"Η
ελληνική κοινωνία δεν είναι κοινωνία αλληλεγγύης. Είναι μια κοινωνία
εσωστρεφής, κατακερματισμένη, ατομιστική, υλιστική και σκληρή." Έτσι
τελειώνει το άρθρο
του ο κ. Χουλιαράς στο οποίο καλεί τους ειδικούς στην ψυχική υγεία να
συνειδητοποιήσουν πρώτα το πρόβλημα που έχουμε ως ανάλγητη χώρα και μετά
να...προβούμε σε όποια σχετική έρευνα. Σε μια πρώτη ανάγνωση ενός τέτοιου αφορισμού θα μπορούσε αφελώς να συμφωνήσει κανείς σε μια συζήτηση καφενείου (αν και θα αδικήσω τις λαϊκές κουβέντες στα καφενεία), όμως όντας επιστήμονες άνθρωποι, χρειάζεται να το βάλουμε στη σωστή του διάσταση και να μην το εξετάσουμε αποσπασματικά, αλλά ουσιαστικά και σε εύρος. Αυτό θα σήμαινε να δούμε τις αιτίες του φαινομένου, αφού μια τέτοια συζήτηση θα γινόταν όχι προς χάριν της συζήτησης, ούτε για εντυπωσιασμό, αλλά για να διερευνηθούν πιθανές απαντήσεις και λύσεις.
Η γνώμη μου, πολύ απλά, είναι ότι ζώντας σε ένα εξ ορισμού αδηφάγο,
ατομιστικό, ανταγωνιστικό, πλουτοκεντρικό και κερδοσκοπικό
οικονομικοκοινωνικό σύστημα, όπως ο καπιταλισμός, θα ήταν τουλάχιστον
αφέλεια να απαιτούμε τα άτομα που διαπαιδαγωγήθηκαν με τέτοιες αρχές και
αξίες και ενώ έχουν αλλοτριωθεί, να συμπεριφέρονται αλλιώς σε σχέση με
τις προσδοκίες και τα στάνταρς του συστήματος το οποίο τα αλλοτρίωσε.
Πόσο μάλλον να απαιτούμε την αυτόματη ταξική συνειδητοποίηση και την
αντίδραση στην κοινωνική εναρμόνιση χωρίς την απαραίτητη και αναγκαία
προϋπόθεση διεργασιών αυτοοργάνωσης, αυτοδιαχείρισης, παιδείας
αλληλοβοήθειας, αλληλοσεβασμού, ισοτιμίας κλπ.
Αναμενόμενες και εξηγήσιμες είναι λοιπόν στάσεις και συμπεριφορές
όπως «είναι σημαντικό να είναι κανείς πλούσιος, να έχει χρήματα και
ακριβά πράγματα», «πρέπει να είμαστε πάντα επιφυλακτικοί στις σχέσεις
μας με τους ανθρώπους», «οι περισσότεροι άνθρωποι θα προσπαθούσαν να με
εκμεταλλευθούν», «άνθρωποι νοιάζονται κυρίως για τον εαυτό τους» αντί
«να βοηθάνε τον άλλο».
Έτσι, το κατά πόσο η ανάληψη ατομικής ευθύνης μπορεί να πάει κόντρα
στην κοινωνική νόρμα και να αντικαταστήσει τη συλλογική ευθύνη για μια
κοινωνική αλλαγή, θεωρώ ότι δεν μπαίνει σε συζήτηση αφού είναι αυτονόητη
η απάντηση, για όσους θέλουν να σκεφτούν, αλλά και σύμφωνα με δεδομένα
των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών.
Όσον αφορά την έρευνα
στην οποία βασίζει το άρθρο τα συμπεράσματά του, θα πρέπει να γίνει μια
απαραίτητη διευκρίνιση: η φιλανθρωπία δεν είναι ταυτόσημη με την
αλληλεγγύη. «Σε αντίθεση με την αλληλεγγύη, η οποία είναι οριζόντια και
λαμβάνει χώρα μεταξύ ίσων, η φιλανθρωπία είναι, πάνω-κάτω, ταπεινωτική
για όσους τη λαμβάνουν και δεν προκαλεί ποτέ τις έμμεσες σχέσεις
εξουσίας» Eduardo Galeano.
Η έρευνα
αναφέρεται στην φιλανθρωπία (charity) κι όχι στην αλληλεγγύη
(solidarity), καθώς βασίζεται σε δημοσκοπικά στοιχεία του 2007, 2010 και
2011 τα
οποία αφορούν το ποσοστό των κατοίκων που δίνουν χρήματα σε
φιλανθρωπίες, το ποσοστό όσων δηλώνουν ότι αφιέρωσαν χρόνο για να
εργαστούν για φιλανθρωπικό σκοπότον τελευταίο μήνα και το ποσοστό των
κατοίκων που δηλώνουν ότι βοήθησαν έναν ξένο τον τελευταίο μήνα.
Σε πείσμα των παπαγάλων των ΜΜΕ και της κίβδηλης αριστεράς της
εγκληματικής συγκυβέρνησης, στους Έλληνες υπάρχει η αλληλεγγύη (δίκτυα
αλληλεγγύης σε άστεγους, κοινωνικά φαρμακεία, ιατρεία, φροντιστήρια,
συσσίτια, πράξεις υλικής και ψυχολογικής βοήθειας στους απεργούς της
χαλυβουργίας, συμπαράσταση στους υπερασπιστές των τόπων τους και της
ελευθερίας τους - Κερατέα, Σκουριές- κλπ).
Τόσο η υγεία όσο και η κοινοτική ψυχική υγεία σαφώς είναι αλληλένδετες με θέματα πολιτικής και οικονομίας. Σε δημοσιευμένη εργασία
του κ. Ευθυμίου και συνεργατών του για την οικονομική κρίση και την
ψυχική υγεία στην Ελλάδα, φαίνεται ότι σε χώρες που εφαρμόστηκαν τα
μνημόνια του ΔΝΤ η κοινωνική πολιτική απαξιώθηκε και κατεδαφίστηκε και ο
κοινωνικός ιστός διαλύθηκε. Αντίθετα, σε χώρες όπως η Μαλαισία [1] και η Ισλανδία
η απόρριψη του σχεδίου λιτότητας και του ΔΝΤ κατάφεραν την αποτροπή της
κατάρρευσης του συστήματος υγείας και την αποφυγή των καταστροφικών
αποτελεσμάτων της.
Το αυταπόδεικτο συμπέρασμα είναι ότι για να ΄χεις γερούς πολίτες
χρειάζεσαι στέρεη κοινωνική πολιτική. Η υγεία όμως όπως και η παιδεία
χρειάζονται χρήματα, δεν αρκούν ούτε τα ευχολόγια, ούτε τα κεράκια ρεσώ
συναισθηματικής ελεημοσύνης και μνημοσύνων, ούτε η ενοχοποίηση των
εργαζομένων και επαγγελματιών υγείας. Ένα δημόσιο και δωρεάν σύστημα
υγείας δεν βασίζεται σε ΜΚΟ και τραυμαπλαστ ΕΣΠΑ.
Είναι αναφαίρετο δικαίωμα των πολιτών η πρόσβασή τους σε δημόσιες
δωρεάν δομές υγείας και υποχρέωση της πολιτείας η εξασφάλιση της
λειτουργίας τους. Κι αν δεν είναι αρκετή η δική μας εξαθλίωση και οι
ολοένα αυξανόμενες αυτοκτονίες (για κάθε 1% αύξηση της ανεργίας υπάρχει
0,8% αύξηση των αυτοκτονιών [2]), από το πρόσφατο παράδειγμα του
στραγγαλισμού της Κύπρου ας αντιληφθούμε το αδιέξοδο και συλλογικά ας
βγάλουμε τη θηλιά από το λαιμό μας. Ας αποφασίσουμε τι μέλλον θέλουμε κι
ας πράξουμε αναλόγως πριν να είναι αργά. Ας το αποφασίσουμε ατομικά κι
ας το πράξουμε συλλογικά γιατί μόνο η αλληλεγγύη δε φτάνει.
Βιβλιογραφία
1) Hopkins S. Economic stability and health status: Evidence from
East Asia before and after the 1990s economic crisis. Health Policy
2006; 75:347–357
2) Stuckler D, Basu S, Suhrcke M, Coutts A, McKee M. The public
health effect of economic crises and alternative policy responses in
Europe: an empirical analysis. Lancet 2009; 374: 315–23
*Ψυχολόγος BSc, Ειδική παιδαγωγός MMed.
H Αναστασία Μουσκεφτάρα είναι μέλος της ΤΕ ΑΝΤΑΡΣΥΑ Ημαθίας
Δημοσιεύθηκε στα 'Χρονικά Ημαθίας'
