ομαδοποιήσεις. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά τους Φίλους των Νέων
Χωρών, το ΚΔΚΕ, την Αναγέννηση, την ομάδα στην οποία συμμετείχε ο
Σωτήρης Πέτρουλας όπου μετά το θάνατό του θα πάρει το όνομα ΠΑΝΔΗΚ
Σωτήρης Πέτρουλας.
Συγκεκριμένα
τώρα για τον Σωτήρη Πέτρουλα, από όλα τα στοιχεία που έχουμε στη
διάθεσή μας αναδεικνύεται πως αποτελούσε μια ηγετική φυσιογνωμία η οποία
«διετύπωσε νωρίς τόσο τους προβληματισμούς του, όσο και τις διαφωνίες
του με τις πολιτικές και ιδεολογικές επιβολές της ΕΔΑ, τη σύνδεση της
πολιτικής, της δημοκρατικής στροφής με το πρόγραμμα της εθνικής
δημοκρατικής αλλαγής και τους απώτερους σοσιαλιστικούς στόχους. Η
συγχώνευση της Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης με τη
Νεολαία της ΕΔΑ το Σεπτέμβρη του 1964 βρίσκει αντίθετη τη μεγάλη
πλειοψηφία της σπουδαστικής οργάνωσης της Νεολαίας ΕΔΑ και σε αυτή την
αντιπαράθεση ο Σωτήρης Πέτρουλας θα παίξει καθοριστικό ρόλο»[2]. Η δράση του αυτή φαίνεται και από τα γράμματα που έστειλε στο σύντροφό του Γ. Χατζόπουλο που δημοσίευσε το Αντί
της 9/6/82. Εκεί φαίνεται καθαρά η προσπάθειά του να οργανώσει μια
διαφορετική κατάσταση στο εσωτερικό των Λαμπράκηδων: «η δουλειά πάει
καλά», «έχουν να γίνουν μεγάλες πλάκες μάλλον γρήγορα», «για τις πλάκες
που σου γράφω στο πρώτο γράμμα έχουν αρχίσει και ολοένα μεγαλώνουν»
κλπ. Και όπως αναφέρει ο ίδιος ο Χατζόπουλος, για να μην υπάρξουν
παρανοήσεις, ο ΣΠ με τον όρο «δουλειά εννοεί τη συστηματική προσπάθεια
για τη συσπείρωση και τον συντονισμό της δραστηριότητας όλων των
αντιρεφορμιστικών στελεχών της αριστερής νεολαίας». Ταυτόχρονα ο
Πέτρουλας αρθρώνει κι ένα πιο πολιτικό λόγο ειρωνευόμενος την ειρηνική
συνύπαρξη ΕΣΣΔ- ΗΠΑ και αναφέροντας πως «δεν πεθαίνει κανείς ειρηνικά»
ενώ στο κείμενό του που (ανα)δημοσιεύει το εκτός γραμμής ο ΣΠ
ασκεί ολόκληρο κατηγορώ στο κόμμα που δεν μπορεί να εμπνεύσει, που δεν
λειτουργεί ανασταλτικά στις πολιτικές αποστρατείες, που διαπλάθει μέλη
χωρίς κριτικό πνεύμα οδηγώντας στην ανάπτυξη φαινομένων
προσωπολατρείας.
Απέναντι
σε αυτή την κατάσταση η ηγεσία των Λαμπράκηδων θα προχωρήσει σε
εκκαθαρίσεις. Έτσι διαγράφεται τον Μάρτιο του 1965 ο στενός φίλος του ΣΠ
Μάκης Παπούλιας βάση μιας σειρά απίστευτων «αποδεικτικών» στοιχείων:
ότι είχε σχέσεις με γνωστούς τροτσκιστές δεδομένου πως στην ατζέντα του
(!!!) υπήρχαν τα τηλεφωνά τους και οι διευθύνσεις τους, είχε επαφή με
τον Ψυρούκη όπου αναφέρονται και συγκεκριμένες μέρες (!!!) όπου έλαβαν
χώρα αυτές οι επαφές. Τέλος σαν πρόσθετο αποδεικτικό υλικό φέρονται και
οι ιδιόχειρες σημειώσεις του Παπούλια. Ο Πέτρουλας θα πέσει πιο στα
μαλακά αφού του επιβληθεί «μόνο» η ποινή της βαριάς μομφής. Σε αυτές
τις μεθοδεύσεις θα αντιταχθεί η οργάνωση της ΑΣΣΟΕ, στην οποία ανήκαν
οι Πέτρουλας και Παπούλιας.
Ωστόσο,
τα πράγματα δεν θα αλλάξουν ουσιαστικά με αποτέλεσμα, πέρα από τον
Παπούλια, λίγο πριν τη δολοφονία του να διαγραφεί και ο Πέτρουλας και
μετά να τρέχουν οι κομματικές οργανώσεις της ΕΔΑ να αποσύρουν τα
σχετικά ντοκουμέντα. Κι ενώ έχουν συμβεί όλα αυτά μόλις σκοτώνεται ο
ΣΠ η επίσημη αριστερά επιχειρεί να τον οικιοποιηθεί σαν μην έχει συμβεί
τίποτε. Είναι εκπληκτικό, δε, πως ακόμα και σήμερα 40 χρόνια μετά
δημοσιεύονται κείμενα όπως αυτά του Τ. Μπενά και του Γ. Μπανιά στην Εποχή
της 17/705 όπου ο μεν Μπενάς αναφέρει πως ο Πέτρουλας «δεν διαγράφηκε
ποτέ. Σκοτώθηκε ως μέλος της Νεολαίας Λαμπράκη» ο δε Μπανιάς αναφέρει
για την πορεία της 21/765 πως «μπροστά είμαστε στελέχη της Νεολαίας
Λαμπράκη, φυσικά και ο Σωτήρης». Ωστόσο, η ιστορική αλήθεια είναι
εντελώς διαφορετική. Όπως αναφέρει ο Στέργιος Κατσαρός «δεν ήταν κάποιος
τυχαίος αγωνιστής, αλλά πολύ γνωστός για τις προωθημένες πολιτικές του
θέσεις. Είχε έρθει σε σύγκρουση με την ηγεσία της ΔΝΛ, είχε διαγραφεί
και είχε πρωτοστατήσει στη συγκρότηση μιας αντιπολιτευτικής
οργάνωσης…Μόλις έγινε γνωστός ο θάνατος του Πέτρουλα, η ηγεσία της ΕΔΑ
και της ΔΝΛ άρχισε να διαδίδει ότι ήταν κανονικά μέλος της και δεν είχε
διαγραφεί ποτέ. Αυτό έκανε φοβερά άσχημη εντύπωση»[3].
Ο Νίκος Ψυρούκης υπογραμμίζει «Προσωπικά ο φοιτητής βρισκόταν σε
ανοιχτή διάσταση με την ηγεσία της παραδοσιακής αριστεράς. Όμως η
ηγεσία της ΕΔΑ παρουσίασε τον άδικο χαμό του σαν απόδειξη της
αυτοθυσίας και των ηρωισμών της παράταξής της!!!»[4].
Τέλος η Κατερίνα Σαιν Μαρτέν αναφέρει «Στο συνέδριο της Νεολαίας
Λαμπράκη ανακοινώνονται τέσσερις διαγραφές, από τις οποίες η μία είναι
του Σωτήρη Πέτρουλα που, μολονότι, του αφαιρέθηκε κάθε ευθύνη μέσα στην
οργάνωση στη διάρκεια των προσυνεδριακών ψηφοφοριών, κατορθώνει να
συμμετάσχει στο Συνέδριο όπου συγκρούεται με την καθοδήγηση…Κανείς δεν
θυμάται τη διαγραφή, κανείς δεν ξέρει πολύ καλά πότε έγινε ενώ οι
‘φραξιονιστικές’ τάσεις του Πέτρουλα ξεχάστηκαν»[5].
Αντί
επιλόγου: Ο Σωτήρης Πέτρουλας θα μείνει βαθιά χαραγμένος στη μνήμη μας
τόσο ως αγωνιστής που θυσίασε τη ζωή του στον αγώνα για μια καλύτερη
κοινωνία, όσο και ως πρωτοπόρος σύντροφος που δεν δίστασε να
αμφισβητήσει τη δεξιά μετατόπιση και τον ακολουθητισμό της
ρεφορμιστικής αριστεράς. Όπως ανέφερε και στον επικήδειό του ο στενός
του φίλος Μάκης Παπούλιας «Ο Σωτήρης ήτανε πιστός μαχητής της
κοινωνικής αλλαγής, που είχε σπάσει τους δεσμούς του με κάθε παλιό
σύμβολο[6]».
Σπύρος Σακελλαρόπουλος
[1]Συστήνουμε το βιβλίο της Δήμητρας Πέτρουλα (θείας του Σωτήρη Πέτρουλα) Πού είναι η μάνα σου μωρή;
Κάλβος, Αθήνα: 1986, ως ένα συγκλονιστικό λογοτεχνικό βιογραφικό
ντοκουμέντο αποτύπωσης του αποκρουστικού προσώπου του εμφυλιακού
και μετεμφυλιακού αστικού κράτους.
[2]Θ. Καλαφάτης «Τα Ιουλιανά καθοριστικό στοιχείο στη σύγχρονη πολιτική συγκυρία», Εποχή 17/7/05.
[3] Στέργιος Κατσαρός, Εγώ ο Προβοκάτορας, ο Τρομοκράτης. Η Γοητεία της Βίας, 1999, Αθήνα: Μαύρη Λίστα, σελ. 40- 41.
[4]Νίκος Ψυρούκης, Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας (1949- 1967), Τόμος τρίτος, 1983, Αθήνα επικαιρότητα, σελ. 359.
[5]Κατερίνα Σαιν – Μαρτέν, Λαμπράκηδες. Ιστορία μιας γενιάς, 1984, Αθήνα: Πολύτυπο, σελ. 199.
[6]Αναφέρεται στο Δημήτρης Λιβιεράτος- Γιώργος Καραμπελιάς, Ιούλης ’65. Η έκρηξη, 1985, Αθήνα: Κομμούνα, σελ. 27
